کتاب ازو و بوطیقای سینما

کتاب ازو و بوطیقای سینما نوشتهٔ دیوید بوردول و ترجمهٔ روبرت صافاریان است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب ازو و بوطیقای سینما

کتاب ازو و بوطیقای سینما فقط کتابی درباره‌ٔ یاسوجیرو اُزو نیست. کتابی به قلم دیوید بوردوِل درباره‌ٔ بوطیقای سینما هم هست. ازو و بوطیقای سینما از کتاب‌های نظری بوردول است. در این کتاب بوردول هم به یکی از فیلم‌سازان محبوب خود می‌پردازد و هم نظریه‌ٔ بوطیقای سینمای خود را در کاربست علمی می‌آزماید.

کتابی است درباره‌ٔ ازو، از زندگی‌نامه‌ٔ او گرفته تا سبک سینمایی منحصربه‌فردش که در کتاب مورد بحث قرار گرفته‌اند. به طور خاص ارتفاع پایین دوربین ازو و فصل‌های گذار خودویژه‌اش، از دیدگاه بوطیقای تاریخی بررسی شده و از خلال این بحث‌ها تفاوت این رویکرد با رویکردهای تفسیرگرا و سیاست‌زده شرح داده شده است.

درباره‌ٔ نظریه‌ٔ سینمایی بوردول و همفکرانش، می‌توان گفت این نظریه نوعی مقابله با جریان غالب نقد هنری و سینمایی مسلط دهه‌ٔ هفتاد میلادی است که با تأکید روزافزون بر نظریه‌های روانکاوی و ستیزه‌جویی سیاسی و ایدئولوژیک به‌تدریج از سینما فاصله می‌گرفت.

خواندن کتاب ازو و بوطیقای سینما را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران رشتهٔ سینما پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ازو و بوطیقای سینما

«نام کتاب را گذاشته‌ام ازو و بوطیقای سینما چون می‌خواستم کار دو لایه داشته باشد، مثل یک کیک. لایهٔ اول دربارهٔ ازو است ــ فیلم‌هایش، ارتباط این فیلم‌ها با جریان‌های کلان‌تر سینمای ژاپن، جای آن‌ها در صنعت سینمای بومی، و نقش آن‌ها در فرهنگ عامه‌پسند دورهٔ او. هدف لایهٔ دوم کتاب این است که ارزش اندیشیدن دربارهٔ سینما از موضع بوطیقا را به تصویر بکشد.

کارهایی که پیش‌تر به زبان انگلیسی شده بود از سه زاویه به موضوع نزدیک شده بودند. پل شریدر در کتاب سبک فیلم استعلایی: ازو، برسون، دره‌یر (۱۹۷۲) به دسته‌ای از کارگردان‌ها پرداخته بود که در پی این بودند که فیلم‌ها را از سطح رئالیسم پیش‌پاافتاده فراتر ببرند و در امر روزمره چیزی استعلایی بیابند. از دید شریدر، ازو توانسته بود به یک جور معنویت روی نوار فیلم دست پیدا کند، همان‌طور که دره‌یر و برسون این کار را کرده بودند، اما بدون پیروی از جهان‌بینی مسیحی آن‌ها. تک‌نگاری دانالد ریچی به نام ازو (۱۹۷۴) بررسی جامع‌تری بود که می‌خواست ثابت کند ازو «ژاپنی‌ترین» فیلمساز ژاپن است. (۳) به زعم ریچی، کیفیت ژاپنی متمایز ازو از موضوع خصلت‌نمای فیلم‌هایش، یعنی خانواده، و همین‌طور از تکنیک او می‌آید که یادآور مو (هیچی) و مونو آواره (پاتوس چیزها) است. در کتاب به مشاهده‌گر دور: فرم و معنا در سینمای ژاپن (۱۹۷۹؛ در سایت «مرکز مطالعات ژاپن دانشگاه میشیگان» در دسترس است) شاهد رویکرد کاملاً متفاوتی هستیم.

تأکید شریدر و ریچی بر آثار بعد از جنگ ازو بود، اما نوئل بِرچ، نویسندهٔ کتاب اخیر، آن‌ها را به این دلیل که تصنعی بودند رد می‌کرد و اعتقاد داشت که دورهٔ حیاتی کار ازو به خیلی پیش‌تر برمی‌گردد، به دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰. بِرچ می‌گفت ازو یک سیستم سبکی خلق کرد که با قدرت تمام در مقابل شیوهٔ بازنمایی سینمایی غربی قرار می‌گرفت. ازو به شگردهای بصری خودویژه‌اش و مقدمات هنر کلاسیک ژاپن می‌بالید، به شیوه‌ای که یادآور «فاصله‌گذاری» برتولت برشت بود. درحالی‌که ریچی ازو را در یک هویت ژاپنی گسترده به طول تاریخ قرار می‌داد، برچ هنر او را به پراتیک هنری خاص اما دوری گره می‌زد، مانند تئاتر کابوکی و شعر رنگا. به این ترتیب برای برچ نماهای ازو از اشیا در ابتدا و انتهای صحنه‌ها مانند «واژگان بالشتی» بودند که یک سطر شعر را پر می‌کنند.

سؤال اصلی من با کتاب‌های این نویسندگان همپوشانی داشت: نقش هنری ویژهٔ ازو در سینما چه بود؟ در جریان پاسخ به این پرسش، من از این مزیت هم برخوردار بودم که در کشور خود او شاهد احیای مطالعات ازو بودیم. در اواخر دههٔ ۱۹۷۰ و اوایل ۱۹۸۰ هاسومی شیگوئیکو، ساتو تادائو، و پژوهشگران دیگری کتاب‌هایی دربارهٔ ازو نوشته بودند. تعداد زیادی از فیلمنامه‌هایش چاپ شده بود و خاطراتی دربارهٔ او به قلم کسانی چون میاگاوا کازوئو در دست بود. در ضمن وقت داشتم به برخی از ادعاهایی که کریستین و من در مقالهٔ سال ۱۹۷۶ مان کرده بودیم بیندیشم. ما تحت‌تأثیر مقالهٔ اس/ زد رولان بارت و برخی شباهت‌ها بین کار ازو و آثار آلن روب‌گریه گفته بودیم ازو یک فیلمساز «مدرنیست» است. اما این ادعا به این معنا بود که مدرنیسم را به شیوه‌ای بسیار غیرتاریخی درک کنیم. شرح توصیفی و تحلیلی ما از کارهای او همچنان معتبر بود، اما من نتوانسته بودم یک شرح علّی از منابع و مقدمات تاریخی آن پیشنهاد کنم. برای کتاب، من می‌خواستم اشتباهم را اصلاح کنم و چیزی عرضه کنم که هیچ نویسنده‌ای پیش‌تر در میان نگذاشته بود: حسی از بستر فرهنگی بلافصل پیرامون او.»