کتاب مقدمه بر علوم انسانی

کتاب مقدمه بر علوم انسانی نوشتهٔ ویلهلم دیلتای و ترجمهٔ منوچهر صانعی دره بیدی توسط گروه انتشاراتی ققنوس منتشر شده است. ویلهلم دیلتای ایده و هدف اصلی فلسفهٔ خود را در این کتاب آشکار ساخته و می‌کوشد به پرسش بنیادین ماهیت علوم انسانی و تمایز آن با علوم طبیعی پاسخ دهد. اگرچه دیلتای نخستین کسی نبود که این پرسش را مطرح کرد، اما رویکرد، شیوهٔ پاسخ‌گویی و بازتعریف او از مفاهیم تجربه، عقل و تاریخ، او را به یکی از برجسته‌ترین اندیشمندان قرن بیستم بدل ساخت و الهام‌بخش متفکران بسیاری پس از خود شد. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب مقدمه بر علوم انسانی

حجم نوشته‌های ویلهلم دیلتای شامل بیست جلد قطور در قطع رحلی است. از این مجموعهٔ بزرگ، گزیده‌ای هشت‌جلدی به زبان اسپانیولی، گزیده‌ای شش‌جلدی به زبان آلمانی و گزیده‌ای شش‌جلدی به زبان انگلیسی فراهم شده است و اکنون ترجمهٔ فارسی جلد اول گزیدهٔ اخیر در دست است. منوچهر صانعی دره بیدی، مترجم کتاب حاضر ترجمهٔ انگلیسی را مبنای کار خود قرار داده است. ویلهلم دیلتای عضوی از نحله فلسفی آلمان پس از کانت محسوب می‌گردد که نحلهٔ نوکانتی نامیده شده است. فلسفه کانت در آلمان در دو جهت گسترش یافت: اول ایده‌آلیسم آلمانی که در فلسفهٔ هگل به ایده‌آلیسم مطلق تبدیل شد و فیخته و شلینگ نیز از اعضای آن بودند. ایده‌آلیسم آلمانی در هایت به ماتریالیسم مارکس و فویرباخ انجامید. دوم فلسفه‌ای که با نفی مابعدالطبیعه به تبعیت از کانت و وفاداری به بسیاری از اندیشه‌های اساسی او، به نوکانتی معروف شد و ریکرت، رانکه، زیمل و ویندلباند از اعضای برجسته آن به شمار می‌روند و دیلتای چهرهٔ شاخص آن‌هاست. دیلتای در چنین فضای فکری اندیشیده و رشد کرده است. رگه‌های اصلی تفکر او را می‌توان فلسفهٔ زندگی، تاریخ‌گرایی یا نگرش تاریخی، هرمنوتیک و علوم انسانی به‌عنوان شاخه‌ای متمایز از علوم طبیعی دانست. در میان این عناوین، علوم انسانی موضوع اصلی فلسفه دیلتای است. تلاش دیلتای بر این است که موضوع، منطق، روش و هدف این علوم را از خاصیت زیستی انسان استنتاج کند و علوم انسانی را به‌عنوان مجموعه‌ای جداگانه از علوم طبیعی (هم در موضوع، هم در روش و هم در هدف) معرفی نماید. مفهوم آنچه دیلتای «علوم انسانی» نامیده است و امروزه نیز با همین نام شناخته می‌شود در قرن نوزدهم، یک نسل پیش از دیلتای، آگوست کنت در فرانسه آن را «جامعه‌شناسی» نامید. دیلتای این مجموعه را به زبان آلمانی Geisteswissenschaften نامید که ترجمهٔ تحت‌اللفظی آن «علوم روحی» است و در زبان فارسی از طریق ترجمه انگلیسی آن (human sciences) به «علوم انسانی» ترجمه شده است. به این ترتیب، در فاصله بین ارسطو و دیلتای، ضابطه‌مندی‌هایی که در کنار علوم طبیعی به بررسی رفتار انسان در زمینه‌های حقوقی، اقتصادی، دینی، اجتماعی و غیره می‌پرداخته است، نزد ارسطو «دانش شهرنشینی»، نزد آگوست کنت «جامعه‌شناسی» و نزد دیلتای «علوم روحی» یا «علوم انسانی» نامیده شده است. بر اساس تقسیم‌بندی‌های دیلتای، که آخرین و کامل‌ترین تقسیم‌بندی علوم است، این مجموعه در مقابل علوم طبیعی به نام علوم فرهنگی شناخته می‌شود و شامل اقتصاد، حقوق، سیاست یا علم حکومت، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، تاریخ، جغرافیا، دین‌شناسی یا علم کلام، اسطوره‌شناسی، اخلاق، زبان‌شناسی، ادبیات و تحقیق در اقسام هنرها یا هنرشناسی است.

