کتاب تنگسیر

کتاب تنگسیر نوشته‌ی صادق چوبک، از انتشارات نگاه، یکی از درخشان‌ترین آثار رئالیستی ادبیات معاصر ایران است که با روایتی مستند و جذاب، داستان زندگی مردی عادی را بازمی‌گوید که در برابر ظلم و خیانت ایستاده و راهی خونین اما شرافتمندانه را در پیش گرفته است. این اثر با بومی‌گرایی زبانی، شخصیت‌پردازی قوی و توصیف دقیق، پرده‌ای تماشایی از رنج و مقاومت مردم جنوب ایران را به تصویر می‌کشد. قهرمان داستان تنگسیر مردی ساده به نام زائرمحمد است که برای بازپس‌گیری حقش، در برابر لشکری از سَران مستبد محلی قیام می‌کند. ژانر این کتاب اجتماعی-واقع‌گرا است و مضمون اصلی‌اش عدالت‌خواهی و تضادهای اجتماعی است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب تنگسیر اثر صادق چوبک

تنگسیر نخستین رمان صادق چوبک است که در سال ۱۳۴۲ خورشیدی (۱۹۶۳ میلادی) منتشر شد. قصه در منطقه‌ای به نام تنگستان در نزدیکی بوشهر جریان دارد و برگرفته از یک حادثه‌ی واقعی محلی است که طی سالیان، سینه‌به‌سینه نقل می‌شد و نقش پررنگی در ادبیات شفاهی این منطقه داشت. گفتنی است پای این داستان و قهرمانش پیش از کتاب تنگسیر به آثار مکتوب دیگری نیز باز شده بود و در مهم‌ترین آن‌ها، رسول پرویزی در کتاب شلوارهای وصله‌دار آن را در قالب قصه‌ای کوتاه روایت کرده بود؛ اما جاذبه‌ی اصلی روایت چوبک را می‌توان در پرداخت موشکافانه‌ی شخصیت زائرمحمد دانست: مردی معمولی و خانواده‌دوست که زیر بار فشار ظلم و تحقیر به نماد مقاومت مردمی یک منطقه تبدیل می‌شود.

ادبیات جنوب، جریان ادبی برجسته‌ای است که زندگی مردم جنوب ایران را از نگاه رئالیستی و با تمرکز بر رنج‌ها و سنت‌های مردم محلی روایت می‌کند. چوبک، احمد محمود و منیرو روانی‌پور از چهره‌های شاخص این مکتب به شمار می‌روند و تنگسیر به‌عنوان نمادی از آن شناخته می‌شود؛ چرا که با تصویر دقیق فرهنگ، زبان و آیین‌های مردم جنوب، مخاطب را به سفری تماشایی در دل این سرزمین می‌برد.

تنگسیر پس از نخستین انتشار بازتاب گسترده‌ای در محافل ادبی داشت و توسط منتقدان، یکی از برترین نمونه‌های رئالیسم اجتماعی ایران خوانده شد. این کتاب نقطه‌ی عطفی در ادبیات فارسی است که توانست ضمن ارائه‌ی یک روایت واقع‌گرایانه‌ از جنوب ایران، سنّت داستان‌نویسی معاصر در ایران را ارتقا دهد.

خلاصه کتاب تنگسیر

رمان تنگسیر روایت زندگی زائرمحمد، مردی شریف و اهل تنگستان بوشهر است که پس از سال‌ها کار سخت، سرمایه‌ای جمع کرده تا در شهر خود کاری راه بیندازد. او پولش را به امید کسب سود، به دست افرادی می‌سپارد که ظاهراً مورد اعتمادند، اما در نهایت با همدستی یکدیگر، حق او را بالا می‌کشند. تلاش زائرمحمد برای بازپس‌گیری پول از راه قانون بی‌نتیجه می‌ماند و وقتی درمی‌یابد که هیچ‌کس در برابر ظلم یاری‌اش نمی‌کند، تصمیم می‌گیرد خودش عدالت را اجرا کند. داستان با شروعی آرام و مسیری پرتعلیق، به نقطه‌ی اوجی می‌رسد که در آن خواننده خشم و درد زائرمحمد را لمس کرده و با تصمیم سخت و جسورانه‌ی او همراه می‌شود.

