کتاب رساله‌ی‌ آگوستین قدیس

رساله‌ی‌ آگوستین قدیس درباره‌ی سِفرِ پیدایش علیه مانویان، یکی از متون کهن مذهبی- تاریخی است که در رد رساله مانویان پیرامون بخش پیدایش کتاب مقدس نوشته شده است. این اثر در زمینه متن‌شناسی و شناخت خاستگاه‌های اعتقادی کلیسای کاتولیک جایگاه ویژه و اهمیت زیادی دارد. علی مرادی این اثر را به فارسی ترجمه کرده است.

 در بررسی تاریخ تفکر فلسفی و کلامی مسیحیت، افکار و نوشته‌های اگوستین، اندیشمند دینی و فیلسوف اوایل قرون وسطی و فهم آنها بسیار مهم است و می‌توان گفت که سیر مطالعاتی تفکر مسیحی بدون تعمق و بررسی این آثار و افکار، به هیچ وجه مقدور و میسر نیست و کل این سیر تحولی را می‌توان خاصه تا اواسط قرن سیزدهم میلادی، از لحاظی صرفاً بسط و گسترش همین افکار دانست. در این بین، فهم عهد عتیق برای مسیحیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است زیرا هم باید پاسخگوی انتقادات یهودیان می‌بودند و هم پشتیبانی اعتقادی برای عهد جدید می‌یافتند تا بتوانند از اعتقادات خویش در برابر سایر ادیان و مذاهب عقیدتی و فکری دفاع کنند.

 درباره کتاب رساله آگوستین قدیس درباره‌ی سِفرِ پیدایش علیه مانویان

 از جمله آیین‌هایی که به کتاب مقدس انتقاد می‌کردند مانویان بودند که پس از سدهٔ سوم میلادی شخصیت‌هایی از جمله تیتوس بصراوی، تئودور برکونای، و آگوستین به پاسخگویی آنها پرداختند. در این بین آگوستین از جایگاه برتری برخوردار است زیرا در بُرهه‌ای به مدت نُه سال پیرو کیش مانوی بوده است و با جهان‌بینی مانوی و زیر و بم آن آشنا بوده است. او در پنج اثر به تفسیر و توضیح درباره سِفر پیدایش پرداخته است که در برخی مستقیماً و در برخی نیز تلویحاً به نقد مانویت پرداخته است.

اثر اول عبارت است از درباره سِفر پیدایش علیه مانویان که نگارش این اثر به سال های ۳۸۸ یا ۳۸۹ میلادی یعنی اوایل دوران فعالیت علمی آگوستین و اوایل بازگشت او به آفریقا و قبل از اینکه به مقام اسقفی برسد باز می‌گردد. اثر دوم عبارت است از تفسیر لفظی سفر پیدایش: کتابی ناتمام، او این رساله را در حدود ۳۹۳ میلادی نگاشت اما بنا به دلایلی موفق به تکمیل آن نشد و به طور ناقص آن را رها کرد. اثر سوم عبارت است از سه بخش پایانی کتاب اعترافات که در آنجا به بحث درباره پیدایش می پردازد. اثر چهارم عبارت است از درباره سفر پیدایش، تفسیر لفظی که در حدود ۴۰۴ میلادی به نگارش آن پرداخت و کمی قبل از کتاب درباره تثلیث آن را به چاپ رساند. اثر پنجم عبارت است از کتاب یازدهم از اثر بزرگ شهرخدا که در حدود ۴۱۷-۴۱۸ آن را نگاشت.

رساله حاضر، اولین اثر آگوستین در این زمینه است که بنا به کتاب تجدید نظراتِ او، نهمین اثر وی از لحاظ گاه شماری نگارشی‌ست. او این اثر را بلافاصله پس از بازگشت از ایتالیا به آفریقا نگاشت. در این رساله به تفسیر آیات ابتدایی سفرِ پیدایش می‌پردازد و رویکرد کلام دفاعی را به کار می‌گیرد به عبارتی این تفسیر پاسخی است به شبهات مانویان در خصوص این آیات. مانویان به عنوان نقادان کتاب مقدس همچون اشعریان، بسیار ظاهر کلمات را در نظر می‌گرفتند و به زعم آگوستین همین عامل باعث انحراف آنها در فهم کتاب مقدس بویژه عهد عتیق گردیده است.

خواندن کتاب رساله آگوستین قدیس درباره‌ی سِفرِ پیدایش علیه مانویان را به چه کسانی پیشنهاد می کنیم

 پژوهشگران تاریخ ادیان و علاقه‌مندان به این حوزه

بخشی از کتاب رساله آگوستین قدیس

 «و خدا گفت بگذار تا روشنایی باشد». این را گفت زیرا جایی که نوری وجود ندارد، تاریکی وجود دارد، نه به این خاطر که تاریکی چیزی است؛ بلکه فقدان نور تاریکی نامیده می‌شود. لذا سکوت، واقعی نیست اما گفته می‌شود که هیچ صدایی وجود ندارد. و عریانی چیزی [موجودیتی در خارج] نیست اما عریانی به جایی گفته می‌شود که هیچ پوششی روی بدن نباشد. و تهی بودن چیزی نیست بلکه جایی که هیچ جسمی در آن نیست تهی نامیده می‌شود. لذا تاریکی چیزی نیست، اما تاریکی به جایی گفته می‌شود که هیچ نوری وجود ندارد. ما همه اینها را می‌گوییم زیرا آنها [مانویان] عادت دارند بگویند: «قبل از اینکه خداوند نور را بیافریند، این تاریکی برفرازِ لجّه از کجا آمده است؟ چه کسی آن را بوجود آورده یا آن را متولد کرده است؟ یا اگر کسی آن را نیافریده و متولد نکرده است پس ازلی است.»

آنها این مطلب را به گونه‌ای می‌گویند که گویی تاریکی چیزی است [بهره‌ای از وجود دارد]، اما همانطور که گفتیم نبودن نور این اسم را بر زبان می‌آورد. آنها بوسیله افسانه‌های‌شان فریب خوردند و بر این باورند که قومی از تاریکی وجود دارند و فکر می‌کنند که در آن قوم، ابدان، اَشکال و ارواحی در آن وجود دارند. به این ترتیب آنها تصور می‌کنند که تاریکی چیزی است و نمی‌فهمند که تاریکی تنها زمانی درک می‌شود که ما [روشنایی را] نمی‌بینیم، زیرا سکوت تنها زمانی درک می‌شود که [چیزی] نشنیده باشیم. اما همانطور که سکوت چیزی نیست، تاریکی نیز چیزی نیست. درست همانگونه که می‌گویند قوم ظلمت بر ضد نور خدا جنگید، بنابراین یک سَرِخالی [فرد بدون شعور] نیز می‌تواند بگوید که قوم سکوت علیه صدای خداوند جنگیدند. اما ما اکنون متعهد به تکذیب و اثبات چنین اشتباه نامعقولی نیستیم. هدف فعلی ما دفاع است تا حدی که خداوند قادر به ما قدرت بدهد، آن چیزهایی که آنها در عهد عتیق از آن ایراد می‌گیرند و در این موارد نشان می‌دهند که کوری [ضعف] افراد نمی‌تواند هیچ کاری علیه حقیقت خداوند انجام دهد.