کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی

کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی نوشتهٔ ماریاروزا دالا کاستا و سلما جیمز و ترجمهٔ سروناز احمدی توسط نشر افکار منتشر شده است. این کتاب، اثری کلاسیک است که کار خانگی بی‌مزد زنان را به‌عنوان پایه بازتولید نیروی کار و کل نظام سرمایه‌داری تحلیل می‌کند. نویسندگان در این اثر نشان می‌دهند چگونه این کارِ نادیده‌گرفته‌شده، محور استثمار زنان است و تحلیل‌های سنتیِ متمرکز بر کار مزدی را به چالش می‌کشند. این تحلیل، مبنای نظری جنبش «مزد برای کار خانگی» شد و راهی برای مبارزهٔ زنان جهت کسب قدرت و واژگونی مناسبات موجود ارائه داد. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی

در سال ۱۹۷۲ که این کتاب برای نخستین‌بار منتشر شد، دیگر آشکار بود که جنبش جهانی زنان در حال به چالش کشیدن بنیادهای فکری جامعه است؛ زیرا رویارویی با مسائل درون خانواده و عرصهٔ عمومی (خیابان)، مستلزم مقابله با مناسبات حاکم بر محیط‌های کار، ادارات، بیمارستان‌ها، مدارس و کلیهٔ نهادهای جامعه سرمایه‌داری نیز بود. کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی، ضمن شرح نارضایتی‌های گستردهٔ زنان و جنبشی که از آن برخاست، چارچوبی تحلیلی برای جنبش زنان فراهم می‌کند. کتاب، بنیانی مادی برای مفهوم «خواهرانگی» معرفی می‌کند که همانا نوعی فعالیت اجتماعی، یعنی کار خانه‌داری است؛ کاری که هویت زنانه برای پذیرش آن شکل گرفته است. این کتاب با تمرکز بر کار خانه‌داری – کاری که زنان برای آن تربیت شده و با آن شناخته می‌شوند و نیروی کار (طبقه کارگر) محصول آن است – خود را از تحلیل‌های رایج پیشین دربارهٔ جامعهٔ سرمایه‌داری متمایز می‌کند؛ تحلیل‌هایی که عمدتاً بر کارخانه و کارگران مرد متمرکز بودند. انزوای زنان در خانه حین انجام کار خانگی، ماهیت اجتماعی این کار را پنهان ساخته است. همچنین، بی‌مزد بودن کار خانگی، این حقیقت را که این فعالیت اساساً «کار» است، پوشانده است. خدمت‌رسانی به مردان و کودکان در این انزوای بی‌مزد، این واقعیت را نیز پنهان کرده که زنان در نهایت به سرمایه خدمت می‌کنند. اکنون درک می‌کنیم که نقش حیاتی زنان تنها به مشارکت مستقیم در تولید سرمایه‌دارانه (که مثلاً ۴۵ درصد نیروی کار مزدی را تشکیل می‌دهیم) محدود نمی‌شود. ما همواره برای بازتولید نیروی کار ضروری بوده‌ایم: از طریق نظافت، شست‌وشو، اتوکشی، زایمان، تربیت فرزندان و ارائه خدمات جسمی، جنسی و عاطفی به مردان در خانه. همان‌طور که تجربهٔ روزمرهٔ زنان و این کتاب نشان می‌دهد، اگر بی‌مزدی کار خانگی، ریشه بی‌قدرتی ما در برابر مردان و سرمایه است، پس مطالبه دستمزد برای این کار باید به ابزار قدرت ما بدل شود؛ ابزاری که می‌تواند امکان رد این کار را نیز فراهم آورد. اگر نیاز مالی و تلاش برای شکستن انزوا، ما را به پذیرش کارهای بیشتر با دستمزد اندک (شغل دوم) در خارج از خانه سوق داده، پس جایگزین ما برای این وضعیت باید یک مبارزه اجتماعی برای کسب دستمزد برای کار خانگی باشد. این چشم‌انداز و راهکار عملی، مستقیماً از دل تحلیل نظری ارائه شده در این کتاب بیرون می‌آید. هرچند، حتی نویسندگان نیز در ابتدا به تمام پیامدهای این چشم‌انداز، یعنی «دستمزد برای کار خانگی»، واقف نبودند. این کتاب نه مبدأ یک «مکتب فکری» صرف، بلکه نقطه آغازی برای شکل‌گیری یک شبکه جهانی از سازمان‌ها بود که برای تحقق دستمزد برای کار خانگی مبارزه می‌کنند.

