عباس معروفی
عباس معروفی
عباس معروفی یکی از مهم‌ترین نویسندگان معاصر ایران است. امروز شاید آنچه بیشتر از همه درباره او می‌شنویم، درگیر شدنش با بیماری و البته امیدواری و روحیه‌ای است که از خودش نشان می‌دهد. عباس معروفی نامش را با نوشتن کتاب سمفونی مردگان در میان نویسندگان تاثیرگذار و مهم ایرانی تثبیت کرد و این مقام را با آفریدن آثار ارزشمند دیگر، تثبیت کرد.
بیوگرافی عباس معروفی
عباس معروفی، ۲۷ اردیبهشت ۱۳۳۶ در بازارچه‌ی نایب السلطنه تهران، به دنیا آمد. کلاس اول دبستان بود که پدر و مادرش به خانه‌ی جدید رفتند و او را در زادگاهش جا گذاشتند تا مادربزرگش تنها نباشد. تا کلاس پنجم دبستان، شاگرد اول بود. بنا به توصیه‌ی مدیر مدرسه به پدرش، کلاس پنجم و ششم را با هم امتحان داد. تمام دوران دبیرستان را شبانه خواند و روزها در یکی از مغازه‌های پدر کار می‌کرد. او در دبیرستان در رشته ریاضی تحصیل کرد اما در دانشگاه به سراغ ادبیات دراماتیک رفت. از همان دوران کودکی به نوشتن علاقه‌مند بود. آن روزها با تغییر دادن برخی نام‌ها و جزئیات آثار نویسندگان بزرگ، مانند چخوف، سعی در آفریدن چیزی داشت. اما در سال ۱۳۵۵ با شرکت در مسابقه داستان‌نویسی کیهان جوانان، مقام اول را به دست آورد. از آن روز، شروع به منتشر کردن داستان‌هایش در نشریات و مطبوعات مختلف کرد.
اولین مجموعه‌ی داستانش «روبه‌روی آفتاب» با تیراژ ده‌هزار نسخه از سوی نشر «انجام کتاب» خیلی زود نایاب شد. دیپلم ریاضی گرفت. پیش از انقلاب به سربازی رفت و پس از انقلاب در رشته‌ی ادبیات دراماتیک دانشکده‌ی هنرهای زیبای تهران قبول شد.
در سال ۱۳۵۹ با محمدعلی سپانلو آشنا شد. این دوستی به عضویت او در کانون نویسندگان ایران منتهی شد. عضویت او در کانون نیز دوستی و آشنایی با نویسندگان بزرگ دیگری مانند هوشنگ گلشیری، باقر پرهام، محمد محمدعلی، محمد مختاری و احمد شاملو در پی داشت. او علاوه بر نوشتن و جان بخشیدن به ادبیات، فعالیت‌های فرهنگی دیگری هم انجام می‌داد. یکی از مهم‌ترین کارهای او، فعالیت به عنوان مدیر اجرایی و مدیریت ارکستر سمفونیک تهران در سال ۱۳۶۶ بود. او در این مدت موفق شد تا بیش از ۵۰۰ کنسرت از هنرمندان مختلف را به روی صحنه ببرد. تاسیس و سردبیری نشریه آهنگ نیز فعالیت دیگری بود که در این دوران انجام می‌داد.
نشریه ادبی گردون، جایزه قلم زرین گردون و انتشارات گردون از فعالیت‌های دیگری است که عباس معروفی در طول سال‌ها کار حرفه‌ای انجام داده است. نشریه ادبی گردون در سال ۱۳۶۹ تاسیس شد. نویسندگان و هنرمندان بزرگی مانند احمد شاملو، محمدعلی سپانلو، سیمین دانشور، سیمین بهبهانی، هوشنگ گلشیری، نصرت رحمانی، حمید مصدق، پرویز کلانتری، محمد مختاری و پری صابری، از جمله فعالان این نشریه ادبی بودند. جایزه قلم زرین گردون هم در زمینه‌های مختلف ادبیات مانند شعر، داستان، رمان و نمایشنامه فعالیت می‌کرد. این جایزه برای مدت‌های طولانی تنها جایزه ادبی بود و حمایت اعضای کانون نویسندگان را هم داشت. او همچنین جایزه ادبی تیرگان را راه‌اندازی کرده است که در کانادا فعالیت می‌کند، اما برای تمام داستان‌نویسانی است که به زبان فارسی می‌نویسند.
