کتاب چه چیزی واقعی است؟

کتاب چه چیزی واقعی است؟ (جستجویی بی‌پایان در معنای فیزیک کوانتوم) نوشتهٔ آدام بکر و ترجمهٔ عهدیه عبادی است و نشر سایلاو آن را منتشر کرده است. چه چیزی واقعی است؟ جست‌وجویی بی پایان در معنای فیزیک کوانتوم، کتابی دقیق، خواندنی و قابل اتکا درباره تاریخ تلخ و پرماجرای شکل‌گیری نظریه کوانتوم و تفاسیر مختلف این نظریه است. نویسندهٔ این کتاب، آدم بکر، اخترفیزیکدان آمریکایی است که به خاطر سبک نگارشی جالب توجهش و انتقال پیچیده‌ترین مطالب به زبان ساده شهرت دارد. آدام بکر در این کتاب با نثری داستان‌گونه که گاه حالتی روایت‌گونه به خود می‌گیرد، جنبه‌های پیچیده نظریهٔ کوانتوم را زبانی ساده و شیوا بازگو می‌کند. او علاوه بر موشکافی تاثیر مکاتب فلسفی و سیاسی خاص مانند کمونیسم و حتی نازیسم بر روند شکل‌گیری نظریه کوانتوم، ادعاهای شبه‌علمی متکی بر تفسیر کپنهاگی از نظریه کوانتوم را نیز به شدت به چالش می‌کشد.

چه چیزی واقعی است؟ یک کتاب علمی جذاب دربارهٔ فیزیک کوانتوم با نثری داستان‌گونه و  داستانی تلخ از تاریخ تبعید و آزار فیزیکدان‌ها است.

درباره کتاب چه چیزی واقعی است؟

چه چیزی واقعی است؟ داستان ناگفته‌ای است از اندیشمندان دگراندیش که جرئت کردند ماهیت جهان کوانتومی ما را به پرسش بکشند. هر فیزیکدانی مکانیک کوانتوم را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علمی بشر تلقی می‌کند. اما کافی است از همین فیزیکدان‌ها دربارهٔ معنای واقعی کوانتوم بپرسید تا همه چیز به جنجال کشیده شود. این پرسش، موضوع جالب توجه کتاب چه چیزی واقعی است؟ جست‌وجویی بی پایان در معنای فیزیک کوانتوم است. به مدت یک قرن، اغلب فیزیکدان‌ها از تفسیر کپنهاگی نیل بور پیروی می‌کردند و پرسش‌های مرتبط با واقعیت فیزیک کوانتوم را نادیده می‌گرفتند. تفسیر کپنهاگی، بر پایه استدلال ضعیفی بنا شده بود و هیچ گزینه دیگری را برنمی‌تابید. شاگردان بور نیز سرسختانه از میراث بور محافظت می‌کردند و جامعهٔ فیزیک آن روزها، آزمایش‌های تجربی را به استدلال‌های فلسفی ترجیح می‌داد. در نتیجه، هرگونه تلاش برای به پرسش‌کشیدن وضعیت حاکم، نابودی حرفه شغلی پرسشگر را به دنبال داشت. اما از سال‌های ۱۹۲۰ تا امروز، فیزیکدان‌هایی چون جان بل، دیوید بوهم و اورت مصرانه به جست‌وجوی معنای واقعی فیزیک کوانتوم پرداختند. کتاب چه چیزی واقعی است؟ داستانی گیرا و جذاب از جنگ بر سر نظریه‌‌ها، سرکوب اندیشمندان مخالف و دانشمندانی است که علی‌رغم موانع بسیار، مشتاقانه به جستجوی حقیقت پرداختند.

فیزیک کوانتوم، یعنی فیزیک اتم‌ها و دیگر اشیای فوق‌العاده کوچک مانند مولکول‌ها و ذرات زیراتمی، موفق‌ترین نظریه در تمام گستره علم است. با این حال، احتمالا شنیده‌اید که نظریه کوانتوم از بین تمام نظریه‌های مطرح شده از علم مدرن، پیچیده‌تر است و درک آن دشوارتر. بخشی از این پیچیدگی به دلیل ادعاهای خلاف عقل سلیمی است که از این نظریه ناشی می‌شوند و بخشی از آن هم به تفاسیر مختلف از این نظریه بازمی‌گردد. به هر حال، آدام بکر در کتاب چه چیزی واقعی است با استفاده از استعاره‌های علمی فراوان و نثر جذابی که برای نگارش از آن وام گرفته است تا حد بسیاری از این پیچیدگی می‌کاهد. اگر کتاب‌های پیشین نشر سایلاو را خوانده باشید می‌توانیم زبان به کار رفته در این کتاب را به آخرین آغوش ماما اثر فرانس دو وال تشبیه کنیم.