خلاصه کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی

کتاب با فاصله گرفتن از تحلیل‌های مارکسیستی سنتی که عمدتاً بر کار مزدی در کارخانه (و نقش مردان) تمرکز داشتند، کار بی‌مزد خانگی زنان را محور تحلیل خود قرار می‌دهد. نویسندگان نشان می‌دهند که چگونه سرمایه‌داری خانواده را به مرکز بازتولید نیروی کار تبدیل کرده و زنان از طریق کار خانگی، نقشی حیاتی اما پنهان در این سیستم ایفا می‌کنند. انزوای زنان در خانه و بی‌مزد بودن این کار، ماهیت اجتماعی و ارزش اقتصادی آن را پنهان ساخته است. کتاب استدلال می‌کند که این کار نه تنها به مردان و کودکان، بلکه در نهایت به سرمایه خدمت می‌کند. به رسمیت شناختن این کار به عنوان کاری مولد و حیاتی برای سرمایه‌داری، و طرح مطالبه «مزد برای کار خانگی»، به عنوان یک استراتژی سیاسی برای به چالش کشیدن این استثمار و کسب قدرت توسط زنان معرفی می‌شود.

چرا باید کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی را بخوانیم؟

خواندن این کتاب ضروری است؛ زیرا یکی از تأثیرگذارترین تحلیل‌های فمینیستی مارکسیستی درباره جایگاه زنان در نظام سرمایه‌داری را ارائه می‌دهد. این اثر با برجسته کردن نقش محوری کار خانگی بی‌مزد در بازتولید نیروی کار و انباشت سرمایه، درک رایج از کار، ارزش و مبارزه طبقاتی را به چالش می‌کشد. کتاب نشان می‌دهد که چگونه نادیده گرفتن این حوزه، تحلیل‌های پیشین از سرمایه‌داری را ناقص کرده و چگونه به رسمیت شناختن این کار می‌تواند نقطه آغازی برای مبارزه زنان برای رهایی و کسب قدرت باشد. این تحلیل، مبنای نظری مهمی برای فهم جنبش «مزد برای کار خانگی» و نقدهای فمینیستی رادیکال از جامعه سرمایه‌داری فراهم می‌کند.

خواندن کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟ 

نظر افراد درباره کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی

برخی منتقدان، با اشاره به اینکه نام نویسندهٔ اصلی کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی، ماریاروزا دالا کاستا، ایتالیایی است، استدلال کرده‌اند که این تحلیل و چشم‌اندازِ دستمزد برای کار خانگی، شاید تنها در ایتالیا کارآمد باشد و در کشورهایی چون بریتانیا یا آمریکای شمالی کاربردی ندارد. آن‌ها تحلیل را دارای محدودیت جغرافیایی می‌دانستند، اما باید توجه داشت که این مقاله حاصل همکاری دالا کاستا و سلما جیمز بوده است (موضوعی که خود دالا کاستا بارها به آن اذعان کرده). فراتر از ملیت نویسندگان، بهترین گواه بر کاربرد جهانی این تحلیل، شکل‌گیری و فعالیت کمپین بین‌المللی دستمزد برای کار خانگی است.

