کتاب ساختن تئاتر از دل ویرانه ها

کتاب ساختن تئاتر از دل ویرانه ها نوشته علی‌اکبر علیزاد است. این کتاب را نشر بیدگل منتشر کرده است. این کتاب راهنمایی عملی برای کار با بازیگر، تمرین تئاتر، و کنشگری است. این اثر یکی از کتاب‌های مجموعه مطالعات اجرا است. 

«مجموعهٔ مطالعات اجرا» عنوان مجموعهٔ تازه‌ای است که برای معرفی کتاب‌هایی در زمینهٔ عملِ اجرا و مهارت‌های عملی تئاتر طراحی‌شده است. برعکسِ مجموعه‌های بیشتر تئوریک تئاتر، مطالعات اجرای بیدگل رویکردی عملی‌تر را در زمینهٔ تئاتر و اعمال تئاتری در پیش خواهد گرفت.

این مجموعه مختص عرضهٔ کتاب در زمینهٔ بازیگری و کارگردانی نیست، بلکه به معرفی و عرضهٔ کتاب‌هایی که به تخصص‌هایی نظیر طراحی صحنه، نور، گریم، و نمایش عروسکی مربوط‌اند نیز خواهد پرداخت.

درباره کتاب ساختن تئاتر از دل ویرانه ها

هستۀ مرکزی ساختن تئاتر از دل ویرانه‌ها مبتنی بر آموزه‌های استانیسلاوسکی است. ساختن تئاتر از دل ویرانه‌ها مراحل آموزش بازیگر و کار عملی در تئاتر را از ورود به سالن تمرین، آماده‌سازی ذهنی و جسمانی بازیگر، سازوکارِ برقراری ارتباط با دیگران تا رویارویی بازیگر با هویت‌های دوگانه، بداهه‌پردازی، کنش‌های جسمانی و تحلیل عملی دنبال می‌کند؛ به‌این ترتیب می‌توان سیر تکامل بازیگر تازه‌کار را از ساده‌ترین سطوح تا پیچیده‌ترین مراحل کار دنبال کرد و دورنمایی از شکل‌گیری یک اجرای تئاتر را در نظر آورد.

 این کتاب حاصل ۱۵ سال کار مداوم نویسنده با گروه‌های مختلفی از آدم‌ها، از کارکرده تا کاملاً تازه‌کار است. این کتاب برای هر دو گروه تازه‌کار و حرفه‌ای کارآمد است. هستۀ مرکزی ساختن تئاتر از دل ویرانه‌ها مبتنی بر آموزه‌های استانیسلاوسکی است. استانیسلاوسکی طی قرن گذشته همواره دریچه‌ای بوده برای آغاز کار با بازیگر، آغاز تمرین، شیوه‌ی رسیدن به اجرای تئاتر و درنهایت آن نمودی که بازیگر بر روی صحنه خواهد داشت.

خواندن کتاب ساختن تئاتر از دل ویرانه ها را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به هنر نمایش پیشنهاد می‌کنیم. 

بخشی از کتاب ساختن تئاتر از دل ویرانه ها

فکر کردم، این آدم‌ها منتظر بلیت برای دیدن اجرای تو هستند. خدایا، ما چه مسئولیتی برای ارضای نیازهای معنوی این مردمی داریم که تمام شب اینجا یخ‌زنان ایستاده‌اند؛ چه ایده‌ها و افکار بزرگی را باید به آنها بدهیم.

مربی بودن و تعلیق آگاهی

مربی کسی است که تمرین را هدایت، مشاهده و ارزیابی می‌کند. اما بسته به تجربه می‌توان اسم تسهیلگر، کارگردان یا استاد را هم به او داد. دلیل ترجیحی که من برای اسم مربی قائلم به کارکرد آن برمی‌گردد. من بیشتر با الهام از گروتفسکی و سایر معلمان بزرگ تئاتر، به کسانی چون مربیان ورزشی فکر می‌کنم که کنار گود می‌نشینند و از دور هدایت می‌کنند. درعین‌حال، اسم مربی بار معنایی‌ای دارد که کار او را از آدمی همه‌چیزدان به ناظری فعال تغییر می‌دهد، ناظری که مشاهده می‌کند، نکته می‌دهد، کمتر قضاوت می‌کند، حضورش کمتر حس می‌شود و خودش هم کنار گود از نتیجهٔ کار خبر ندارد. ندانستن شرط لازمهٔ مربیگری است؛ برخلاف لفظ استاد که ظاهراً قرار است به‌معنای شخص همه‌چیزدانی باشد که میزان دانسته‌هایش بیشتر از مشارکت‌کنندگان است.

ندانستن یا نا/دانی موضعی است که مربی می‌تواند از آن به ناشناخته‌ها عزیمت کند. نوعی تهی‌بودن که لزوماً به‌معنای فقدان آگاهی نیست، بل معلق‌کردن آن است. هرچند که بنابه تجربهٔ من، خیلی پیش می‌آید که مربی واقعاً نسبت به چیزی نا/دان باشد و برای فهم مسئله، در حالتی از هوشیاری یا حضور فعال قرار بگیرد. بسیاری از بزرگ‌ترین آزمایشگاه‌های تئاتر تجربی قرن بیستم را کارگردان‌ها و مربیانی نا/دان هدایت می‌کردند، از جمله خود استانیسلاوسکی، گروتفسکی و بروک.

در سطح دیگر، اگر گروهی تازه‌کار (که خودشان می‌خواهند یکی را از میان خود به مربیگری انتخاب کنند) برای کار تئاتر گرد هم بیایند، مفهوم تعلیقِ آگاهی باز هم بیشتر معنا پیدا می‌کند. در این موقعیت، تمرین‌ها برای همه به‌یکسان مسئله‌ساز خواهند بود. همه باهم جلو می‌روند و کسی از اینکه استادی همه‌چیزدان او را قضاوت کند نمی‌ترسد. بنابراین کارکرد اصلی مربی، نظم و ترتیب دادن به تمرین‌ها، برنامه‌ریزی، نظرخواهی، مشاوره و ترغیب دیگران به کار گروهی است. چه بهتر که تجربه‌اش در این زمینه از بقیه بیشتر باشد. یا ساده‌تر بگویم، کسی که راه‌بلد باشد ولی از ماجراجویی نترسد.

جنسیت، سن و قومیت در اتاق تمرین وقتی وارد اتاق تمرین می‌شویم، نمی‌توانیم جنسیتمان را کتمان کنیم یا دور بیندازیم. جنسیت خود ماست، بدن ما؛ مسئله‌ای که اگر ساده فرض شود، در اتاق تمرین مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. در وهلهٔ اول، خیلی حیاتی است که براساس پیش‌فرض‌های جنسیتی عمل نکنیم و درعین‌حال مراقب سطحی از تماس بین دو جنس باشیم. (اگر این مراقبت از طرف مربی صورت نگیرد، همیشه سوءتفاهم‌هایی جدی به وجود می‌آید.) پس حتماً از آدم‌ها بخواهید هر نوع تماس جسمانی باید با اجازهٔ خود افراد شرکت‌کننده و مربی صورت بگیرد. خود مربی می‌تواند از همان ابتدا درمورد سطحی از تماس بدنی که برای کلاس لازم است، آدم‌ها را توجیه کند و حتی نظرشان را بپرسد.