دیوید ممت
زندگینامه و معرفی کتاب‌های دیوید ممت
دیوید آلن ممت (David Alan Mamet) نمایشنامه‌نویس، فیلم‌نامه‌نویس، کارگردان و فیلم‌ساز آمریکایی متولد ۳۰ نوامبر ۱۹۴۷، خالق تعدادی از بهترین نمایشنامه و فیلم‌نامه‌های معاصر است. او برنده‌ی جایزه‌ی پولیتزر برای نمایشنامهی «گلن‌گری گلن راس» و همچنین نامزد جایزه‌ی تونی (جایزه‌ای برای تئاتر) و گلدن گلوب و اسکار (جوایزی مربوط به فیلم) و بسیاری تقدیر و تحسین از طرف منتقدان و مردم است. ممت صاحب کتاب‌هایی هم هست و دوره‌های آموزشی هم برای دانشجویان فیلم‌سازی برگزار کرده است.
بیوگرافی دیوید ممت
ممت در سال ۱۹۴۷ در شیکاگو به دنیا آمد. پدربزرگ و مادربزرگ پدری او از یهودیان لهستانی بودند. ممت گفته است که والدینش کمونیست بوده‌اند و خود را «بچه‌ی پوشک قرمز» توصیف کرده است. ممت در دبیرستان فرانسیس دبلیو پارکر در شیکاگو تحصیل کرد، در دانشگاه گدار واقع در ورمونت به تحصیلش ادامه داد و در سال ۱۹۶۹ از آنجا فارغ‌التحصیل شد. او سال اول دانشگاه را مرخصی گرفت تا بتواند در کلاس‌های بازیگری سنفورد مایسنر در نیویورک شرکت کند.
کارهای اولیه
ممت در جوانی مشاغل مختلفی را تجربه کرد؛ از جمله پادویی در لاندن‌هاس و سکندسیتی، ویرایش در نشریات و رانندگی تاکسی. در تئاتر او کارش را با بازیگری و کارگردانی شروع کرد؛ اما با ۳ نمایشنامهی «تغییرات مرغابی»، «نابهنجاری جنسی در شیکاگو» و «بوفالوی آمریکایی» به شهرت رسید. یک دهه بعد، با نوشتن فیلم‌نامه‌ی «پستچی دو بار زنگ می‌زند» وارد کار سینما شد و یک سال بعد، فیلم‌نامه‌ی «حکم» و نامزدشدنش برای جایزه‌ی اسکار و گلدن گلوب، نشان از هنرمندی او می‌داد. ممت در طول ۴۰ سال بعد ثابت کرد که کارها و دستاوردهای هنری‌اش اتفاقی نبوده است.
جوایز و افتخارات دیوید ممت
ممت در سال ۲۰۰۲، به تالار مشاهیر تئاتر آمریکا راه یافت. او بعداً جایزه‌ی تئاتر PEN/Laura Pels را برای استاد بزرگ تئاتر آمریکا در سال ۲۰۱۰ دریافت کرد. مسیر رسیدن به این افتخارات خالی از تقدیر و دستاورد نبود. دیوید ممت برای فیلم‌نامه‌های «حکم» و «سگ را بجنبان»، نامزد اسکار بهترین فیلم‌نامه شد. همچنین برای همین فیلم‌ها و فیلم «خانه بازی‌ها» که کارگردانش هم خودش بوده، نامزد جایزه‌ی گلدن گلوب برای بهترین فیلم‌نامه شد. او از آکادمی بریتانیا و همین‌طور «جوایز تلویزیونی امی» نامزد شده است؛ اما بالاترین دستاوردهای ممت، بردن جایزه‌ی پولیتزر برای نمایشنامهی «گلن‌گری گلن راس»، جایزه‌ی تونی برای همین تئاتر و «سریع شخم بزن» نیز شده است و از طرف حلقه‌ی منتقدان نیویورک برای «بوفالوی آمریکایی» و «گلن‌گری گلن راس» به‌عنوان بهترین اجرا انتخاب شده ست.