درباره سلما جیمز

سلما جیمز، فعال فمینیست، سوسیالیست و ضد صهیونیست، تقریباً تمام عمر خود را وقف مبارزه کرده است. او یکی از بنیان‌گذاران «کارزار جهانی مزد برای کار خانگی» و از سازمان‌دهندگان اصلی «اعتصاب جهانی زنان» است. اعتصاب جهانی زنان، شبکه‌ای مردمی متشکل از زنان است که یکی از مطالبات اصلی آن، با شعار «سرمایه‌گذاری بر مراقبت، نه کشتار»، انتقال بودجه‌های نظامی به جوامع است. جیمز همچنین نویسندهٔ اثر کلاسیکی است که با نام «جنس، نژاد و طبقه» نیز شناخته می‌شود. او که در بروکلین نیویورک در خانواده‌ای کارگری متولد شد (پدرش راننده کامیون و مادرش کارگر کارخانه بود)، از نزدیک با زندگی این طبقه آشنا بود. جیمز در برنامه رادیویی «مردم برای فردا»، با تکیه بر تجربیات شخصی خود از کار در کارخانه و وظایف مادری، با زنانی که شرایط مشابهی داشتند به گفت‌وگو می‌نشست. او در این برنامه نشان می‌داد که چگونه کار خانگی و مراقبتی زنان، چه در خانه و چه بیرون از آن، برای تولید نیروی کار ضروری است و در نتیجه، اقتصاد بازار به آن وابسته است. در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی در آمریکا، جیمز برای نشریهٔ «کورسپاندنس» قلم می‌زد. این نشریه که توسط خوانندگانش (عمدتاً کارگران) نوشته می‌شد، توجه ویژه‌ای به مسائل زنان، جوانان و سیاه‌پوستان داشت و سلما جیمز نقشی کلیدی در نگارش ستون زنان آن ایفا می‌کرد. فعالیت‌های جیمز در انگلستان شامل مشارکت در «جنبش استقلال و فدراسیون هند غربی» و سازمان‌دهی «کارزار علیه تبعیض نژادی» بود. او همچنین از بنیان‌گذاران اصلی «جنبش اقدام منطقه‌ای سیاهان» و از نویسندگان اصلی نشریهٔ آن به شمار می‌رود. علاوه بر این، جیمز اولین سخنگوی «کالکتیو انگلیسی کارگران جنسی» بود که برای جرم‌زدایی از کار جنسی و ارائه بدیل‌های اقتصادی تلاش می‌کرد. سلما جیمز با انتشار کتاب «مارکس و فمینیسم»، تفسیری نوین از کتاب «سرمایه» نوشتهٔ کارل مارکس را از دیدگاه زنان و کارگران بدون مزد ارائه داد. سخنرانی اخیر او با عنوان «آنچه مارکسیست‌ها هیچوقت در مورد مارکس به ما نگفتند» نیز بر همین دیدگاه تأکید دارد. او همچنین در سازمان‌دهی «شبکهٔ جهانی شمارش زنان» نقش داشت. این شبکه موفق شد سازمان ملل را متقاعد کند که کار بدون مزد زنان را در آمارهای ملی اندازه‌گیری و ارزش‌گذاری کند. هدف از این اقدام، به رسمیت شناختن کار خانگی زنان به عنوان یک فعالیت اقتصادی مولد ثروت و ارزش بود تا زنان خانه‌دار نیز بتوانند از خدمات اجتماعی بهره‌مند شوند. علاوه بر این‌ها، جیمز یکی از مؤسسان «مرکز زنان پیوندگاه» در لندن است. این مرکز فضایی جمعی برای زنان فراهم می‌کند تا تجربیات خود از خشونت جنسی و نژادی را به اشتراک بگذارند، اقدامات جمعی سازمان‌دهی کنند و در کنار هم به فعالیت‌های مختلفی از آشپزی تا تماشای فیلم بپردازند و برای بهبود کیفیت زندگی و رفاه خود تلاش کنند. در عرصه فعالیت‌های سوسیالیستی، جیمز از سال ۲۰۰۲ از انقلاب ونزوئلا حمایت کرده و کتابی نیز درباره دهکده‌های سوسیالیستی اوجاما در تانزانیا نوشته است. او در سال ۲۰۱۵ از حامیان جرمی کوربین در انتخابات رهبری حزب کارگر انگلستان بود. در زمینهٔ فعالیت‌های ضد صهیونیستی، سلما جیمز «شبکهٔ جهانی یهودی‌های ضد صهیونیسم» را بنیان نهاد.

درباره ماریاروزا دالا کاستا 

ماریاروزا دالا کاستا، فمینیست مارکسیست و اتونومیست ایتالیایی، دیگر نویسندهٔ این اثر کلاسیک است. دالا کاستا در کتاب «جامعه، قدرت و واژگونی»، مفهوم کار خانگی را بازتعریف می‌کند و نشان می‌دهد که این کار، علی‌رغم اهمیت حیاتی‌اش برای نظام سرمایه‌داری، به دلیل قرار گرفتن خارج از مناسبات مزدی، نامرئی شده است. دالا کاستا که عضو گروه «لوتا فمینیستا» بود، با این اثر نقدی درونی به جریان ورکریسم در ایتالیا وارد کرد. او همچنین یکی از بنیان‌گذاران «کالکتیو فمینیستی جهانی» بود که حول مسئله کار خانگی شکل گرفت و «"کارزار جهانی مزد برای کار خانگی» را پایه‌گذاری کرد. نوشته‌های دالا کاستا نقش مهمی در گسترش اندیشه‌های اتونومیستی در میان طیف وسیعی از جنبش‌های فمینیستی و ضد سرمایه‌داری داشت و با تحلیل‌های دقیق خود، به شناخت عمیق‌تر مخاطبان از مبارزات زنان برای کسب خودمختاری و بازپس‌گیری کنترل بر بدن و کارشان کمک کرده است.

