کتاب درباره قصه های اسطوره ای

کتاب درباره قصه های اسطوره ای پژوهش مینو امیرقاسمی است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب درباره قصه های اسطوره ای

در کتاب درباره قصه های اسطوره ای با زمینه‌ٔ اساطیری قصه‌های فولکلوریک و نحوه‌ٔ نفوذ اسطوره در شکل و ساختار قصه‌های کهن آشنا می‌شوید. منشأ اساطیری قصه‌ها در معنای جهان‌شناختی آنها نقش اساسی دارد و نشان می‌دهد که انسان‌ها چگونه در نقشینه‌ٔ قصه‌ها در واقع نمای اساطیری جهان را عرضه می‌کردند و به نسل‌ها پس از خود می‌سپردند تا همچون خطی پیوسته و مداوم بین نسل‌های گوناگون در سلسله‌ٔ قرون و اعصار جاودان بماند و یادگار زندگی و حکمت مردم در ادوار مختلف باشد.

قصهٔ اساطیری، در کتاب حاضر، به دسته‌ای از قصه‌های مردمی (فولکلوریک) اطلاق می‌شود که ساختارِ درونی آن بر شکل اندیشه‌ها و باورهای اساطیری استوار است.

ساختار درونی این قصه‌ها از سویی با قواعد و نظام طبیعت قابل انطباق‌اند و از سوی دیگر، با توجه به ارتباط تنگاتنگ و انداموارشان با زندگی ذهنی و عینی مردمان، آکنده از اطلاعاتی دینی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی‌اند. اساطیر و قصه‌های برخاسته از آن به سبب قابلیت ساده‌شدن، امکان بررسی علمی را پیدا می‌کنند و درست از همین‌جاست که می‌توان نتیجه گرفت اساطیر و قصه‌های آن نیز دارای قاعده و قانون‌اند وگرنه امکان تجزیهٔ آنها به اجزا، فهم دلالت‌های معنایی، دست‌یابی به روابط معنادار و سپس فهم معنای کلی آنها ممکن نمی‌شد. قصه‌های اساطیری، همانند خودِ اسطوره‌ها، به ظاهر فاقد معنایی منطقی یا جدی به نظر می‌رسند ولی با در نظر گرفتن ویژگی جهانی بودن و ظهور پیوسته آنها در سراسر جهان، دیگر نمی‌توان آنها را به سطحِ یک اتفاقِ خیالی کاهش داد. بدین‌ترتیب، همچنان که جهانی بودن اسطوره‌ها از یک سو بدان‌ها عمومیت می‌بخشد، از سوی دیگر درست به دلیل تفاوت سرزمین‌هایی که اسطوره/ قصه در آنها زندگی می‌کند، تعلقات زمانی و مکانی ویژه‌ای در آنها پدیدار می‌شود. با وجودِ این واقعیت دو سویه، نگارش حاضر بر ساختار درونی قصه‌ها، که ویژگی جهانی بودن دارد استوار است. نتیجهٔ بررسی‌ها نشان می‌دهد که دسته‌ای از قصه‌های مردمی، ریشه در اسطوره‌های مرتبط با خدایان و نیروهای طبیعت دارند. این قصه‌ها که متعلق به آغاز دوران کشاورزی‌اند، حامل آیین‌ها، مناسک، شیوه‌های سیاست و دینداری و فرهنگ زمان خود هستند که برخی از آنها، هرچند معنای اولیه را گم کرده‌اند، تا روزگار خود ما ادامه داشته‌اند.

خواندن کتاب درباره قصه های اسطوره ای را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ اسطوره و ادبیات داستانی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب درباره قصه های اسطوره ای

«واژهٔ اسطوره نه تنها در ایران اغلب با افسانه و داستان‌های خیالی و مانند آن درهم آمیخته است؛ بلکه در غرب قرن نوزدهم نیز اسطوره را معادل fable (قصهٔ حیوانات)، invention (چیز ساختگی بدیع) و fiction (خیالبافی شاعرانه یا ادبیات داستانی) می‌دانستند.

با تمام معانی و تعریف‌هایی که به اسطوره تعلق گرفته است، در پایه‌ای‌ترین معنا، اسطوره روایتی دربارهٔ موجودات ماورای طبیعی، سرگذشت آفرینش، تکوین حیات و الگویی قدسی بر پایهٔ وحی اولیه است که راوی یا راویانی ناشناخته دارد. اهمیت اسطوره در شیوهٔ دربرگرفتن و بیان باورها و ارزش‌هایی نهفته است که در میان اعضای یک گروه فرهنگی، مشترک و قطعی‌اند. به این ترتیب اسطوره ممکن است به بیان منشأ یک گروه (منشأ جهان به طور کلی)، جایگاه آن در جهان، و روابط آن با دیگر گروه‌ها بپردازد و ارزش‌های اخلاقی مورد احترام گروه را تصویر و نمونه‌هایی از آن را بیان کند.

مطالعه و تحقیق در مفهوم اسطوره تاکنون در حیطهٔ کار دانشوران علوم انسانی بوده است. بررسی و مطالعه در منابعی که حامل اندیشه‌ها و باورهای اساطیری است، خود می‌تواند شاخه‌ای مطالعاتی برای شناختِ عملکرد اندیشهٔ انسان و نیز بررسی تاریخ اندیشه و فرهنگ بشری باشد.

رویکردهای نظری گوناگونی به اسطوره‌ها وجود دارد:

در روان‌کاوی درون‌مایه‌های اسطوره‌ای بیان‌گر تضادهای روانی عام شمرده می‌شوند (مثل عقدهٔ ادیپ).

یونگ با کندوکاو در اسطوره‌ها، ادیان، هنر و رؤیا، کهن‌الگو را مطرح کرد. به نظر او کهن‌الگوها فرایندهای سازنده و جهان‌شمول و بنیادینی هستند که به اساطیر ساخت می‌دهند.

در رویکرد انسان‌شناسی فرهنگی که نوعی رویکرد کارکردگرا است، اساطیر را بر مبنای نیازهایی تبیین می‌کنند که اسطوره‌ها در جریان بازتولید و تثبیت جامعه به آن‌ها پاسخ می‌دهند. در این چارچوب، یک اسطوره با رمزگذاری هنجارهای یک گروه، انسجام و یکپارچگی جامعه را تأمین می‌کند.

از نظر دورکم، اسطوره‌ها بیانگر آگاهی جمعی یا باورها و ارزش‌هایی‌اند که افراد به واسطهٔ آن‌ها اجتماعی می‌شوند. این آگاهی جمعی عامل پیونددهنده‌ای است که هم جوامع پیشاصنعتی و هم صنعتی را یکپارچه نگاه می‌دارد و مانع فروپاشی آن‌ها می‌شود.

ژرژ سورِل (مارکسیست فرانسوی) تقریباً همین را می‌گوید. او اسطوره را عامل پیونددهندهٔ یک گروه می‌داند و رخدادهای سیاسی و اجتماعی روزگارش را اسطوره‌هایی بالقوه می‌بیند (مثلاً در مورد اعتصاب فراگیر). چنین اسطوره‌هایی برای بیدار کردن کنش سیاسی توده‌ها ضروری است.»