عقاید و نظریات
دیوید ممت در مقاله‌ای در سال ۲۰۰۸ با عنوان «چرا من دیگر یک لیبرال مرده مغزی نیستم»، درباره‌ی چگونگی تغییر دیدگاه‌های سیاسی‌اش از لیبرالیسم به محافظه‌کاری مطلب نوشت. او باوجود والدین غیرمذهبی، خود را یهودی اصلاح‌طلب می‌داند و کتاب‌هایی هم در مورد یهودستیزی در آمریکا و انگلستان نوشته است. در سال ۲۰۲۲، ممت از اینکه صراحتاً خود را جمهوری‌خواه بداند، خودداری کرد؛ اما خود را محافظه‌کاری توصیف کرد که «می‌خواهد آن چیزهایی را که من با آنها بزرگ شده‌ام حفظ کند: عشق به خانواده، عشق به کشور، عشق به خدمت، عشق به خدا، عشق به اجتماع». او هوادار حمل اسلحه توسط مردم است و آن را باتوجه‌به متمم قانون اساسی آمریکا، در منافات نمی‌بیند.
نقد و مروری بر کتاب‌ها و آثار دیوید ممت
آثار دیوید ممت به دیالوگ گویی سریع و کوتاه شهره‌اند. شخصیت‌ها در نمایش‌های او موجز و صریح حرف می‌زنند و مابقی زمان را سکوت می‌کنند. شاید یکی از دلایل جذابیت کارهای ممت هم همین اجازه‌دادن به مخاطب برای برداشت شخصی داشتن از شخصیت‌هاست. ممت همین کار را در فیلم‌نامه‌هایش هم انجام می‌دهد. باوجودآنکه در فیلم، شخصیت‌ها خیلی کمتر از نمایش صحبت می‌کنند و به‌ندرت خبری از مونولوگ در آن وجود دارد، باز هم کم‌گویی شخصیت‌ها به چشم می‌آید. در آثارش و مخصوصاً فیلم‌ها، دو مؤلفه بيش از همه به چشم می‌خورد؛ يکی ديالوگ‌نويسی اوست، ديگری نوآوری در بازی با ژانر، راجر ايبرت گفته برخی فيلمنامه‌ها هستند که با شنيدن ديالوگ‌هايشان می‌توان تشخيص داد چه کسی آنها را نوشته است؛ يکی از آن نویسنده‌ها دیوید ممت است.
سبک ديالوگ‌نويسی ممت به گونه‌ای‌ست که می‌تواند فقط به‌واسطه‌ی گفتگوهای شخصيت‌ها، روايتی کنش‌مند ايجاد کند، بحران بيافريند، کشمکش و تنش را به اوج خود برساند و زبان را به عنصری تعيين‌کننده و مؤثر در جهت شکل‌گیری و پيشبرد درام تبديل کند. همه‌ی این موارد و توانایی ممت برای بازی‌کردن با قواعد ژانری، او را در زمره‌ی بهترین نمایشنامهنویسان قرن بیستم و بهترین فیلم‌نامه‌نویسان تاریخ سینما قرار می‌دهد.
کتاب اولئانا
اولئانا نمایشنامه‌ای سه‌پرده‌ای با ترجمه‌ی علی‌اکبر علیزاد است. نشر بیدگل این کتاب را منتشر کرده است. این نمایشنامه به مسئله‌ی آزار جنسی می‌پردازد که بی‌ارتباط با شرایط اجتماعی/سیاسی آمریکا در دهه‌ی ۱۹۹۰ نیست. در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰، رمزهای رفتاری و تثبیت‌شده‌ی مردان و زنان شروع به تغییر اساسی کرد. اظهارنظرهایی که قبلاً از سوی زنان به‌عنوان بخشی از گفتار هرروزه پذیرفتنی بود، حال اهانت‌آمیز و ازنظر جنسی تبعیض‌آمیز به نظر می‌رسید. نظربازی جنسی و معمول، ناگهان آزار جنسی تلقی می‌شد؛ بنابراین در شرایط اجتماعی دهه‌ی ۱۹۹۰، این نمایشنامه حمله‌ای صریح به مسئله‌ی حقانیت جنسی تفسیر شد.
کتاب انواع مرغابی و سه نمایشنامهی دیگر
شال، انواع مرغابی، سنجاب‌ها و پیوند دوباره، نام نمایشنامه‌های این مجموعه‌اند. آدم‌های نمایشنامه‌های ممت همیشه در حال ادا درآوردن هستند. آنها همیشه سعی دارند آنچه نیستند را نمایش بدهند. دغدغه‌هایشان چیزهایی فراتر از مسائل پیش‌پاافتاده‌ی زمینی است و چیزی که پته‌شان را روی آب می‌ریزد نه موقعیت‌های دشوار زندگی که مستأصلشان کند، بلکه زبانشان است؛ زبانی پر از اضطراب که انتقال‌دهنده‌ی مفهوم یا پیش‌برنده‌ی قصه‌ای نیست، بلکه خود قصه است. این چهار نمونه در کتاب حاضر، قصه‌ی آدم‌هایی هستند که حرف می‌زنند و حرف می‌زنند و حرف می‌زنند. اگرچه حرف‌ها قرار است مدام لباسی دیگر روی قبلی‌ها بپوشانند و پنهان‌ترشان کنند؛ اما در انتها یکسر برهنه‌اند. این کتاب را بهرنگ رجبی ترجمه کرده و نشر چشمه در اختیار مخاطبان قرار داده است.
