کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ زیبایی شناسی و غایت شناسی کانت

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ زیبایی شناسی و غایت شناسی کانت نوشتهٔ هانا گینزبورگ و ترجمهٔ داود میرزایی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ جلد ۶۲ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد».

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ زیبایی شناسی و غایت شناسی کانت

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ زیبایی شناسی و غایت شناسی کانت (Kant´s Aesthetics and Teleology; The Stanford Encyclopedia of Philosophy) جلد ۶۲ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» است. ایمانوئل کانت در ۲۴ آوریل ۱۷۲۴ میلادی در کونیگسبرگ، مرکز پروس شرقی در خانواده‌ای متوسط و مسیحی از مذهب متقدسان لوتری زاده شد. بزرگ‌شدن کانت در خانواده‌ای مذهبی تأثیر مهمی بر شکل‌گیری فکری و فلسفی او گذاشت. کانت در دانشگاه کونیگسبرگ به تحصیل فلسفه و ریاضیات پرداخت و پس از دانشگاه چند سالی تدریس خصوصی می‌کرد تا در ۱۷۷۰ میلادی به مقام استادی منطق و فلسفهٔ مابعدالطبیعه در دانشگاه کونیگسبرگ انتخاب شد. پس از پیچیدن آوازهٔ او چندین بار از طرف دانشگاه‌های دیگر برای تدریس دعوت شد، اما پیشنهادشان را رد کرد. کانت موضوع‌هایی در فیزیک لایبنیتسی، اخترشناسی، زمین‌شناسی و شیمی را تا پیش از ۳۰سالگی به رشتهٔ تألیف درآورد و در ۳۱سالگی، رساله‌ای دربارهٔ «منشأ کیهان» منتشر کرد که برای نخستین‌بار صورت‌بندی فرضیهٔ سحاب ستاره‌ای در آن مطرح شده بود. کانت پس از انتشار مقالهٔ مشهور خود با عنوان «دربارهٔ صور و اصول جهان محسوس و معقول» که در ۱۷۷۰ میلادی منتشر شد، بیش از ۱۰ سال نوشتهٔ مهمی در زمینهٔ فلسفه منتشر نکرد. ایدهٔ بنیادین فلسفهٔ نقدی کانت به‌ویژه در نقدهای سه‌گانهٔ او («نقد عقل محض»، «نقد عقل عملی» و «نقد قوهٔ حکم») نمود یافته است. در ۱۷۸۱ میلادی چاپ نخست «نقد عقل محض» منتشر شد و چند سال بعد اهمیت نقد عقل محض آشکار و تصدیق شد. ایمانویل کانت اغلب زندگی خود را در کونیگسبرگ گذراند و در ۸۰سالگی در ۱۲ فوریهٔ ۱۸۰۴ میلادی درگذشت. او در باب زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی چگونه اندیشیده است؟ این کتاب را بخوانید تا بدانید.

دانشگاه استنفورد انتشار این دانشنامه را در سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز کرد. پس از مدتی متن کامل مقالات را در اینترنت در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. کسانی که در تدوین این دانشنامهٔ بزرگ نقش دارند، از استادان و مؤلفان به‌نام در حوزهٔ فلسفه هستند. این دانشنامه به سرپرستی دکتر «ادوارد ن. زالتا» صدها مدخل دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفی است. «مسعود علیا» در سال ۱۳۹۲ با همکاری انتشارات ققنوس، تصمیم به ترجمهٔ بعضی از مدخل‌های این دانشنامه گرفت. او به‌همراه مترجمانی نام‌آشنا آخرین ویراست مقالات دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد را با حفظ سبک و زبان به پارسی برگرداند. انتشارات ققنوس این مجموعه را با کسب اجازه از گردانندگان این دانشنامه (به‌ویژه دکتر زالتا) منتشر کرده است. عناوین بعضی از این جلدها عبارت است از «مفهوم شر»، «فلسفهٔ دین»، «عقل به روایت کانت»، «زیبایی‌شناسی فمینیستی»، «ژاک لکان»، «اخلاق ارسطو»، «باروخ اسپینوزا»، «فیشته» و «پدیدارشناسی».