درباره سروناز احمدی

سروناز احمدی متولد ۱۳۷۷، زندانی سیاسی، عضو کانون نویسندگان ایران، مترجم، مددکار اجتماعی و فعال حقوق کودکان است که نامش با خیزش «زن، زندگی، آزادی» گره خورد. او به‌عنوان مترجم، کتاب «انقلاب در نقطه صفر» اثر سیلویا فدریچی را به فارسی برگردانده که انتشار آن هم‌زمان با دوران بازداشت او بود؛ علاوه بر این، مقالات متعددی با تمرکز بر مسائل زنان نیز ترجمه کرده است. در زمینهٔ مددکاری اجتماعی، احمدی سابقهٔ همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد مانند «خانهٔ خورشید» و انجمن حمایت از حقوق کودکان را دارد و عمدتاً بر روی مسائل کودکان کار متمرکز بوده است. او اولین بار در آبان ۱۴۰۱ بازداشت و پس از مدتی نگهداری در بند ۲۰۹ زندان اوین (شامل دورهٔ انفرادی)، با وثیقه آزاد شد. با این حال، در دادگاه انقلاب به اتهام «تبلیغ علیه نظام» و «اجتماع و تبانی» به ۶ سال حبس محکوم شد که این حکم در دادگاه تجدیدنظر، علی‌رغم شمول بخشنامهٔ عفو، به سه سال و نیم حبس تعزیری کاهش یافت. سروناز احمدی بار دیگر در اردیبهشت ۱۴۰۲ بازداشت شد و گرچه پروندهٔ دوم با منع تعقیب مواجه شد، این بازداشت منجر به اجرایی شدن حکم پرونده اول و انتقال او به زندان اوین از ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ برای گذراندن دوران محکومیتش گردید.

فهرست کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی

بخشی از کتاب زنان و جامعه، قدرت و واژگونی

«سرمایه خود نیز از همان‌انگیزه‌ای که جنبشی را شکل داده، سود می‌برد و به عبارتی از اینکه میلیون‌ها زن جایگاه سنتی خود را نپذیرند بهره می‌گیرد تا ترکیب نیروی کار را تغییر دهد و این بار شمار بیشتری از زنان را وارد آن کند. جنبش تنها در تقابل با این امر است که می‌تواند رشد یابد. جنبش باید عیناً در هستی خود و به‌طور فزاینده در عمل نشان دهد که زنان افسانهٔ رهایی از طریق کارکردن را رد می‌کنند.

چون ما به‌اندازه کافی کار کرده‌ایم. ما میلیاردها تُن پنبه وجین کرده‌ایم، میلیاردها ظرف شسته‌ایم، کف میلیاردها خانه را سابیده‌ایم، میلیاردها کلمه تایپ کرده‌ایم، سیم میلیاردها دستگاه مخابره رادیویی را وصل کرده‌ایم و میلیاردها پوشک را با دست و ماشین شسته‌ایم. هر بار که آن‌ها ما را به برخی از حوزه‌هایی که به‌طور سنتی منحصراً به مردان تعلق داشته «راه داده‌اند»، برای این بوده است که به سطح جدیدی از استثمارمان برسند. در اینجا باز هم باید شباهت‌های بین توسعه‌نیافتگی در جهان سوم و توسعه‌نیافتگی در کلانشهرها، به عبارت دقیق‌تر، در آشپزخانه‌های کلانشهرها را در عین تفاوت‌هایشان ببینیم. برنامهٔ سرمایه‌داری به جهان سوم پیشنهاد می‌دهد که «توسعه» یابد تا علاوه‌بر مصائب کنونی، رنج ضدانقلابی صنعتی را نیز متحمل شود. در کلانشهرها نیز «کمک» مشابهی به زنان پیشنهاد شده است. اما آن کسانی از ما که از سر ناچاری یا به‌خاطر داشتن هزینه‌های بیشتر یا رسیدن به استقلال اقتصادی از خانه‌هایمان خارج شده‌ایم، به بقیه گفته‌ایم که تورم ما را به این مرکز تایپ یا این خط مونتاژ لعنتی کشانده و هیچ‌کدامشان هم به‌هیچ‌وجه راه رستگاری نیستند. ما نباید توسعه‌ای را که بهمان پیشنهاد می‌کنند بپذیریم. اما مبارزهٔ زن کارگر این نیست که به انزوای خانه بازگردد، هرچقدر هم که چنین چیزی صبح دوشنبه‌ها گاهی خوشایند باشد؛ مبارزهٔ زن خانه‌دار این هم نیست که زندانی شدن در خانه را با چسبیدن پشت یک میز یا ماشین مبادله کند، هرچقدر هم که چنین چیزی در مقایسه با تنهایی در آپارتمان‌های دوازده طبقه مطلوب به نظر برسد.»