کتاب باغ آلبالو
باغ آلبالو اقتباسی از نمایشنامهی نویسنده‌ی نامدار روس، آنتوان چخوف است. کتاب را غلامحسین دولت‌آبادی و انسیه رحمتی ترجمه کرده‌اند و انتشارات افراز آن را به چاپ رسانده است.
کتاب از تو برکت
کتاب «از تو برکت» ترجمه‌ی رضا بهرامی است. نشر نی این نمایشنامه را روانه‌ی بازار کرده است. کتاب از تو برکت، حاوی یک نمایشنامهی آمریکایی است که در ۳ صحنه نوشته شده است. این نمایشنامه حاوی شرح دغدغه‌های همیشگی دیوید ممت است؛ سینما و پشت‌پرده‌ی آن، رفاقت‌های مردانه، مردانگی و زنانگی، عشق و عقل، کار و پایان جهان. ماجرای نمایشنامهی از تو برکت، در یکی از استودیوهای فیلم‌سازی هالیوود رخ می‌دهد. داستان درباره چگونگی تصمیم‌گیری و انتخاب بین ساختن یک فیلم یا فیلمی دیگر است.
کتاب دریاچه پیما
کتاب دریاچه پیما ترجمه‌ی پارسا ارقمی است و نشر قطره این نمایشنامه را روانه‌ی بازار کرده است. دیوید ممت کتاب دریاچه پیما را در قالب یک نمایشنامهی ۲۸صحنه‌ای نگاشته است. این نمایشنامه در سال ۱۹۷۰ میلادی نوشته شده و در سال ۱۹۸۱ توسط نشر «گروو پرِس» در نیویورک به چاپ رسیده است. فیلم سینمایی «دریاچه پیما» هم در سال ۲۰۰۰ توسط «جو مانتگنا» کارگردانی شده و در ایالات متحده‌ی آمریکا اکران محدودی داشته است. این نمایشنامه اولین‌بار در سال ۱۹۷۰ میلادی توسط کارگاه تئاتر کالج، در مارلبورو به روی صحنه رفت.
کتاب درست و نادرست
ممت در این کتاب دیدگاه‌های انتقادی خود را درباره‌ی صنعت سینما و تئاتر مطرح می‌کند و بسیاری از ساختارها و روندهای کنونی را ناکارآمد و نادرست توصیف می‌کند. وی می‌کوشد بر اساس تجربیات سال‌ها کار حرفه‌ای در این صنعت، رویکرد و دورنمای متفاوتی پیش روی نسل نوی بازیگران بگذارد. کتاب را علی منصوری ترجمه کرده و انتشارات افراز آن را منتشر کرده است.
کتاب طنزآوران جهان نمایش ۱۵
کتاب طنزآوران جهان نمایش شماره ۱۵ به بررسی دو اثر دیوید ممت می‌پردازد. نمایشنامه‌ها و گفتارهایی در مورد آنها، بررسی سبک‌وسیاق طنازانه‌ی ممت در کارش و نحوه‌ی نوشتار و دیالوگ‌گویی او. کتاب را داریوش مؤدبیان ترجمه کرده و نشر گویا این کتاب را منتشر کرده است.