چه چیزی واقعی است یک مطالعه میان رشته‌ای بین فیزیک کوانتوم، فلسفه و تاریخ به شمار می‌آید. اما نقش تاریخ در این کتاب چیست؟ در اصل، آدام بکر در این کتاب علمی، داستان تاریخی شکل‌گیری نظریه کوانتوم و تفاسیر مختلف آن را روایت می‌کند. نثر روایت آدام بکر به حدی داستانی است که برخی اوقات فراموش می‌کنید در حال مطالعه یک کتاب علمی هستید. ملاقات ماکس پلانک با هیتلر در این کتاب مثل رخدادهای دیگر تاریخی به روشنی به تصویر کشیده شده است. 

اغلب فیزیکدان‌های امروز یا از فلسفه بیزارند یا اصلا فلسفه نمی‌فهمند. با این حال، فیزیک کوانتوم، بدون فلسفه کار دشواری در پیش خواهد داشت. آدام بکر در چه چیزی واقعی است به مسئله مهمی اشاره می‌کند و آن هم اینکه فلاسفه فیزیک، خیلی پیش‌تر و به اتفاق آرا تفسیر کپنهاگی از فیزیک کوانتوم را رد کرده‌اند؛ با این حال، دانشمندان هنوز با این مسئله دست به گریبان‌اند. پرسشی که آدام بکر در فصل دوازدهم این کتاب با عنوان فرجام تکان‌دهنده مطرح می‌کند این است: چرا فیزیکدان‌ها بعد از گذشت این همه مدت نتوانسته‌اند اطلاعات لازم را از فلاسفه دریافت کنند؟

خواندن کتاب چه چیزی واقعی است؟ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران و پژوهشگران حوزه‌های فیزیک کوانتوم، فلسفه و تاریخ پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب چه چیزی واقعی است؟

وجود این جایگزین‌های عملی، نادرست بودن این ایده را که ما در فیزیک کوانتوم ناچاریم از واقعیت صرف نظر کنیم، ثابت می‌کند. بااین حال، هنوز بیشتر فیزیکدان‌ها شکلی از این ایده را تائید می‌کنند. هنوز آن را در کلاس‌های درس آموزش می‌دهند و هنوز آنچه که معمولاً برای عموم تصویر می‌شود همین است. حتی وقتی جایگزین‌ها مورداشاره قرار می‌گیرند، تنها به عنوان جایگزین پیش فرض اصلی در نظر گرفته می‌شوند، فارغ از این واقعیت که پیش فرض اصلی به کلی غیرعملی است. بنابراین، تقریباً صد سال پس ازاینکه نظریه کوانتوم برای اولین بار شکل گرفت- پس ازاینکه جهان و زندگی تک تک انسان‌های موجود در آن را، خوب یا بد، به طور کامل تغییر داد- ما هنوز نمی‌دانیم که این نظریه درباره ماهیت واقعیت چه می‌گوید. این داستان کاملاً عجیب، موضوع کتاب حاضر است. 

***

اتم‌ها هم مثل بیشتر قهرمانان حماسی مشکلاتی دارند که ما انسان‌های عادی نداریم. ما مخلوقاتی اهل عادت هستیم و به شکل ملالت باری اصرار داریم که هر بار، فقط در یک موقعیت باشیم. اما اتم‌ها مستعد هوس بازی هستند. مثلاً فرض کنید در آزمایشگاهی، یک تک اتم در مسیری در حال پرسه زدن باشد و به یک دوراهی برخورد کند که در آن می‌‌تواند به چپ یا راست برود. اما اتم به جای انتخاب یک راه و ادامه آن- کاری که من و شما انجام می‌دهیم- با بحران دودلی در مورد کجا بودن و کجا نبودن دست به گریبان می‌شود. درنهایت، هملت نانومتری ما هر دو را انتخاب می‌کند. این طور نیست که اتم شکافته شود یا یک مسیر و بعد مسیر دیگر را انتخاب کند- بلکه بی اعتنا به قوانین منطق، هر دو مسیر را همزمان طی می‌کند. قوانینی که برای من و شما و شاهزاده‌های دانمارکی کاربرد دارند، برای اتم‌ها کاربردی ندارند. آن‌ها در جهان متفاوتی زندگی می‌کنند که فیزیک متفاوتی بر آن حاکم است:جهان زیرمیکروسکوپی کوانتوم. 