چرا باید کتاب مقدمه بر علوم انسانی را بخوانیم؟

خواندن کتاب مقدمه بر علوم انسانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

دانشجویان و پژوهشگران علوم انسانی و علاقه‌مندان به فلسفه و تاریخ اندیشه مخاطبان این کتاب هستند.

درباره ویلهلم دیلتای

در نوزدهم نوامبر سال ۱۸۳۳، ویلهلم دیلتای چشم به جهان گشود و در یکم اکتبر سال ۱۹۱۱ از دنیا رفت. این اندیشمند آلمانی، که در حوزه‌های تاریخ، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و فلسفه صاحب نظر بود، به همراه ماکس وبر به عنوان یکی از پایه‌گذاران جامعه‌شناسی تفهمی شناخته می‌شود. آثار ویلهلم دیلتای دیرتر از بسیاری دیگر از متفکران به زبان انگلیسی ترجمه شدند؛ به طوری که ترجمهٔ انگلیسی آثار او در سال ۱۹۸۹ منتشر گردید. کتاب «به فهم درآوردن جهان انسانی» از جمله آثار برجستهٔ این فیلسوف به شمار می‌رود.

بخشی از کتاب مقدمه بر علوم انسانی

«من نمی‌توانم تمام خواص را به عنوان مشخصه به کار برم. این کار کاملاً محال است زیرا هیچ مفهومی گنجایش همه خواص را ندارد. هر مفهومی مخصوصا آنچه را تحت آن قرار دارد شرح می‌دهد به طوری که محتوای آن به عبارتی بتواند صرفا به طور کلی به دست آید. در مورد طرح یک چهره یا یک چشم‌انداز نیز همین امر صادق است. من از مشخصاتی آغاز می‌کنم که جایگاه یک محتوا در واقعیت را نشان می‌دهند و آن را به نحو کافی در نظام فکر مشخص می‌کنند. خود زندگی ما را مجبور می‌کند تا تمایز دشوار بین مشخصات ذاتی و غیرذاتی را برقرار کنیم. «سقراط» با مشخصاتی تعریف می‌شود که محتواهای زندگی او را سامان می‌دهند: انسان، فیلسوف، پی‌گیری نظرورزی متافیزیکی، جایگاه او بین سوفسطاییان و روش شناخت. سقراط از طریق این امر واقع تعریف نمی‌شود که فرزند یک مجسمه‌ساز و خوارشمارنده دیگران بود. می‌توان گفت هر مفهومی به ارزش و غایتی اشاره می‌کند یا بهتر است بگوییم به معنای یک امر واقع در نسبت با واقعیت ... .

یک تعریف، گزاره کامل و منظمی است در باره محتوای یک مفهوم چنان که به مشخصاتش تجزیه می‌شود ... .

طریق پیشرونده همواره مستلزم استقراء و تحلیل است. این حرکت رو به جلو متشکل از ترکیب و قیاس است. ترکیب متضمن ارتباط عناصر جزئی و ادراکات جزئی در قالب بصیرت مرکبی است که به این ترتیب به واقعیت نزدیک می‌شود یا امور عملی را تسهیل می‌کند. قیاس عبارت است از پیشرفت از کلی و نسبت‌های ثابت به طرف آنچه تحت آن‌ها مندرج است.

ترکیب و قیاس هر دو پیشاپیش متضمن عناصر ثابتی است که توسط آگاهی منطقی و نسبت‌های کلی ثابت بین آن‌ها تشکیل شده است. این پیش‌فرض‌ها از ماده تجربه به واسطه استقراء یا تحلیل به دست آمده است. با این حال، این ماده حاوی دو نوع شناخت است. اول، احساس‌ها، احوال درونی و اموری از این قبیل به عنوان عناصر. دوم، صور ترکیبی استمرار و پیوستگی تجربه‌ها، اشیاء و خواص، روابط علت و معلولی، مکان، زمان، عدد، همسانی و چیزهایی از این قبیل. این‌ها را نمی‌توان در روش حذف کرد، بلکه روش ما را از اصل آن‌ها آگاه می‌کند. از این‌جا تحلیل، اصول موضوعه و تعاریف ریاضیات و منطق و نیز مفاهیم بنیادی علوم طبیعی از قبیل علت و جوهر را تشریح روشن می‌کند. می‌ماند این که ببینیم آیا در کل این فرایند جنبه‌ای پیشینی وجود دارد که بتوان آن را در اصل جهت کافی پیدا کرد. بسیاری از دانشمندان معاصر مایلند که این گونه بیندیشند ... .»