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ زیبایی شناسی و غایت شناسی کانت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی در فلسفهٔ ایمانوئل کانت (Kant´s Aesthetics and Teleology) پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ زیبایی شناسی و غایت شناسی کانت

«چنین عینی نتیجه طرح است. ولی کانت در ادامه ادعا می‌کند که شی‌ء به دو شرط صلاحیت آن را دارد که غایت، یا غایتمند، نامیده شود: اولاً، به‌واقع در نتیجه طرحی به وجود آمده باشد، و ثانیاً، بتوانیم امکان آن را تنها بر اساس این فرض درک کنیم که مطابق با طرح تولید شده باشد: «یک عین یا حالت ذهنی یا حتی کنش غایتمند نامیده می‌شود... صرفاً به این دلیل که امکانش را فقط تا جایی می‌توانیم تبیین و درک کنیم که علیتی موافق با غایات را... مبنای آن فرض کنیم» (۱۰, ۲۲۰). کانت گمان می‌کند این امر به‌خصوص در مورد ارگانیسم‌ها صادق است، که «غایاتی طبیعی» اند (بنگرید به قسمت ۳.۳ در ادامه مدخل). ولی مفهوم غایتمندی دایره اطلاق گسترده‌تری دارد، و کانت بین انواع مختلف غایتمندی تمایز قائل می‌شود که نه‌تنها قابل اطلاق بر ارگانیسم‌ها و مصنوعات هستند بلکه بر اعیان زیبا، بر طبیعت به‌مثابه یک کل (هم تا جایی که برای انسان‌ها قابل درک است، و هم تا جایی که نظامی از غایاتی است که نسبت‌هایی غایتمندانه با یکدیگر دارند)، بر کارکرد قوای شناختی ما در درک و ارج‌شناسی زیبایی‌شناختی و پژوهش علمی تجربی، بر اَشکال هندسی، و حتی بر اعیانی که برای انسان‌ها مطبوع یا مفیدند نیز اطلاق‌پذیر است.

از آن‌جا که اصطلاحات کانت همیشه ثابت نیست، به دست دادن توصیفی قطعی از انواع گوناگون غایتمندی دشوار است.با وجود این، طرح ساده زیر می‌تواند در این زمینه راهنما باشد. مفهوم غایتمندی در وهله اول به غایتمندی عینی و سوبژکتیو تقسیم می‌شود. هر یک از این دو نوع خودشان به صوری و مادی (یا واقعی) منقسم می‌شوند. مهم‌ترین انواع غایتمندی به لحاظ دغدغه‌های کانت در نقد قوه حکم عبارت‌اند از (الف) غایتمندی صوری سوبژکتیو، و (ب) غایتمندی مادی عینی. غایتمندی صوری سوبژکتیو هم با غایتمندی «زیبایی‌شناختی» ای تناظر دارد که اعیان زیبا (یا فعالیت قوای شناختی ما در ادراک آن‌ها) مبین آن‌اند، و هم با غایتمندی «منطقی» ای که طبیعت به‌مثابه یک کل تا جایی که برای انسان‌ها قابل درک است نمودار آن است (بنگرید به قسمت ۳.۲). غایتمندی مادی عینی متناظر است با غایتمندی‌ای که هم ارگانیسم‌ها به‌مثابه «غایات طبیعی» مبین آن‌اند (بنگرید به قسمت ۳.۳) و هم ترتیبات اشیا یا فرایندهای طبیعی که نسبت‌های وسیله ـ هدف بین آن‌ها برقرار است (بنگرید به قسمت ۳.۵). ولی کانت غایتمندی مادی سوبژکتیو را هم منظور می‌کند ــ یعنی آن نوع غایتمندی که عینی مطبوع، به عبارت دیگر عینی که خوشایند حواس ماست، مبین آن است (FI VIII, ۲۲۴)؛ او غایتمندی صوری عینی را هم به حساب می‌آورد، که اَشکال هندسی به واسطه مفید بودنشان در حل مسائل ریاضی نمودار آن‌اند (۶۲).»