کتاب درباره‌ی کارگردانی فیلم
کتاب حاضر که بر پایه‌ی سخنرانی‌های دیوید ممت در پاییز سال ۱۹۸۷ در کلاس‌های دانشکده‌ی سینمای دانشگاه کلمبیا نوشته شده، سینما و کارگردانی سینما را از نگاه ممت می‌نمایاند. سینمایی که او در این کتاب ارائه می‌دهد با سینمای بزرگانی چون برِسون، پازولینی، آنتونیونی، بونوئل، جیت‌رای و بسیاری از دیگر مشاهیر که هریک ویژگی‌های خود را دارند، در پاره‌ای موارد تفاوت‌های ریشه‌ای دارد و او به این تفاوت‌ها، گرچه گاه صادقانه اشاره کرده، ولی تقریباً هیچ توضیحی درباره‌ی روش‌های آنان نداده است. شاید این بی‌علاقگی او در پرداختن به مقولات ذهنی این گروه فیلم‌سازان، خود نشانه‌ای بر واکنش شدید وی نسبت به ذهنیات همان دوران پرتلاطمی است که از آن یاد کردیم. به‌این‌ترتیب باید گفت آنچه او در این اثر ارائه می‌دهد تا حدودی یک‌سویه است. با این‌همه، نوشته‌ی وی از ویژگی‌هایی برخوردار است که می‌تواند کم‌وبیش منحصربهفرد باشد. زبان صریح و دقیق دیوید ممت که با صداقت و صمیمیت همراه است، همچنین قدرت او در توضیح پیچیدگی‌های شیوه‌ی فیلم‌سازی موردنظرش، به‌گونه‌ای ملموس، اثر او را خواندنی کرده است؛ کتابی که می‌توان از آن بسیار آموخت. احمد دامود کتاب را ترجمه کرده و انتشارات روزبهان در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است.
کتاب سه کاربرد چاقو؛ در باب طبیعت و مقصود درام
کتاب سه کاربرد چاقو؛ در باب طبیعت و مقصود درام، نه نمایشنامه و فیلم‌نامه که از نوشته‌های نظری دیوید ممت است. این کتاب را نشر بیدگل با ترجمه‌ی محمدرضا ترک تتاری منتشر کرده است. اگر چه این کتاب در نگاه اول راهی برای نوشتن نمایشنامه به نظر می‌رسد، اما می‌توان به‌نوعی آن را مانیفست هنری دیوید ممت دانست، مقاله‌ای درباره‌ی چیستی هنر و چرایی و چگونگی نوشتن. حکایت‌ها و مثال‌های جذاب ممت همراه با لحنی آمیخته به طنز و آیرونی، این کتاب را خاص کرده است. از طرفی دیگر ممت زبانی گزیده دارد و با کمترین حاشیه و حرف اضافه، خواننده را درگیر می‌کند.
کتاب پنج مصاحبه پاریس ریویو
کتاب پنج مصاحبه پاریس ریویو، ۵ مصاحبه‌ی درخشان با کارلوس فوئنتس، دیوید ممت، چینوا آچه‌به، اومبرتو اکو و کازوئو ایشی‌گورو با ترجمه‌ی نیلوفر معتمد است و انتشارات ناهید آن را منتشر کرده است. آنها در مورد کارشان، نحوه‌ی مواجهه با موضوع و نوشتن و چالش‌های پیش‌رو حرف می‌زنند. پاریس ریویو، فصلنامه‌ی ادبی انگلیسی‌زبان، چاپ امریکا است که در ۱۹۵۳، در پاریس تأسیس شد. ناشر آن درو هاینتس است. از ویژگی‌های این نشریه، گفت‌وگوهای خواندنی‌ای است که با رمان‌نویسان، داستان‌نویسان، نمایشنامهنویسان و شاعران بنامی همچون ویلیام فاکنر، تی س الیوت، تونی موریسون، گراهام گرین و ارنست همینگوی انجام داده است. از ۲۰۰۵، با سردبیری فیلیپ گورویچ، تغییراتی ظاهری و محتوایی در این نشریه ایجاد شد. ازآن‌پس از ادبیات غیرداستانی و عکس نیز بسیار استفاده می‌شد.
کتاب گلن گری گلن راس
نمایشنامهی گلن گری گلن راس اثر دیوید ممت، داستان چند کارمند معاملات املاک را روایت می‌کند که برای فروش زمین به مشتریان تلاش می‌کنند تا به سود و موفقیت دست یابند. این اثر، تصویری از رقابت بی‌رحمانه و جاه‌طلبی در دنیای تجارت ارائه می‌دهد و شخصیت‌هایی را نشان می‌دهد که برای موفقیت، به فریب، چاپلوسی و توطئه متوسل می‌شوند. این نمایشنامه به کاوش در مفهوم رؤیای آمریکایی و فشارهای زندگی حرفه‌ای می‌پردازد.
کتاب آنارشیست
نمایشنامهی آنارشیست اثر دیوید ممت، داستانی با ۲ شخصیت است که در دفتر افسر رسیدگی به آزادی مشروط جریان دارد. این نمایش، الهام‌گرفته از زندگی جودیت کلارک و کتی بودین، اعضای گروه اندرگراند واتر است که در سرقتی مسلحانه در سال ۱۹۸۱، منجر به کشته‌شدن ۲ افسر پلیس شد.
