کتاب نوروزنامه و رباعیات

کتاب نوروزنامه و رباعیات عمر خیام نیشابوری با ویرایش جعفر مدرس صادقی را نشر مرکز منتشر کرده است. این اثر، دو بخش مهم از میراث مکتوب خیام را در کنار هم قرار داده: رساله‌ی نوروزنامه که به آیین‌ها و فلسفه‌ی نوروز می‌پردازد و گزیده‌ای از رباعیات منسوب به خیام. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب نوروزنامه و رباعیات

نوروزنامه و رباعیات عمر خیام نیشابوری اثری است که دو بخش متفاوت اما مکمل از آثار خیام را در کنار هم آورده است. این کتاب تاریخی و ادبی، ابتدا رساله‌ی نوروزنامه را ارائه می‌دهد که اثری منثور و کوتاه درباره‌ی فلسفه، منشأ و آیین‌های نوروز است. در ادامه، مجموعه‌ای از رباعیات خیام آمده که بازتاب‌دهنده‌ی نگاه فلسفی، تردیدها و اندیشه‌های او درباره‌ی زندگی، مرگ و سرنوشت انسان است.

ساختار کتاب نوروزنامه و رباعیات به‌گونه‌ای است که ابتدا با مقدمه‌ای مفصل درباره‌ی جایگاه خیام، تاریخچه‌ی نسخه‌های مختلف نوروزنامه و رباعیات و بحث‌هایی پیرامون اصالت این آثار آغاز می‌شود. سپس متن نوروزنامه با زبانی کهن و موجز و پس از آن رباعیات منتخب آورده شده است. جعفر مدرس‌صادقی در ویرایش این نسخه تلاش کرده است تا متن را به روایت اصلی نزدیک کند و درعین‌حال خوانایی آن را برای مخاطب امروزی حفظ کند.

خلاصه کتاب نوروزنامه و رباعیات

در نوروزنامه، خیام یا نویسنده‌ی منسوب به او، با نگاهی به گذشته‌ی ایران، به شرح فلسفه و منشأ نوروز می‌پردازد. روایت با توضیحی درباره‌ی چگونگی تعیین نوروز و نقش پادشاهان باستانی در شکل‌گیری این جشن آغاز می‌شود. سپس به آیین‌های نوروزی، هدایا و رسوم دربار پادشاهان عجم پرداخته می‌شود؛ از جمله آوردن جام زرین، انگشتری، زر و سیم، شمشیر، تیر و کمان، قلم، اسب، باز و غلام خوب‌روی. هر یک از این هدایا نماد بخشی از آبادانی و خرمی جهان دانسته شده‌اند. نویسنده با زبانی موجز و گاه قصه‌گونه، ویژگی‌ها و فواید هر یک از این اشیا را شرح می‌دهد و در خلال آن، به اهمیت داد و راستی، آبادانی و پیوند آیین‌های کهن با هویت ایرانی اشاره می‌کند. در پایان، نوروزنامه با ستایش روی نیکو و آرزوی خرمی برای نویسنده و خواننده به پایان می‌رسد.

بخش رباعیات، مجموعه‌ای از چهارپاره‌های خیام است که در آن‌ها دغدغه‌های فلسفی، تردیدهای هستی‌شناسانه و نگاه انتقادی به سرنوشت و گذر زمان بازتاب یافته است. این رباعیات، اغلب با زبانی ساده اما پرمغز، به پرسش‌هایی درباره‌ی معنای زندگی، مرگ، تقدیر و لذت بردن از لحظه‌ی حال می‌پردازند. در مجموع، کتاب دغدغه‌ی اصلی خود را در پیوند میان سنت‌های کهن ایرانی و نگاه فلسفی به زندگی جست‌وجو می‌کند و با ترکیب نثر و شعر، تصویری از خرد و تردید و امید در فرهنگ ایرانی ارائه می‌دهد.

