کتاب حماسه

کتاب حماسه؛ شناخت نامه حماسه‌های ایران و جهان نوشتۀ فروغ اولاد است. این کتاب را نشر چشمه در سال ۱۳۹۹ منتشر کرده است.

درباره کتاب حماسه

کتاب حاضر در هشت فصل و یک پیوست تنظیم شده است. در گفتار اول، به بررسی و تحلیل ژانر حماسه، ساختار و خصیصه‌های آن پرداخته شده و تعریف‌ها و دیدگاه‌های حماسه‌شناسی را آورده‌ایم. در پایان این گفتار، گاه‌شماری و ترتیب تاریخی معروف‌ترین حماسه‌های جهان، از گیلگمش تا حماسه‌های مدرن قرن بیستم را آورده‌ایم.

در گفتار دوم، مهم‌ترین حماسه‌های کهن جهان، یعنی حماسهٔ گیلگمش، مهابهارات، رامایانا، ایلیاد، اودیسهٔ هومر و اِنه‌ایدِ ویرژیل را بررسی و خلاصه‌ای از هر یک از آن‌ها را عرضه کرده‌ایم. در گفتار سوم، حماسهٔ باستانی ایران قبل از اسلام باتوجه‌به آثار بازماندهٔ اوستایی شرح داده‌ایم. حماسه‌های دورهٔ میانه، مثل خدای‌نامه و یادگار زریر، و خلاصه‌ای از آن‌ها در این بخش آمده است. در گفتار چهارم، حماسه‌های ایرانی بعد از اسلام بررسی و تحلیل شده‌اند. در اینجا انواع حماسه‌های مهم ملی، پهلوانی، تاریخی، دینی و حماسه‌های طنزآمیز مطرح و خلاصه‌ای از همهٔ آن‌ها عرضه شده است تا خواننده در اولین آشنایی خود با مهم‌ترین حماسه‌های ایرانی از مراجعه به همهٔ این آثار که عمدتاً متن‌شناسانه و تحقیقاتی هستند، بی‌نیاز شود.

در گفتار پنجم، حماسه‌های مهم شرق دور، یعنی حماسه‌های دو سرزمین باستانی چین و ژاپن معرفی شده‌اند. در گفتار ششم، حماسه‌های غربی در قرون‌وسطی معرفی و تلخیص شده‌اند: بیوولف، حماسهٔ بریتانیایی؛ هیلده‌براند، حماسهٔ ژرمنی باستان؛ سرود رولان، پهلوان‌نامهٔ فرانسوی؛ اِداها، حماسهٔ ایسلندی؛ نیبلونگن، حماسهٔ ژرمنی میانه؛ کمدی الهی دانته؛ بیلینی‌ها، حماسهٔ روسی؛ پلنگینه‌پوش، حماسهٔ گرجی و کالِوالا، حماسهٔ فنلاندی. در گفتار هفتم، حماسه‌های بعد از رنسانس، مانند لوزیاد، حماسهٔ پرتغالی؛ و بهشت گمشدهٔ جان میلتون بررسی و معرفی شده‌اند. آن‌گاه حماسه‌های قرون هجدهم و نوزدهم را به‌اختصار بررسی کرده‌ایم. سرانجام، به بررسی و تحلیل برخی حماسه‌های مدرن و مهم قرن بیستم در ادبیات‌معاصر ایران و جهان پرداخته‌ایم، یعنی آخر شاهنامهٔ اخوان ثالث، ابراهیم در آتش احمد شاملو، منظومهٔ آرش کمانگیر سیاوش کسرایی، سرودها اثر ازرا پاوند، سرزمین ستَروَن شاهکار تی. اس. الیوت همراه با تحلیلی مفصل دربارهٔ مضامین اساطیری و حماسی این اثر، حماسهٔ آناباز اثر سن‌ژون پِرس شاعر فرانسوی، منظومهٔ پَترسون اثر ویلیام کارلوس ویلیامز، و آخرین حماسهٔ پایان قرن بیستم یعنی اومِروس اثر دِرِک والکات که برای اولین‌بار به فارسی معرفی شده است.

خواندن کتاب حماسه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

علاقه‌مندان به کتب تاریخ‌ادبیات و آشنایی با قهرمانان و داستان‌های حماسی در ایران می‌توانند از مخاطبان این کتاب باشند.

بخشی از کتاب حماسه

«ملت‌های سراسر دنیا از شعر حماسیِ شفاهی استفاده کرده‌اند تا بدون استفاده از نوشتار، سنت‌هایشان را از نسلی به نسلی دیگر منتقل کنند. این سنت‌ها غالباً شامل روایات افسانه‌ای دربارهٔ اعمال شکوهمند قهرمانان ملی است. محققان اغلب حماسه را با نوع خاصی از شعر شفاهی یکی دانسته‌اند، یعنی شعری که در اعصارِ معروف به عصر قهرمانی پدیدآمده است. این اعصار را ملت‌های گوناگون معمولاً در مرحلهٔ تحول و توسعه تجربه کرده‌اند، به‌خصوص در مرحله‌ای که ناگزیر بودند برای به‌دست‌آوردن هویت ملی، زبانی، استقلال و یکپارچگی میهنی بجنگند.

گوسانان یا آوازخوانان و نوازندگان درباری جای آوازخوانان معمولی را می‌گیرند. بعدها که سنت نوشتاری رواج می‌یابد، ترانه‌ها و حماسه‌ها به نوشتار درمی‌آیند و نفوذ گوسانان که داستان‌ها و اسطوره‌های کهن را شفاهی می‌خوانده‌اند، کم می‌شود. حماسهٔ باستانی یونان خود نمونهٔ شاخص و فاخر چرخهٔ سنت شفاهی است. حماسهٔ یونانی که سرچشمه‌اش به اواخر دورهٔ میسنایی می‌رسد، تا سقوط فرهنگ عصر قهرمانی (حدود ۱۰۰ پ‌م) طول می‌کشد، در «عصر تاریک» بر جا می‌ماند، و در اشعار هومری (۷۵۰ - ۹۰۰ پ‌م) به اوج می‌رسد. پس از هومر:

فعالیت آئویدوس‌ها یا خنیاگرانی که ترانه‌های حماسی خود را در دربار اشراف می‌خواندند، کم‌کم رو به افول نهاد. در نیمهٔ اول قرن هفتم پیش از میلاد آئویدوس‌ها این اشعار جدید را همانند اشعار هسیود و اشعار متقدم‌تر گرد آوردند که به «چرخهٔ حماسی» معروف شد.»