کتاب خاک و رویاپردازی های آرمیدن

کتاب خاک و رویاپردازی های آرمیدن؛ گفتاری در صور خیال درونبودگی نوشتهٔ گاستون باشلار و ترجمهٔ مسعود شیربچه است و روشنگران و مطالعات زنان آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب خاک و رویاپردازی های آرمیدن

کتاب خاک و رویاپردازی های آرمیدن ترجمه یکی از رساله‌هایی است که گاستون باشلار در باب عنصر «خاک» و ایماژهای آن نگاشته است. در باب گاستون باشلار و آثار وی چندین کتاب به فارسی ترجمه شده اما از رسالات وی در حوزه «تخیل عنصری» تنها کتاب روانکاوی آتش به فارسی برگردانده شده است. باشلار در این باره پنج کتاب با عناوین روانکاوی آتش (۱۹۳۸)، آب و رویاها (۱۹۴۲)، هوا و رویاها (۱۹۴۳) خاک و رویاپردازی آرمیدن (۱۹۴۶) و خاک و رویاپردازی اراده (۱۹۴۸) نگاشته است. همچنان که از نام کتاب‌ها پیداست این فیلسوف بزرگ از روانشناسی فرویدی ـ روانکاوی آتش‌ـ به‌سمت پدیدارشناسی تخیل تغییر جهت داده و حتی در کتاب حاضر نیز اذعان می‌کند که ای کاش می‌توانست کتاب‌های خود را در باب عناصر چهارگانه دوباره بازنویسی کند. بدین لحاظ کتاب خاک و رویاپردازی های آرمیدن به‌عنوان نوعی بازخوانی و تجدید نظر نیز اهمیت خاصی در میان آثار باشلار دارد.

باشلار را «شاعری معرفت‌شناس» نامیده‌اند؛ چراکه اندیشه وی کاملاً در دو جهت متفاوت معرفت شناسی و داده‌های قوه تخیل گسترده است. اما شاید کار مهم باشلار نیز ایجاد پیوند میان «معرفت» و «تخیل» است. از نگاه او ساز و کار قوه تفکر تولید «مفاهیم» است و محصول قوه تخیل نیز صورخیال. اما باشلار هرگز این دو حوزه را از هم جدا نمی‌پندارد و نشان می‌دهد که مفاهیم بازنمودی از صورخیال هستند و نه چیزی بی‌واسطه برآمده از دنیای بیرون. از نظر باشلار «تخیل» نقشی اساسی در پیشرفت اندیشه علمی دارد. باشلار تأکید می‌کند که انسان پیش از آنکه ببیند یا تجربه کند «تخیل» می‌کند. وی در کتاب حاضر به صراحت می‌گوید اگر هنگامی که دانه‌ای را در زمین می‌کاریم در آن ساقه و برگ و شاخه و میوه می‌بینیم بدان معناست که با چشم تخیل بدان می‌نگریم. از این لحاظ معرفت‌شناسی همراه با تخیل دو بازوی «شناخت‌شناسانه» هستند. به گفته باشلار برخلاف اندیشه دکارتی، «هیچ چیزی بدیهی نیست، هیچ‌چیز به ما داده نشده است، همه چیز ساخته شده است» و مدام ساخته می‌شود. باشلار به «بدیهیات» به مفهوم فلسفی این واژه اعتقادی ندارد؛ تمامی مفاهیم آغشته به تخیل هستند. از این لحاظ «ساده‌سازی» شناخت علمی برای تحلیل پدیدارها، منجر به «ساده انگاری» شده است. در کتاب حاضر نیز باشلار به تأکید می‌گوید که دانش علمی جدید به علم کیمیا نگاهی ساده‌انگارانه دارد. البته که باشلار میان عملکرد قوه تخیل و تصویر جهان پدیدار بیرونی در ذهن تفاوت و تمایز قائل است؛ اما حوزه آنها را به مفهوم شناخت شناسانه جدا از هم نمی‌داند وبه نظر وی کارکرد تخیل چیزی اساسی‌تر از ادراک و دریافت صور و تلفیق آنها در یکدیگر است. سخن باشلار آن است که ذهن همواره با چشم تخیل به جهان بیرون نگریسته و آنها را درونی کرده و مبدل به «مفاهیم» ساخته است.

از نظر باشلار قوه تخیل امری روانی است و برای همین است که وی به‌عنوان اولین کتاب خود را روانکاوی تخیل نهاد؛ ناهید هرچند بعدها چنانکه از نام رسالات وی نیز به خوبی پیداست از علم روانشناسی رسمی و فرویدی فاصله گرفت و به گونه‌ای «کیمیای تخیل» که فی نفسه به تفکر یونگ نزدیک‌تر است، رسید. اما وی همواره در حوزه پدیدارشناسی باقی ماند و می‌توان گفت که از فروید به یونگ و سپس به اندیشه فلسفی پدیدارشناسی طی مسیر کرد. بنیان‌های فلسفی کتاب حاضر بسیار قوی‌تر از کتاب‌های پیشین او در باب تخیل عنصری است.

خواندن کتاب خاک و رویاپردازی های آرمیدن را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب خاک و رویاپردازی های آرمیدن

«گاستون باشلار همواره ما را با نزدیک و نزدیک‌تر کردن به جهان ماده افسون کرده است. شاید چنین پنداریم که به خوبی محیط اطراف خویش را می‌شناسیم، اما باید اذعان کرد که اشتباه می‌کنیم. درواقع اگر جادوی باشلار را دنبال کنیم و به تخیل خویش اجازه دهیم که ما را به پیوندهای چند لایه و افسون‌کننده‌ای، که باشلار بدان‌ها اشاره می‌کند، ببرد آنگاه در خواهیم یافت که تماس نزدیک با چهار عنصر باد، خاک، آب و آتش می‌تواند تا چه پایه جذاب و خیره‌کننده باشد. وقتی که با یک قطعه شعر یا تابلوی نقاشی روبه‌رو می‌شویم، هنگامی که شاعر یا نقاش توجه ما را جلب می‌کند و ما را به مشارکت در چشم‌اندازهای تازه‌ای از ادراک ذهنی می‌خواند. آری بدین‌طریق است که باشلار ما را از سلول تنگ کوته‌بینی و سطحی‌نگری به گستره‌های وسیع فهم تازه‌ای از جهان می‌برد. بدین‌گونه است که ناگهان از شناوری پرنده‌ای کوچک در فضا به شگفت درمی‌آییم وقتی که «جرالد مانلی هایکینز» جاروکشی نقش‌پرداز یک پرنده را در آسمان در شعری با عنوان «بال زدن» چنین توصیف می‌کند:

پرواز، هم‌بال یک پرنده

جادوی چیزها ...»