کتاب ایران و جنگ جهانی اول

کتاب ایران و جنگ جهانی اول؛ آوردگاه ابر دولت‌ها نوشتهٔ تورج اتابکی و جمعی دیگر از نویسندگان همچون محمدعلی همایون کاتوزیان و منصوره اتحادیه با ترجمهٔ حسن افشار است و نشر ماهی آن را منتشر کرده است.

جنگ جهانی اول و پیامدهای آن شاید پراهمیت‌ترین فصل سیاسی تاریخ قرن بیستم باشد. فروپاشی سلطنت دوگانهٔ اتریش‌مجارستان و امپراتوری‌های عثمانی و روس و سپس شالوده‌ریزی جمهوری اتریش، پادشاهی مجارستان، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و جمهوری ترکیهٔ کمالیستی از مهم‌ترین نتایج این جنگ بودند.

پس از آغاز جنگ، فشار خارجی در ایران افزایش یافت و شکاف سیاسی دیرینه را دوچندان ساخت. کتاب ایران و جنگ جهانی اول به این دورهٔ مهم از تاریخ ایران می‌پردازد.

درباره کتاب ایران و جنگ جهانی اول

کتاب ایران و جنگ جهانی اول شامل چندین مقاله است. این مقاله‌ها محصول همایشی است که تورج اتابکی در سال ۱۹۹۸ در مقام عضو میهمان در مرکز خاورمیانهٔ کالج سنت‌آنتونی دانشگاه آکسفورد برگزار کرد. 

کتاب ایران و جنگ جهانی اول این مقاله‌ها را دربر می‌گیرد:

۱. «جنگ جهانی اول، رقابت قدرت‌های بزرگ و پیدایش جامعهٔ سیاسی در ایران» از تورج اتابکی

۲. «حکومت موقت ایران» از منصوره اتحادیه

۳. «پیش به‌سوی شرق: فعالیت تشکیلات سرّی عثمانی در ایران» از تورج اتابکی

۴. «ملی‌گرایی ایرانی و ژاندارمری دولتی» از استفانی کرانین

۵. «اسماعیل‌آقا سیمکو، جنگ‌سالار کرد» از مارتین وَن برونِسِن

۶. «گزارش احمد کسروی از قیام شیخ محمد خیابانی» از محمدعلی همایون کاتوزیان

۷. «پان‌ترکیسم و ملی‌گرایی ایرانی» از تورج اتابکی

۸. «عوام‌گرایان رشت: پان‌اسلامیسم و نقش دول مرکزی» از پژمان دیلمی

۹. «شورای تبلیغات بین‌الملل و تأسیس حزب کمونیست ایران» از الیور باست

خواندن کتاب ایران و جنگ جهانی اول را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

درباره تورج اتابکی

تورج اتابکی استاد ممتاز تاریخ معاصر در دانشگاه آمستردام و پژوهشگر ارشد در مؤسسهٔ بین‌المللی تاریخ اجتماعی است. «آذربایجان: قومیت و جنگ قدرت در ایران» (۱۹۹۳) و «فراسوی ذات‌باوری: در خاورمیانه و آسیای مرکزی»، «کیانْ تاریخ کیان را می‌نویسند» (۲۰۰۳) از تألیفات اوست. از میان آثار ویراستهٔ او می‌توان به آسیای مرکزی پس از دوران شوروی (۱۹۹۸)، مردان نظم: تجدد آمرانه در ترکیه و ایران (با اریک یان سورخِر، ۲۰۰۴)، آسیای مرکزی و قفقاز: فراملی‌گرایی و مهاجرت (با سانجیوت مِهِنداله، ۲۰۰۵) و دولت و محرومان: جامعه و سیاست در ترکیه و ایران (۲۰۰۶) اشاره کرد. اهتمام او در حال حاضر بر تاریخ‌نگاری زندگی روزمرهٔ مردم و تاریخ تطبیقی طبقات محروم است.

درباره منصوره اتحادیه

منصوره اتحادیه درجهٔ دکترایش را در سال ۱۹۷۹ از دانشگاه ادینبرو گرفت. از ۱۹۶۳ تا ۲۰۰۰ در گروه تاریخ دانشگاه تهران تدریس کرد. صاحب بنگاه «نشر تاریخ ایران» است که به تاریخ دورهٔ قاجار می‌پردازد. پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت (تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۸۱) و مجلس و انتخابات از مشروطه تا پایان قاجاریه (تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۷۵) از تألیفات اوست. همچنین رضاقلی‌خان نظام‌السلطنه، زندگانی سیاسی و اسناد مهاجرت (تهران، نشر تاریخ ایران، ۳ جلد، ۱۳۷۹) و این‌جا تهران است، مجموعه‌مقالات دربارهٔ تهران، ۱۲۶۹ ه.ق.ـ ۱۳۴۴ ه.ش. (تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۷۷) به کوشش او به چاپ رسیده‌اند.

او همچنین دو رمان به نام‌های زندگی باید کرد (تهران، نشر سیامک، ۱۳۷۶) و زندگی خالی نیست (تهران، نشر سیامک، ۱۳۷۶) به رشتهٔ تحریر کشیده است.