کتاب بوفالوی آمریکایی
نمایشنامهی بوفالوی آمریکایی در یکی از شهرهای ایالات متحده روایت می‌شود و داستان ۲ دوست قدیمی را به تصویر می‌کشد. یکی از آنها، صاحب یک فروشگاه اجناس دست‌دوم، نقشه‌ی سرقت از یک کلکسیونر سکه‌های ارزشمند با نقش بوفالوی آمریکایی را می‌کشد.
کتاب موعظه
این نمایشنامه، اثری سورئال و فلسفی است که در قالب داستان‌های پراکنده و نمادین به موضوعاتی چون تنهایی، معنای زندگی و تأثیر رویدادهای تاریخی بر انسان می‌پردازد. این نمایشنامه با روایت‌هایی غیرمعمول از شخصیت‌هایی مانند دندان‌پزشک، مردی با گاومیش کر و ارتباط آنها با رویدادهای تاریخی، دیدگاهی منحصربهفرد درباره‌ی انسانیت و پیچیدگی‌هایش ارائه می‌دهد.
کتاب جنگل
نمایشنامهی جنگل، داستان ۲عاشق جوان را روایت می‌کند که شبی را در کلبه‌ی خانوادگی در جنگل می‌گذرانند. این اثر با استفاده از داستان‌های نمادین و گفتگوهای ساده، به بررسی روابط انسانی و احساسات عمیق در عشق می‌پردازد. خاطرات شخصیت‌ها از دوران کودکی و ارتباطشان با طبیعت، فضایی نوستالژیک و رازآلود ایجاد می‌کند.
کتاب رمز نوشته
نمایشنامهی رمز نوشته، داستان جان، پسری کوچک در سال ۱۹۵۹ است که با جدایی پرآشوب والدینش مواجه می‌شود. این نمایش به اثرات این فروپاشی بر جان می‌پردازد. شخصیت‌های اصلی شامل جان، مادرش، و دوست نزدیک آنها می‌شوند. این اثر برای اولین‌بار در سال ۱۹۹۴ در لندن اجرا شد.
کتاب زندگی در تئاتر
نمایشنامهی زندگی در تئاتر اثر دیوید ممت، تصویری از روابط انسانی و حرفه‌ای بین ۲ بازیگر ارائه می‌دهد: یکی باتجربه و سالخورده و دیگری جوان و امیدوار. این اثر که شامل ۲۶ صحنه است، جنبه‌های پشت‌صحنه‌ی زندگی تئاتری را بازگو می‌کند و مفاهیمی همچون هنر بازیگری، نقش اجتماعی بازیگران و زندگی حرفه‌ای و فردی آنها را بررسی می‌کند.
سایر آثار
ممت از سال ۱۹۸۱ شروع به نوشتن فیلم‌نامه کرده است. از معروف‌ترین کارهایش می‌توان به فیلم «تسخیرناپذیران» (۱۹۸۷) به کارگردانی برایان دی‌پالما، حکم (۱۹۸۲) برای سیدنی لومت، «ما یک فرشته نیستیم» (۱۹۸۹) به کارگردانی نیل جردن، اقتباس از نمایشنامهی خودش «گلن‌گری گلن راس» (۱۹۹۲) با کارگردانی جیمز فولی و همین‌طور در همکاری با ریدلی اسکات «هانیبال» (۲۰۰۱) را نوشت، برای باب رافلسون اولین فیلم‌نامه‌اش به نام «پستچی همیشه دو بار زنگ می‌زند» را در سال (۱۹۸۱) نوشت است.
ممت مجموعه مقاله‌ی نوشتن در رستوران‌ها را در سال ۱۹۸۶ و پس از آن مجموعه شعر اسب قهرمان را در سال ۱۹۹۰ منتشر کرد. او همچنین مجموعه‌ای از نمایشنامه‌های کوتاه، مونولوگ و ۴ رمان به نام‌های دهکده (۱۹۹۴)، دین قدیم (۱۹۹۷) را منتشر کرده است. ویلسون: بررسی منابع (۲۰۰۰) و شیکاگو (۲۰۱۸). او چندین متن غیرداستانی و داستان‌های کودکانه از جمله درست و غلط: بدعت و عقل سلیم برای بازیگر (۱۹۹۷) نوشته است. در سال ۲۰۰۴ او همچنین نسخه‌ای تحسین شده از داستان کلاسیک فاوست، فاوستوس را منتشر کرد.
