کتاب مروری بر روان شناسی فرهنگی - تاریخی

کتاب مروری بر روان شناسی فرهنگی - تاریخی نوشتهٔ سعید شجاع شفتی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است.

درباره کتاب مروری بر روان شناسی فرهنگی - تاریخی

سعید شجاع شفتی در کتاب مروری بر روان شناسی فرهنگی - تاریخی بیان کرده است که شالوده روان‌شناسی تاریخی‌ ـ فرهنگی را روان‌شناسی تجربی به نام «لف سیمیونویچ ویگوتسکی» پی‌ریزی کرد. او و شاگردانش، مبنای نظری و عملی مکتبی را بنا نهادند که خود زیربنای دیدگاه‌های دیگری همچون مکتب روان‌شناسی رفتاری، روان‌شناسی شناختی، روان‌شناسی تربیتی، روان‌شناسی انتقادی، محیط‌گرایی، رفتاردرمانی، محیط‌درمانی، و نظریه فعالیت شد. با این‌که بسیاری از محققان علوم رفتاری، روان‌شناسی شرق را عمدتاً به دستاوردهای پاولف و نظریه یادگیری ناشی از شرطی‌سازی منسوب می‌سازند، اما در خود روسیه، ویگوتسکی است که از حیث تاریخی پدر علم روان‌شناسی روسیه (شوروی سابق) معرفی می‌شود. دلیل آن نیز شاید، جدای از شرایط خاص آن دوران، این باشد که روان‌شناسی فرهنگی‌ ـ تاریخی بستر انعطاف‌پذیرتر و مناسب‌تری را برای نظریه‌پردازی فراهم می‌کرد تا یافته‌های به‌اصطلاح مکانیکی شرطی‌سازی، که بیشتر نقش ابزار، سلول یا مکانیزم درونی را برای آن یکی بازی می‌کرد.

هسته اصلی روان‌شناسی فرهنگی‌ـ تاریخی را می‌توان حول‌محور اجتماع، فرهنگ و تکامل جستجو کرد، چیزی که به‌ویژه در مقاله ویگوتسکی در باب روان‌شناسی رفتار انسان بدوی (فصل دوم)، و تا حدودی در روان‌شناسی هنر (فصل اول) قابل مشاهده است. رویکرد تکاملی ویگوتسکی در تحلیل‌هایش، به‌رغم آن‌که مبتنی بر نظریهٔ داروین است، نه‌تنها محدود به تکامل زیستی و کارکردهای عملکردی نیست، بلکه مقوله تعامل، آموزش، یادگیری و کاربرد ابزار را فرایندی مکمل و موازی با نظریه مزبور و حتی در جاهایی مقدم بر آن می‌داند. به گمان لف سیمیونویچ ویگوتسکی، تکوین هوش و آگاهی فقط تابعی از متغیر اندازه مغز و تعداد سلول‌هایش نیست، بلکه یافته‌های خود انسان نیز به تکوین ذهنش سرعتی مضاعف می‌بخشد. بنابراین میانگین محصول خلاقیت‌های بشری در بسیاری موارد در طول تاریخ بر میانگین توانایی‌های مشهود یا فیزیکی‌اش فزونی دارد.

خواندن کتاب مروری بر روان شناسی فرهنگی - تاریخی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران روان‌شناسی و جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مروری بر روان شناسی فرهنگی - تاریخی

«کلام درونی ساختاری کاملاً متفاوت با کلام برونی دارد. در کلام درونی معانی به طریقی متفاوت با کلام برونی به یکدیگر مرتبط‌اند؛ کلام نوشته‌شده نیز در رابطه‌ای متفاوت با کلام برونی قرار می‌گیرد، زیرا در مرحله‌ای بعد از آن به منصه ظهور می‌رسد و پرداختی پیچیده‌تر دارد. از کلام برونی به کلام درونی نزدیک‌تر، با معانی مرتبط و با کلام برونی جریان می‌یابد. خلاصه این‌که در کلام درونی با نوع جدیدی از کلام که در آن همه‌چیز متفاوت است مواجهیم. فکر نیز از ماهیت مستقلی برخوردار است و همیشه با معنی انطباق نمی‌یابد. برای بیان افکار باید به مجموعه خاصی از معانی دست یابیم. درک واقعی کلام نیازمند نفوذ به درون انگیزه‌های حقیقی بیان‌کننده سخن است. انگیزه می‌تواند معنی کلام را مستمراً تغییر دهد. بنابراین، توجیه نهایی قضیه همواره در انگیزه مستتر است؛ و این امر به‌ویژه در دوران طفولیت واضح است. خلاصه این‌که معنی کلمه چیزی ساده و بی‌کم و کاست نیست، بلکه معنی کلمه همواره متضمن نوعی فرایند تعمیم است؛ اصول تعمیم نیز می‌تواند تغییر کند. به عبارت دیگر «فرایند تعمیم در خط سیر تکامل متحمل تغییر می‌شود». خلاصه این‌که، در «معنی» همواره واقعیت قابل تعمیمی وجود دارد.

اکنون تعدادی سؤال در این وادی مطرح می‌شود: ۱. مفهومِ کلمه ریشه در خودآگاهی دارد؛ معنی این امر برای خودآگاهی چیست؟ ۲. معنی کلمات به چه دلیل و چگونه تغییر می‌کند؟

شاید بتوان به این سؤالات چنین پاسخ داد: کلمه‌ای که از خودآگاهی ریشه می‌گیرد، تعیین‌کننده تمامی روابط و فرایندها، و تکوین معنی کلمه نیز تابعی است از متغیر تحول در خودآگاهی. «مفهوم» نیز آن چیزی است که وارد معنی می‌شود (ماحصل یا برآیند معنی)، ولی در پشت سر علامت متوقف نمی‌شود، و مقوله‌ای به‌مراتب وسیع‌تر از آن است. به این منظور شاید بتوان تعریف جدیدی از خودآگاهی نیز ارائه کرد که عبارت است از: «عالم بودن بر روابط بین معانی و مفاهیم.» نخستین سؤالات اطفال هرگز درباره اسامی نیستند، بلکه پرسش‌هایی هستند در باب مفهوم اشیا. بنابراین، معنی هر مقوله همواره مترادف با ساختارش نیست (برخلاف نظریه گشتالت). «ساختار خودآگاهی متشکل است از مجموعه پل‌های ارتباطی فکری با جهان خارج.» مفاهیم مرتبط با معانی نیز ساختار سمانتیک (حافظه) خودآگاهی را برپا می‌سازند. همچنین به‌زعم برخی، کلام فقط در رابطه با تفکر قابل تحلیل نیست، زیرا کلام، در تعاملی متقابل، قادر به اعمال تغییر در خودآگاهی هم هست، و لذا اصولاً مقوله‌ای مرتبط با آن است. بر این منوال، تفکر دروازه ورود کلام به درون خودآگاهی نیست، بلکه کلام علامتی است برای برقراری ارتباط بین فعالیت‌های مختلف خودآگاهی است. رابطه بین کلام و خودآگاهی مقوله‌ای جسمی‌ـ روحی است، که در عین حال فراتر از مرزهای خودآگاهی شخصی نیز استمرار می‌یابد.»