او در حال حاضر مشغول تحقیق در زمینهٔ افکار عمومی ایرانیان از ۱۸۷۰ تا ۱۹۲۰ است.

درباره محمدعلی همایون کاتوزیان

هما کاتوزیان (محمدعلی همایون کاتوزیان) عالم اجتماعی، تاریخ‌دان، منتقد ادبی، و شاعر؛ استاد کرسی تحقیق «ایران‌هریتج» در کالج سنت‌آنتونی، عضو هیئت علمی دانشکدهٔ مطالعات شرقی دانشگاه آکسفورد، عضو افتخاری گروه علوم سیاسی دانشگاه اِکسِتِر، و دبیر بخش مطالعات ایرانی مجلهٔ «انجمن جهانی مطالعات ایرانی» است. برخی از کتاب‌های انگلیسی‌زبان او عبارت‌اند از تضاد دولت و ملت در ایران (۲۰۰۳)، صادق هدایت: زندگی و افسانهٔ یک نویسندهٔ ایرانی (۱۹۹۱)، دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی (۲۰۰۰)، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران (۱۹۹۰)، اقتصاد سیاسی ایران (۱۹۸۱) و ایدئولوژی و روش در اقتصاد (۱۹۸۰).

بخشی از کتاب ایران و جنگ جهانی اول

«جنگ جهانی اول در اوت ۱۹۱۴ در اروپا آغاز شد. سه ماه بعد ترکیهٔ عثمانی به طرفداری از آلمان و اتریش اعلام جنگ کرد. بی‌گمان این اقدام بود که آلمان را متوجه شرق کرد. نقشهٔ آلمان این بود که با نفوذ در هند و افغانستان آن‌ها را به شورش علیه انگلیسی‌ها برانگیزد. با همین هدف، عوامل آلمان در ایران دست به تحریک ایرانیان زدند و شش ماه بعد از آغاز جنگ به توزیع اسلحه و پخش اطلاعات ضدانگلیسی و ضدروسی در میان ایلات غرب ایران پرداختند. دراین بین حضور قشون روس در خاک ایران از سال ۱۹۱۰ بهانه به دست عثمانی‌ها می‌داد تا به ایران یورش آورند. 

اول نوامبر ۱۹۱۴/ ۹ آبان ۱۲۹۳ شاه جدید کشور، احمدشاه قاجار، ایران را بی‌طرف اعلام کرد و سپس همهٔ کابینه‌های کشور نیز بر آن تأکید ورزیدند. ولی روشن بود که تا قشون روس از ایران بیرون نمی‌رفت بی‌طرفی معنایی نداشت، خصوصاً این‌که ایران نیرویی هم برای اعمال آن نداشت. در واقع نه طرف‌های جنگ و نه خود ملّیون ایرانی به‌ویژه دموکرات‌ها که خواستار اعلان جنگ ایران به متفقین بودند اعتنایی به بی‌طرفی کشور نداشتند. دولت ایران افزون بر مشکل اعمال سیاست بی‌طرفی با مسائل لاینحل دیگری نیز دست‌به‌گریبان بود. روس و انگلیس، رقیبان دیرینه‌ای که با قرارداد ۱۹۰۷ اختلافاتشان را کنار گذاشته بودند، امور سیاسی و مالی ایران را در چنگ خود داشتند. اما قرارداد نتوانست به رقابت و بدگمانی آن‌ها به یکدیگر پایان دهد و فعالیت آلمان‌ها نیز مزید بر علت شد و قواعد سابق بازی را به هم ریخت. عنصر تازه‌ای وارد عرصهٔ سیاسی ایران شد و دموکرات‌ها که از دیرباز نگاه تحقیرآمیز قدرت‌های جهان‌خوار را احساس کرده بودند اکنون می‌توانستند به این عنصر تازه متوسل شوند.

در زمان جنگ، سیاست آلمان در قبال ایران و شرق روی‌هم‌رفته کاستی‌هایی داشت. اهداف فرماندهی عالی آلمان اغلب با اهداف نمایندگانش در صحنه نمی‌خواند. به‌علاوه هرگز معلوم نبود که آلمان‌ها چشم به ایران داشتند یا به افغانستان. وانگهی آلمان راهی برای رساندن اسلحه و مهمات و کمک‌های دیگر به ایران نداشت. قول این‌ها را می‌داد اما کم‌تر به آن عمل می‌کرد. از طرفی آلمان‌ها تازه وارد گود شده بودند درحالی‌که روس و انگلیس سال‌ها تجربه و دوستان فراوانی در ایران داشتند. یک اشکال دیگر کار آلمان این بود که عمدهٔ اطلاعاتش را از «کمیتهٔ ملّیون ایرانی» در برلین می‌گرفت. ریاست کمیته را سیدحسن تقی‌زاده داشت که اغلب از واقعیت‌های ایران به دور بود و از مواضع اعضایی از کمیته که تماس رودرروی چندانی با رهبران ملی نداشتند تأثیر می‌پذیرفت. ولی شاید بزرگ‌ترین مشکل آلمان‌ها که در نهایت به عدم‌موفقیت آن‌ها در ایران انجامید بی‌اعتمادی آن‌ها به عثمانیان و رقابت آن‌ها با این دولت بود.»