نشریه ادبی گردون در سال ۱۳۷۴ توقیف شد. این ماجرا و فشارهای سیاسی، سبب مهاجرت و خروج عباس معروفی از کشور شد. او به آلمان رفت. بورسیه خانه هاینریش بل را داشت و مدتی را هم به عنوان مدیر آنجا کار کرد. مدتی در یک هتل به کار مدیریت شبانه مشغول شد و کمی بعد، به دلیل ابتلا به افسردگی، که دلیلش ننوشتن و نداشتن فعالیت ادبی بود، از کار بیکار شد. او مدتی بعد یک کتابفروشی در خیابان کانت در برلین به راه انداخت. آن را به احترام صادق هدایت، خانه کتاب هدایت نام نهاد. تاسیس این کتابفروشی، در حقیقت جامه عمل پوشاندن به آرزوی صادق هدایت بود؛. زمانی که در آلمان زندگی می‌کرد و دوست داشت در آن خیابان کتابفروشی باز کند اما خواسته‌اش عملی نشد. معروفی این کتابفروشی را گسترش داد و آن را به محلی برای برگزاری کلاس‌های داستان‌نویسی و پاتوقی برای دوست‌داران ادبیات تبدیل کرد. فعالیت نشر گردون و نشریه گردون را نیز از سر گرفت.
شهرت عباس معروفی را باید مدیون کتاب‌هایی باشیم که نوشته است: سمفونی مردگان، سال بلوا، فریدون سه پسر داشت، پیکر فرهاد، تماما مخصوص، نام تمام مردگان یحیاست و ذوب شده. او برای نوشتن سمفونی مردگان که مهم‌ترین اثرش محسوب می‌شود، چهار سال زمان گذاشت و البته که این کتاب نیز به سرعت در بازار، نایاب شد. علاوه بر این، خواندن نمایشنامه‌هایی که او منتشر کرده است نیز خالی از لطف نیست. او شعرهایی هم در کارنامه ادبی خود دارد. شعرهای او بسیار ساده‌اند. لطافت، پرداختن به مسائل عاشقانه و بی‌پیرایگی کلمات را باید از ویژگی‌های شعر او بدانیم.
آثار و نوشته‌های عباس معروفی
سمفونی مردگان، مشهورترین اثر عباس معروفی است. نوشتن این کتاب از سال ۱۳۶۳ آغاز شد و در سال ۱۳۶۷ به پایان رسید. داستانی که سبک و سیاقش، جریان سیال ذهن است و نویسنده انتخاب آگاهانه و هوشمندانه‌ای برای نوشتن چنین داستانی با سبک جریان سیال ذهن داشته است. سمفونی مردگان، داستان خانواده‌ای سنتی است که در آذربایجان ساکنند. خانواده‌ای که در سال‌های آخر سلطنت رضاشاه زندگی می‌کنند و در گذار از سنت‌گرایی به سوی مدرنیته هستند. این داستان زندگی اعضای مختلف خانواده اورخانی را روایت می‌کند. خانواده‌ای با درد و رنج بسیار که درگیری‌های خاصی دارند. خوشی‌ها و بدبختی‌های خاص و از همه مهم‌تر، دعواها و چالش‌های خاص. میان پیر و جوان، آنکه تفکر سنتی دارد و آنکه مدرن فکر می‌کند و ....
سمفونی مردگان یک شاهکار است. در وصف آن بسیار نوشته‌اند و بسیار خواهند نوشت. همان طور که از نام کتاب مشخص است، داستانی غم‌انگیز دارد اما به‌قدری زیبا و عالی نوشته شده که برای همیشه در ذهن خواننده باقی خواهد ماند. نوع روایت داستان منحصر به فرد است. راوی داستان چندین بار عوض می‌شود و هر بار داستان از دید یک شخص متفاوت بیان می‌شود. در هنگام خواندن متن کتاب سمفونی مردگان شاهد بازگشت به گذشته در زمان حال هستیم، شاهد عوض شدن مکان هستیم و مدام فضا عوض می‌شود.
«آیدین»، شخصیت دوست‌داشتنی، جذاب و متفاوت سمفونی مردگان، یک پسر روشنفکر، شاعر، بسیار فعال و پرانرژی است که در یک خانواده به شدت سنتی و پدرسالار زندگی می‌کند.