***

حالا هیتلر قانونی تصویب کرده بود که بر اساس آن، داشتن هرگونه شغل در زمینه ی خدمات دولتی، از جمله استادی در دانشگاه‌های دولتی برای هر کسی که از نژاد «آریایی خالص » نباشد ممنوع بود. از نظر پلانک، این اقدام منطقی نبود. او به هیتلر گفته بود، «انواع مختلفی از یهودیان وجود دارند، برخی برای بشریت ارزشمند و برخی بی فاید‌ه‌اند. و باید بین این دو تفاوت قائل شد .» اما جواب هیتلر این بود که، «این درست نیست. یهودی یهودی است. همه یهودیان به هم می‌چسبند، مثل زالو .» پلانک خط مشی متفاوتی را در پیش گرفت. «وادار کردن یهودیان ارزشمند به مهاجرت خودزنی است، چون ما به کار علمی آن‌ها نیاز داریم. » هیتلر با شنیدن اینکه ممکن است زمانی به کمک یک یهودی نیاز پیدا کند به تندی پرخاش کرد، «اگر برکناری دانشمندان یهودی به معنای نابودی علوم معاصر آلمان باشد، می‌توانیم چند سالی را بدون علم سپری کنیم ».

***

بخشی از مسئله به خاطر این است که فیزیکدان‌ها عموماً چیز زیادی درباره فلسفه نمی‌دانند. درواقع عدم تقارن شدیدی بین این دو رشته وجود دارد؛ با اینکه فلاسفه معمولاً فیزیک را واقعاً جدی می‌گیرند- فلاسفه فیزیک با ریاضیاتِ فیزیک آشنایی دارند و اغلب به مدارج علمی بالایی در هر دو رشته دست یافته‌اند- اما فیزیکدان‌ها به‌ندرت در زمینه ی فلسفه مطالعه دارند. اما برخی فیزیکدان‌ها با وجود ناآگاهی از فلسفه (یا به احتمال بیشتر به خاطر ناآگاهی خودشان)، علناً نسبت به این موضوع تحقیرآمیز برخورد می‌کنند. استیون هاوکینگ در سال ۲۰۱۱ گفته بود: «فلسفه مرده است. فلاسفه با پیشرفت‌های امروزی در عرصه علم همگام نبوده‌اند. به خصوص با فیزیک. » و به گفته‌ی نیل دگراس تایسون، مطالعه فلسفه «واقعاً می‌تواند شما را آشفته کند. » تایسون ادعا می‌کند: «تقریباً بعد از ظهور مکانیک کوانتومی… فلسفه اساساً راهش را از مرزهای علوم فیزیک جدا کرد. من متأسفم، چون نیروی فکریِ موجود در این حوزه می‌توانست کمک زیادی باشد، اما امروز نیست. » فیزیکدانی به نام لورنس کراوس نیز حدس می‌زند که دشمنی بین فیزیک و فلسفه از حسادت فلاسفه ناشی می‌شود، «چون علم پیشرفت می‌کند و فلسفه نمی‌کند ». او ادعا کرده «فلسفه حوزه ای است که، متأسفانه، من را یاد جوک قدیمی وودی آلن می‌اندازد. اینکه «کسانی که نمی‌توانند کاری انجام دهند، تدریس می‌کنند و کسانی که نمی‌توانند تدریس کنند، ورزش یاد می‌دهند ». و بدترین بخش فلسفه، فلسفه علم است… واقعاً به سختی می‌توان درک کرد که چه چیزی آن را توجیه می‌کند.

***

مسئله این است که فلسفه به لحاظ وجهه و تصویر ذهنی مشکل دارد. فلاسفه شخصیت‌هایی مرموز و مذهبی و افراد خالی بندی تصور می‌شوند که هر چیزی می‌گویند، جدا از واقعیت است. به طورکلی تصویری که از این رشته وجود دارد، انسان‌هایی را نشان می‌دهد که هزاران سال به تعقیب پرسش‌های بزرگی رفته اند- مثلاً اینکه معنای زندگی چیست؟ چرا درد و رنج وجود دارد؟- و بدون هیچ پاسخ مناسبی برمی‌گردند. اما فلاسفه فیزیک و بیشتر فلاسفه دیگر، اصلاً جایی در این تصویر ندارند؛ آن‌ها روی سؤالات کاملاً معینی کار می‌کنند و در این راه از دقت منطقی و اطلاعات حاصل از جدیدترین پیشرفت‌های علمی و همچنین تجربیات حسی مستقیم استفاده می‌کنند.»