این رمان براساس یک رویداد واقعی در بوشهر نوشته شده و صادق چوبک با شناخت دقیق از فضای جنوب، ساختارهای قدرت و باورهای اجتماعی آن دوران، و البته افزودن کمی چاشنی تخیل و تقویت عناصر روایی آن را به تصویر کشیده و از این طریق، یکی از بهترین داستان‌هایی را که تا به امروز در بستر جنوب ایران شکل گرفته‌اند، خلق کرده است.

چرا باید کتاب تنگسیر صادق چوبک را بخوانیم؟

رمان تنگسیر فراتر از داستانی درباره‌ی انتقام، تجربه‌ای زنده از زندگی و فرهنگ مردم جنوب ایران، توأم با عدالت‌خواهی طبقه‌ی فرودستی است که صدایشان هرگز شنیده نشده است. وجه تمایز این رمان، فضاسازی قوی، شخصیت‌پردازی دقیق و نثر ساده اما مؤثر آن است که آن را از بسیاری آثار اجتماعی مشابه متمایز می‌سازد. همچنین، این کتاب سندی فرهنگی از تاریخ اجتماعی جنوب ایران در دوران معاصر است.

نسخه‌ی الکترونیکی کتاب با کیفیت انتشار خوب در طاقچه عرضه شده‌ و شامل فرهنگ‌ واژه‌ها، اصلاحات محلی و پیوست‌هایی است که تجربه‌ی مطالعه‌ی این اثر درخشان را ارتقا می‌دهد.

خواندن رمان تنگسیر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای علاقه‌مندان به ادبیات اجتماعی، رمان‌های واقع‌گرا و تاریخ فرهنگی جنوب ایران بسیار مناسب است. کسانی که دغدغه‌ی عدالت، شورش فردی علیه ظلم یا روایت‌های بومی را دارند، از خواندن تنگسیر لذت خواهند برد. همچنین، علاقه‌مندان به آثار احمد محمود یا منیرو روانی‌پور، و تمام کسانی که به‌دنبال روایت‌هایی صادقانه از واقعیت زندگی در جنوب ایران هستند، با این اثر ارتباط برقرار خواهند کرد.

درباره‌ی صادق چوبک؛ نویسنده تنگسیر

صادق چوبک (۱۴ تیر ۱۲۹۵–۱۳ تیر ۱۳۷۷)، نویسنده، مترجم و نمایشنامه‌نویس ایرانی است که در کنار بزرگانی چون صادق هدایت و محمدعلی جمال‌زاده، از پدران داستان‌نویسی مدرن در ایران به شمار می‌رود. او در بوشهر به دنیا آمد و علاوه‌بر این شهر، در شیراز و کالج آمریکایی تهران تحصیل کرد و سپس به وزارت فرهنگ پیوست.

چوبک نخستین مجموعه‌ی داستانی‌اش را با نام خیمه‌شب‌بازی در سال ۱۳۲۴ منتشر کرد و ۴ سال بعد، با انتشار کتاب انتری که لوطی‌اش مرده بود، که مشتمل‌بر سه داستان کوتاه و یک نمایشنامه بود، به شهرت فراوانی رسید. از دیگر آثار مطرح او می‌توان به رمان سنگ صبور اشاره کرد؛ اما تنگسیر، به‌واسطه‌ی قرابت با زیست محلی مردم جنوب ایران و ارائه‌ی تصویری دقیق از عدالت‌خواهی مردم این خطه، مهم‌ترین اثر او به شمار می‌رود.

صادق چوبک از نخستین نویسندگان ایرانی بود که برخلاف بسیاری از نویسندگان معاصر خود نثر داستانی را از فضای روشنفکرانه‌ی آن دوران فاصله داد و آن را به زندگی روزمره و واقعی مردم کوچه و بازار نزدیک کرد. این رویکرد در انتخاب سوژه‌ی تنگسیر نیز دیده می‌شود: داستان یک قهرمان محلی که از دل یک ماجرای اجتماعی واقعی برمی‌خیزد.

آشنایی با لحن و زبان مردم جنوب و نیز فرهنگ و ساختار قدرت سنّتی در آن منطقه، چوبک را نه‌تنها به‌عنوان روایت‌گری داستانی، بلکه به‌عنوان شاهد اجتماعی بر آن داشت تا تصویرگر زندگی واقعی مردم جنوب باشد، موضوعی که به آثار او عمق و اصالت بخشیده است.