جابر، پدر آیدین، از شعر گفتن و کتاب خواندن او هراس دارد و او را از همه این کارها و شعر گفتن‌ها منع می‌کند و حتی کار را به جایی می‌رساند که کتاب‌ها و حتی اتاقش را می‌سوزاند و عقیده دارد این‌ها فتنه و اسباب شیطانند. در نهایت فشار روانی روی آیدین زیاد می‌شود و ماجراهای دردناکی را رقم می‌زند.
برادرکشی، فروپاشی خانواده، عشق و تاثیر مذهب مضامین اصلی کتاب سمفونی مردگان هستند.
سمفونی مردگان بارها و بارها تجدید چاپ شده است. این کتاب به زبان‌های آلمانی، انگلیسی، عربی، ترکی و ... ترجمه شده است و نظرات مثبت منتقدان را هم به خود جلب کرده است. همچنین این کتاب در سال ۲۰۰۱ برنده جایزه بنیاد ادبی فلسفی سورکامپ آلمان شد.
سال بلوا اثر دیگری از عباس معروفی بود که نوشتنش در اردیبهشت ۱۳۶۸ آغاز شد و در خرداد ۱۳۷۱ به پایان رسید. این کتاب هم همانند سمفونی مردگان، اثری است که به سبک جریان سیال ذهن روایت می‌شود. سال بلوا داستانی است از زنان و درباره زنان. آن‌هایی که در یک جو مردسالار، به حاشیه رانده می‌شوند و قربانی سنت‌ها می‌شوند. این کتاب، روایتگر خاطرات دختری به نام نوشافرین است. دختری که دل به عشق یک کوزه‌گر داده است اما پدر سختگیرش که از قضا نظامی هم است، چیز دیگری برای دخترش در نظر دارد...
فریدون سه پسر داشت، در سال ۱۳۷۸ به پایان رسید و چندسال بعد منتشر شد. در سال ۲۰۱۶ هم به آلمانی ترجمه شد. این کتاب داستانی است که معروفی آن را بر اساس وقایع حقیقی و ماجراهایی نوشته است که واقعا اتفاق افتاده است. او به این موضوع در ابتدای کتاب هم اشاره کرده است. داستان درباره یکی از جوانان مبارز سیاسی است که زندگی او و البته اعضای خانواده‌اش، در جریان انقلاب ایران زیرورو می‌شود. در این داستان هم مرز میان خیال و واقعیت، آنچنان مشخص نیست.
پیکر فرهاد را باید زمانی بخوانید که بوف کور هدایت را خوانده باشید. معروفی، داستان پیکر فرهاد را برای صادق هدایت نوشته است و داستان را از زبان زن شخصیت اثیری بوف کور نوشته است. این کتاب در سال ۱۳۸۱ در ایران منتشر شد و در سال ۲۰۰۲ جایزه سال بنیاد کتاب آرتولد تسوایگ را از آن خود کرد.
دریاروندگان جزیره آبی‌تر، در سال ۱۳۹۸ منتشر شده است. این کتاب مخصوص آن‌هایی است که به داستان علاقه‌مندند و حال و حوصله خواندن کتاب‌های طولانی و رمان را ندارند. این کتاب دربردارنده مجموعه داستان‌های کوتاهی از عباس معروفی است. برخی از آن‌ها پیش‌تر منتشر شده بودند و حالا همه در یک جلد، گردآوری شده‌اند.
از عباس معروفی، نمایشنامه‌هایی نیز به جا مانده است؛ دلی‌بای و آهو، ورگ و آونگ خاطره‌های ما از جمله این آثارند. او نمایشنامه ورگ را به عنوان پایان‌نامه دانشگاهش نوشت. به طور کلی، معروفی، هم در داستان‌هایش، هم در رمان‌ها و هم در نمایشنامه‌ها، نشان داده است که چه توانایی عجیبی در داستان‌گویی دارد و چه درک درست و عمیقی از تاریخ ایران دارد. شناخت او از تاریخ ایران، نفوذش به عمق زندگی مردمانی که در طول سال‌های اخیر در ایران زندگی کرده‌اند و آشنایی با مشکلاتی که پشت‌سر گذاشته‌اند، آثار عباس معروفی را به فهرست مهم‌ترین کتاب‌های داستانی معاصر ایران وارد کرده است.
