کتاب انسان شناسی فلسفی

کتاب انسان شناسی فلسفی نوشتهٔ هانس دیرکس و ترجمهٔ محمدرضا بهشتی است و انتشارات شرکت کتاب هرمس آن را منتشر کرده است. این کتاب انواع نحله‌های فلسفی را بررسی می‌کند که به انسان از آن جهت که انسان است می‌پردازند.

درباره کتاب انسان شناسی فلسفی

فلاسفه در طول تاریخ بسته به عقاید و باورهایی که داشتند به گونه‌ای خاص به انسان می‌گریستند و آن را تعریف می‌کردند. درحقیقت، تعریف «انسان» به ماهُوَ انسان یکی از وظایف فیلسوفان بود. هرچه به دوران مدرن نزدیک‌تر شدیم، به دلیل گسترش علم و شناخت تازه‌ای که از انسان پدید آمد، انسان‌شناسی نیز سمت و سوهای جدیدی پیدا کرد و حتی جزئی‌تر به آن پرداخته شد.

هانس دیرکس در کتاب انسان شناسی فلسفی تلاش می‌کند انسان را از چند نظرگاه بررسی کرده و سیر انسان‌شناسی در تاریخ فلسفه را به خواننده بشناساند. به همین منظور به گونه‌ای کتابش را فصل‌بندی کرده که خواننده در هر فصل با جنبه‌ای از ویژگی‌های انسان از دید فیلسوف یا محققی بزرگ در دوره‌ای خاص از تاریخ آشنا شود. این فصل‌ها از این قرار هستند:

فصل یکم: انسان و حیوان

۱. یوهان گوتفرید هردر: درباره خاستگاه زبان

۲. آدولف پورتمان: انسان و بدن

۳. آرنولد گِهلن: انسان و نهادها

۴. هلموت پلسنر: خنده، گریه، لبخند

فصل دوم: انسان؛ موجودی روحانی

۱. افلاطون: هماهنگی نفس

۲. رنه دکارت: دستگاه خودکار عاقل

۳. ماکس شلر: جایگاه انسان در کیهان

۴. ژان پل سارتر: طرح، تصمیم، مسئولیت

فصل سوم: انسان؛ موجودی طبیعی

۱. پُل تیری دهولباخ: ماشین انسانی

۲. آرتور شوپنهاور: انسان و اراده

۳. هانس فریدریش کارل گونتر

۴. بورهوس ف. اسکینر: انسان، یک آزمایش

فصل چهارم: انسان؛ موجودی اجتماعی

۱. ارسطو: انسان؛ موجودی حکومت‌ساز

۲. توماس هابز: انسان و شهروند

۳. ژان ژاک روسو: پیشرفت در مقابل آزادی

۴. کارل مارکس: کار، نوع، با خودبیگانگی

فصل پنجم: انسان؛ موجودی منفرد

۱. توماس آکوینی: شخص آزاد

۲. ایمانوئل کانت: انسان؛ غایتی نفسی

۳. ماکس شتیرنر: موجود منفرد، متناهی، یگانه

۴. تئودور آدورنو: فاعل خودقانونگذار

فصل ششم: انسان و خدا

۱. آورلیوس آوگوستینوس: بی‌قراری دل ستایش و دعای خداوند

۲. لودویگ فویرباخ: خدا به عنوان آگاهی نوعی انسان

۳. ارنست بلوخ: خداناگرایی در مسیحیت

۴. کارل یاسپرس: خدا به مثابه رمز (Chiffer) وجود حقیقی

پیشنهادهایی برای شیوه کار با متون برگزیده در کتاب

خواندن کتاب انسان شناسی فلسفی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های فلسفه، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی و روان‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب انسان شناسی فلسفی

«برای آنکه بتوانیم چیستی انسان را به لحاظ فلسفی معین کنیم باید او را از سایر موجودات متمایز سازیم. از دوره باستان تاکنون دو حد غیرانسانی برای این تمایز مطرح بوده و انسان با این دو حد سنجیده می‌شده است: خدا و حیوان. اما به همان نسبت که در عصر جدید تصور از الوهیت بتدریج بحث‌انگیزتر می‌شد و نادقیقتر می‌نمود، لاجرم ترجیحاً و گاه حتی منحصراً مقایسه با حیوان راهنمای انسان برای دستیابی به درکی از خودش می‌شد.

در مقام این مقایسه حتی با نگرشی ظاهری به جسم انسان نیز تفاوت نوعی او با سایر حیوانات جلب نظر می‌کند؛ هرچند ممکن است از این مشاهده نتایج کاملاً متفاوتی برای انسان‌شناسی حاصل شود. از سویی می‌توان در این مقایسه ــ به طور سلبی ــ کاستیهایی را در طبیعت انسانی مورد توجه و تأکید قرار داد. چنین بینشی را در دوره باستان نزد سوفیستی به نام پروتاگوراس (ر. ک. سخنان او در محاوره‌ای به همین نام در آثار افلاطون) و در روزگار ما بویژه نزد آرنولد گِهلن (ر. ک. فصل یکم) می‌یابیم. از سوی دیگر می‌توان ــ به طور ایجابی ــ تمامی آن ویژگیهای انسان را مدنظر قرار داد که دیگر قابل ارجاع به خصیصه‌های حیوانی او نیست (نظیر راست قامت بودن، توانایی حرکت آزادتر دست و زبان، توانایی جنسی او در تمامی فصول سال و نظایر آن) و بر این اساس مدعی شد که این ویژگیهای انسان در مقایسه با حیوان امکان نوعی حیات روحی و اجتماعی بی‌نظیر را برای او پدید می‌آورد. چنین بینشی را در دوره‌باستان نزد دیوگنس آپولونیایی می‌یابیم. در قرن حاضر آدولف پورتمان.

از این بینش پیروی کرده است. در هر دو این بینش‌ها تفاوت میان انسان و حیوانات در این است که او می‌تواند با فعالیت سازنده‌اش بر ساختار زیست‌شناختی‌اش غلبه کند و در آن توازنی ایجاد نماید (جبران / kompensieren). او بر روی ساختار خود کار می‌کند تا با این عمل جبرانی، همان چیزی بشود که باید باشد. انسان هم «انسان جبرانگر» (homo compensator) است (به تعبیر مارکوارد) و هم «مخلوق خلّاق»(creatura creatrix) (به تعبیر لاندمان). ثمره این بینش آن است که هم کلیدی را برای تحلیل و تبیین چگونگی ابعاد بنیادینی از انسانیت به دست می‌دهد (زبان، جسم، مظاهر انسانی، اجتماع) و هم پیوند میان این ابعاد و کلیت انسان را برقرار می‌سازد.»