کتاب خطابه

کتاب خطابه نوشتهٔ پیتر دیکسون و ترجمهٔ حسن افشار است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است. این کتاب از مجموعهٔ مکتب‌ها، سبک‌ها و اصطلاح‌های ادبی و هنری نشر مرکز محسوب می‌شود.

درباره کتاب خطابه

مجموعه‌ٔ مکتب‌ها، سبک‌ها و اصطلاح‌های ادبی و هنری که این کتاب یکی از آن‌هاست دربرگیرنده‌ٔ حدود سی کتاب مستقل از هم است که از میان کتاب‌های مجموعه‌ٔ The Critical Idiom برگزیده شده‌اند. این کتاب‌ها به مقوله‌های گوناگونی می‌پردازند: برخی به نهضت‌ها و جنبش‌ها و مکتب‌های ادبی، برخی به انواع ادبی و برخی به ویژگی‌های سبکی و مانند این‌ها.

اعتقاد به اثرِ سخن به خیلی پیش از مطالعه و تدوین رسمی هنر خطابه برمی‌گردد. قهرمانان حماسه‌های هومر از نیروی سخن آگاه‌اند و از آن بهره می‌برند و سخنوری را یکی از بزرگ‌ترین امتیازات بشر می‌دانند و گرامی می‌دارند.

با این حال در قرن پنجم ق. م. خطابه در مقام هنری مستقل پا به عرصه‌ٔ وجود نهاد. خطیب (rhetor) پیش از هر چیز کسی است که می‌توان درباره‌ٔ مؤثرترین راه طرح یک دعوای حقوقی با او مشورت کرد. طولی نکشید که خطابه به فراتر از موارد حقوقی و سیاسی تعمیم یافت و مواقعی را هم که اقناع هدف اصلی سخنران نبود، دربرگرفت. در واقع خطیب سخنرانی است که هنرش را در محاکم و مجالس به نمایش می‌گذارد.

خواندن کتاب خطابه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های مکاتب و سبک‌های ادبی و تاریخ ادبیات پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب خطابه

«مردم آتن هرساله برای مجسمهٔ الاههٔ «اقناع» قربانی می‌کردند. می‌گفتند پرستش او را تسئوس شاه افسانه‌ای آتندر شهر باب کرده بود. این قربانی در واقع بیان عمومی و رسمی اشتیاق مردم به گفت‌وگو و طرح قانع‌کنندهٔ آرا بود. قدرت اثرگذاری سخن در افکار و اعمال انسان جنبه‌ای سحرانگیز و الاهی داشت. این اعتقاد به کلام، با همهٔ ضربات موذیانه‌ای که خورده است، تا امروز در تمدن غرب باقی مانده و به‌جرئت می‌توان گفت که خود یکی از عوامل بقای تمدن غرب بوده است. در یونان و روم باستان، دست‌اندرکاران و نظریه‌پردازان خطابه، دست‌کم آنهایی که تصور والایی از نقش و هنر خود داشتند، لازم می‌دیدند که این عقیده را به‌صراحت بر زبان آورند و پیوسته بر آن تأکید کنند.

این اعتقاد به اثر سخن به خیلی پیش از مطالعه و تدوین رسمی هنر خطابه برمی‌گشت. قهرمانان حماسه‌های هومر از نیروی سخن آگاه‌اند و از آن بهره می‌برند و سخنوری را یکی از بزرگ‌ترین امتیازات بشر می‌دانند و گرامی می‌دارند. بااین‌حال تازه در قرن پنجم ق‌م و بین اهالی یونانی سیسیل بود که خطابه در مقام هنری مستقل پا به عرصهٔ وجود نهاد. زمین‌داران و دیگرانی که از حکومت معزول جباران زیان دیده بودند در این زمان برای بازپس‌گیری حقوقشان دست به دامان قانون شدند. سیسیلی‌ها که به تیزهوشی شهره بودند و از بگومگو هم ابایی نداشتند، برای طرح دعاوی خود از کوراکس و تیسیاس کمک خواستند. این دو مرد نخستین کسانی بودند که «اصولی نظری تدوین کردند.» پیش از آن «هرچند عدهٔ بسیاری کوشیده بودند که با دقت و نظم و ترتیب صحبت کنند، هیچ‌کس از روش یا فن مشخصی پیروی نکرده بود» (سیسرون، بروتوس، ۴۶). پس خطیب پیش از هر چیز کسی است که می‌توان دربارهٔ مؤثرترین راه طرح یک دعوای حقوقی با او مشورت کرد. نخستین اثر خطابه و اولین تعریف موجود از این واژه ــ «اختراع یا تولید اقناع» ــ را به کوراکس نسبت می‌دهند. طولی نکشید که خطابه به فراتر از موارد حقوقی و سیاسی نیز تعمیم یافت و مواقعی را هم که اقناع، به معنی اخص کلمه، هدف اصلی سخنران نبود در بر گرفت. بااین‌حال نیت اقناع یا نفوذ، که در دادگاه گزیری از آن نیست، هرگز کاملا از یاد نرفته است. در واقع آموزش خطابه در روم معمولا از چارچوب حقوقی بیرون نمی‌رفت و سیسِرون و کوئینتیلیان هر دو به کارکرد قضایی آن توجه داشتند.

گفته می‌شود که تیسیاس سیسیلی هنر خطابه را به گورگیاس یونانی آموخت و این‌یک هنگامی که سفیر روم در آتن بود خطابه را به یونان برد. گورگیاس در در نگارش قطعات ثابت در مدح یا ذم اشخاص یا موضوع‌ها مهارت یافت و دامنهٔ خطابه را وسعت بخشید (بروتوس، ۴۷). او تأکید خاصی بر نقش زینتی شیوهٔ نگارش داشت و طرف‌دار جمله‌پردازی و واژه‌سازی بود و نثر مصنوعی پدید آورد که برجسته‌ترین نماینده‌اش، در زبان انگلیسی، جان لیلی نمایش‌نامه‌نویس قرن شانزدهماست. ولی مهم‌تر اینکه گورگیاس و برخی معلمان دیگر خطابه مدعی شدند که لزومی ندارد سخنران غم این را بخورد که آیا سخن‌اش حقیقت دارد یا نه. به‌عبارت‌دیگر، درستی و نادرستی نیت اساساً بی‌ربط است. آنچه اهمیت دارد مهارت خطیب در انتقال منظورش به نحوی قانع‌کننده است. ازاین‌رو معلم از شاگرد می‌خواهد که فقط مغزش را به کار بیندازد و بدون اینکه غصهٔ اخلاقیات و عقلانیت را بخورد هر بار یک طرف بحث را مطرح کند. ازاین‌قرار، مدتی بعد، معلم به خود می‌بالد که به شاگرد آموخته است چگونه می‌تواند بد را خوب یا ضعیف را قوی بنمایاند.»