کتاب تنگسیر چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

رمان تنگسیر از زمان انتشارش در سال ۱۳۴۲، همواره به‌عنوان یکی از آثار برجسته‌ی ادبیات داستانی ایران شناخته شده است. این کتاب در فهرست برترین و خواندنی‌ترین رمان‌های ایرانی قرار گرفته و تا امروز بارها تجدید چاپ شده است. تنگسیر نه‌تنها پرفروش‌ترین اثر صادق چوبک محسوب می‌شود، بلکه جایگاه ویژه‌ای در شکل‌گیری «ادبیات جنوب ایران» دارد و در برخی دانشگاه‌ها به‌عنوان منبع درسی استفاده می‌شود.

از نظر بین‌المللی، این رمان تاکنون به بیش از ۱۸ زبان ترجمه شده که نشانه‌ای از توجه علاقه‌مندان به ادبیات داستانی در سطح جهانی به روایت‌های بومی و فرهنگ جنوب ایران است.

از جمله مهم‌ترین اظهار نظرات درباره‌ی کتاب می‌توان به سخن محمدعلی جمال‌زاده اشاره کرد که رمان را ستایش کرده و آن را نشان‌دهنده‌ی عشق چوبک به زادگاهش و مدحی خواندنی از شجاعت، غیرت و پایداری مردم تنگستان می‌داند. به باور جمال‌زاده، تنگسیر اثری است که روح انسان را زنده می‌کند و دلیل پایداری ملت ایران را می‌بایست در وجود مردانی مانند شیرمحمد تنگسیری جست.

اقتباس‌های داستان تنگسیر

فیلم تنگسیر در سال ۱۳۵۲ به کارگردانی امیر نادری با وفاداری کامل به متن اصلی ساخته شد. در این فیلم، بهروز وثوقی در نقش زائرمحمد ظاهر و نقش‌آفرینی‌اش منجر به دریافت جایزه‌ی بهترین بازیگر از جشنواره فیلم دهلی‌نو شد. همچنین امیر نادری برای کارگردانی این فیلم، جایزه‌ی بهترین کارگردان جشنواره سپاس ۱۳۵۳ را دریافت کرد. این اقتباس سینمایی توانست روح و فضای خطه‌ی جنوب ایران را با گویش و لوکیشن‌ها، به‌شکلی وفادارانه به تصویر بکشد و از آثار شاخص سینمای پیش از انقلاب در ایران قلمداد شود.

بخشی از متن کتاب تنگسیر

هوایِ آبکیِ بندر همچون اسفنج آبستنی هُرْمِ نمناک گرما را چِکه چِکه از تو هوای سوزان ورمی‌چید و دوزخ شعله‌ور خورشید تو آسمان غرب یله شده بود و گردی از نم بر چهره داشت. جاده «سنگی»، کشیده و آفتاب تو مغز سرخورده و سفید و مارپیچ از «بوشهر» به «بهمنی» دراز رو زمین خوابیده بود. جاده خالی بود. سبک بود. داغ و خاموش بود. سفیدی آفتاب بیابان با سایه یک پرنده سیاه نمی‌شد.

«کنار مهنّا» گرد گرفته و سوخته و خاموش با برگ‌های ریز و تیغ‌های خنجری‌اش، برزخ و خشمگین کنار جاده نشسته بود. همه می‌دانستند که این درخت نظر کرده است و هرکس از پهلوی آن می‌گذشت، چه روز و چه شب، بسم‌اللهی زیرلب می‌گفت و آهسته رد می‌شد. این «کنار» خانه اجنه و پریان بود و خیلی از مردم بوشهر قسم می‌خوردند که عروسی و عزای پریان را در میان شاخه‌های آن به چشم دیده‌اند.

سایه پهن تبدار «کنار» محمد را به سوی خود کشید و نیزه‌های سوزنده خورشید را از فرق سر او دور کرد. پیراهنش به تنش چسبیده بود و از زیر ململ نازکی که به تن داشت، موهای زبر پرپشت سیاهش تو عرقِ تنش شناور بود. تو سایه «کنار» که رسید ایستاد و به نیزه‌های مویین خورشید که از خلال شاخ و برگ‌ها تو چشمش فرومی‌رفت نگاهی کرد و بعد کنده کلفت پرگره آن را ورانداز کرد و گرفت نشست بیخ کنده‌اش و به آن تکیه زد. یک برگ تکان نمی‌خورد. سایه خفه سنگین «کنار» رو دلش فشار می‌آورد.