کتاب تجدد آمرانه

کتاب تجدد آمرانه با گردآوری تورج اتابکی و ترجمهٔ مهدی حقیقت خواه در گروه انتشاراتی ققنوس منتشر شده است. این کتاب در حوزهٔ تاریخ معاصر ایران است و نویسندگان در آن از جامعه و دولت در عصر رضاشاه سخن گفته است.

درباره کتاب تجدد آمرانه

رضاشاه بعد از رسیدن به قدرت، بر خلاف پادشاهان قبلی، تصمیم گرفت اصلاحاتی در کل کشور ایجاد کند. او تحت تأثیر آتاتورک رهبر ترکیه که کوشیده بود مملکت خود را به اصطلاح متجدد کند، در ایران دست به اصلاحاتی زد که برخی از آن‌ها باعث برانگیختن خشم و نفرت عمومی شد. او نه تنها در اقتصاد بلکه کوشید در فرهنگ و آیین و باور مردم به زور تغییر ایجاد کند. رضاخان مانند ترکیه، اروپا را الگوی خود قرار داد و کوشید تحولات بنیادی را با زور و تهدید بر مردم عصر خود تحکیم کند. کتاب تجدد آمرانه مجموعه مقالاتی است که در سمینار تجدد آمرانه در ترکیه و ایران، در بهار سال ۱۳۹۹ در پژوهشکدهٔ بین‌المللی تاریخ اجتماعی و به کوشش تورج اتابکی گردآوری شده است. این اثر به بررسی کاستی‌ها و پیشرفت‌های رخ داده در زمان رضاخان و دوره تجدد او می‌پردازد و مسائل گوناگونی را برای مخاطب پر از سؤال بازگو می‌کند.

خواندن کتاب تجدد آمرانه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب تاریخ معاصر ایران، به‌ویژه عصر پهلوی اول پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تجدد آمرانه

«مهندسی زبان یک بخش به ویژه مخاطره‌آمیز آزمایشگری اجتماعی ـ سیاسی است، بیش‌تر از آن جهت که مثلاً به اندازه مهندسی ژنتیک یک علم کاربردی دقیق نیست. مهندسی ژنتیک دست‌کم در اختیار زیست‌شناسان حرفه‌ای باصلاحیتی است که امید می‌رود بدانند که چگونه ترکیب دی ان آ را در جهت بهترین نتایج دستکاری کنند. برعکس، مهندسی زبان در دوران معاصر ــ که تقریبا در همه کشورهای خاورمیانه و در بسیاری کشورهای دیگر، همچون نروژ، مجارستان، اندونزی و چین در ابعاد گوناگون مورد آزمایش قرار گرفته ــ عمدتا نه از طرف زبان‌شناسان بلکه ژنرال‌ها، سیاستمداران، ایدئولوگ‌های اجتماعی و دیگر آماتورها به کار گرفته شده است. تلاش‌های آن‌ها به عنوان منادیان «دروغ‌پردازی» اُروِلی موجب هراس عالِم و عامی به یکسان شده است. از این رو، به اصطلاح اصلاح زبان عمدتا فرایندی اجتماعی ـ سیاسی است، نه زبان‌شناختی و فرهنگی، هر چند نتایجش باقی می‌ماند تا بر گفتار و نوشتار نسل‌های بعدی تأثیر بگذارد. من، برای هدف مورد نظر کنونی، توجه خود را به پیدایش و فعالیت‌های فرهنگستان ایران، که در سال ۱۳۱۴ تأسیس و مسئول اجرای اصلاح زبان در ایران شد، متمرکز و آن را با همتایش «نهاد زبان ترک» («تورک دیل کورومو»)، که در سال ۱۹۳۲/۱۳۱۱ به تشویق آتاتورک تأسیس شد، مقایسه خواهم کرد.

البته مهندسی سنجیده زبان، چه در خصوص ترکی و چه در مورد فارسی، در دهه ۱۹۳۰/۱۳۱۰ آغاز نشد. موقعیت فارسی و ترکی ادبی در قرن‌های یازدهم و دوازدهم شباهت زیادی با موقعیت همین زبان‌ها، به ویژه ترکی، در دوران معاصر دارد. این دو زبان در آن زمان به صورتی کاملاً ناگهانی با یک عرصه فرهنگی تازه و بسیار گسترده (اسلام) و یک نظام نگارش جدید (خط عربی) برای بیان آن مواجه شدند. در هر دو مورد انگیزه اولیه رفتن به سوی شفافیت زبانی بود، یعنی واژه‌های بیگانه برای مفاهیم بیگانه، پیش از آن که از صافی کارشناسان بگذرد و به عامه مردم برسد، می‌بایست به برابرهای بومی آشناتر ترجمه می‌شد. از این رو، تقریبا یک هزار سال پیش، دانشوران ایرانی نظیر ابن‌سینا و بیرونی، هنگام نگارش رساله‌های علمی و فلسفی به زبان بومی (که خودش یک انقلاب زبانی بود)، صرفا اصطلاحات حاضر و آماده عربی را اتخاذ نمی‌کردند، بلکه برابرهای فارسی ابداع می‌کردند و واژه‌های تازه را از ریشه‌ها و وندهای فارسی می‌ساختند: مثلاً «پیدایی» به جای واژه عربی «ظهور» و «سه سو» به جای واژه عربی «مثلث». دانشوران اولیه ترک نیز، در آثار تفسیری و آموزشی، به جای نمونه‌های عربی (و فارسی) واژه‌ها و روبرداشت‌های بومی می‌یافتند، نظیر bulaq به جای واژه عربی «فتنه». »