چرا باید کتاب نوروزنامه و رباعیات را بخوانیم؟

این کتاب فرصتی است برای آشنایی با یکی از کهن‌ترین متون فارسی درباره‌ی نوروز و آیین‌های آن، در کنار رباعیات پرآوازه‌ی خیام که بازتاب‌دهنده‌ی اندیشه‌های فلسفی و تردیدهای انسانی است. نوروزنامه و رباعیات عمر خیام نیشابوری نه‌تنها به تاریخ و اسطوره‌های ایرانی می‌پردازد، بلکه مخاطب را با زبانی موجز و بی‌پیرایه به تأمل درباره‌ی گذر زمان، ارزش زندگی و معنای آیین‌ها دعوت می‌کند. خواندن این اثر، دریچه‌ای به فهم بهتر پیوند میان سنت و فلسفه در فرهنگ ایرانی می‌گشاید و امکان مقایسه‌ی نگاه خیام به زندگی در نثر و شعر را فراهم می‌آورد. همچنین مقدمه‌ی مفصل و ویرایش دقیق جعفر مدرس‌صادقی، زمینه‌ی مناسبی برای درک جایگاه این آثار در تاریخ ادبیات فارسی ایجاد کرده است.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای علاقه‌مندان به ادبیات کلاسیک فارسی، پژوهشگران تاریخ فرهنگی ایران، دوستداران آیین‌های باستانی و کسانی که به فلسفه‌ی زندگی و پرسش‌های هستی‌شناسانه علاقه دارند، مناسب است. همچنین دانشجویان رشته‌های ادبیات فارسی و تاریخ می‌توانند از آن بهره ببرند. در یک نگاه کلی کتاب نوروزنامه و رباعیات نه‌تنها برای علاقه‌مندان به ادبیات کلاسیک فارسی، بلکه برای کسانی که به تاریخ فرهنگی ایران و آیین‌های باستانی علاقه دارند، تصویری از پیوند میان سنت، فلسفه و شعر فارسی فراهم می‌کند.

درباره عمر خیام نیشابوری

عمر خیام نیشابوری با نام کامل غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری در سال ۴۴۰ هجری قمری زاده شد و در سال ۵۱۷ هجری قمری دار فانی را وداع گفت. او را با نام‌هایی چون خیامی، خیام نیشابوری و خیامی نیشابوری نیز می‌شناسند. خیام از اندیشمندان و دانشمندان برجسته‌ی ایران در دوره‌ی سلجوقیان بود و در رشته‌های گوناگونی چون فلسفه، موسیقی، فیزیک، ادبیات، عرفان، تفسیر، شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی، دین‌شناسی، ریاضیات و نجوم تبحر داشت. هرچند مقام علمی او برتر از جایگاه ادبی‌اش دانسته می‌شود و لقب حجّةالحق داشته است، اما شهرت جهانی خیام بیش از هر چیز به‌سبب رباعیات اوست. این رباعیات به بسیاری از زبان‌های زنده‌ی دنیا ترجمه شده‌اند و ترجمه‌ی نویسنده‌ی نامدار آمریکایی، یعنی ادوارد فیتزجرالد، از این رباعیات به زبان انگلیسی نقش مهمی در شناساندن خیام به غرب داشته است.

از مهم‌ترین دستاوردهای خیام، سامان‌دهی و سرپرستی اصلاح گاه‌شماری ایران به فرمان خواجه نظام‌الملک و در دوران سلطنت ملک‌شاه سلجوقی است. محاسبات گاه‌شماری منسوب به او هنوز از دقیق‌ترین نظام‌های تقویمی جهان به شمار می‌آید و حتی از تقویم میلادی نیز دقیق‌تر است. خیام در ریاضیات، نجوم و علوم انسانی مهارتی چشمگیر داشت. پژوهش‌های او درباره‌ی حل معادلات درجه‌ی سوم و بررسی اصل پنجم اقلیدس، نامش را در تاریخ علم ماندگار کرده است. برخی منابع او را شاگرد ابن‌سینا و برخی دیگر شاگرد امام موفق نیشابوری دانسته‌اند.

بخشی از کتاب نوروزنامه و رباعیات

«سپاس و ستایش مر خدای را جل جَلاّه که آفریدگار جهان است و دارندَهٔ زمین و زمان است و روزی‌ده جانوران است و دانندهٔ آشکارا و نهان است – کدا و پی‌همتا و بی‌انباز و پی‌دستور و پی‌نیاز: یکی، نه از حد قیاس و عدد. و مستغنی از ظهیر و مٌدد. و درود بر پیغامبران از آدم صفی تا پیغامبر عربی، محمد مصطفا و بر عترت و اصحاب و برگزیدگان. چنین گوید خواجهٔ حکیم، ملک‌الحکما: عمر بن ابراهیم خیّام که چون نظر افتاد از آنجا که کمال عقل است، هیچ چیز نیافتم شریف‌تر از سخن و رفیع‌تر از کلام. چه اگر بزرگوارتر از کلام چیزی بودی، حق‌تعالی با رسول خطاب فرمودی. و گفته‌اند به تازی: و یر جلیس فی‌الزمان کتاب. و دوستی که بر من حق صحبت داشت و در نیک‌عهدی یگانه بود، از من التماس کرد که سبب نهادن نوروز چه بوده است و کدام پادشاه نهاده است. التماس او را مبذول داشتم و این مختصر جم کرده آمد به توفیق جل جَلاّه در این کتاب که بیان کرده آمد در کشف حقیقت نوروز که به نزدیک عجم و ملوک ایشان کدام روز بوده است و چرا بوده است و کدام پادشاه نهاده است و چگونه بوده است و چرا بزرگ داشته‌اند آن را و دیگر در آیین پادشاهان و عادت و سیرت ایشان در هر کاری. مختصر اشارتی کرده آید. ان شاءالله تعالی.»