کتاب دیونامه

کتاب دیونامه نوشته پرویز براتی بازشناسی چهره موجودات خیالی در روایت‌های ایرانی است. این کتاب نگاهی جامع به باورها و اعتقادات بومی مردم ایران درباره موجودات خیالی دارد.

درباره کتاب دیونامه

دیونامه با انگیزهٔ پاسخ‌گویی به دغدغه‌ای در زمینهٔ شگفتی، امر شگفت و سازوکار آن در مناسبات ذهنی ـ زبانی فرهنگ ایرانی نوشته شده است. این کتاب حاضر در پنج «پرده» تدوین شده تا از نمایی نزدیک‌تر به ماجرای شگفتی و خیال در ادبیات منثور ایرانی نگریسته شود. پردهٔ اول: قصه‌گوی برزگر و قصه‌گوی دریانورد. این بخش برگرفته از مقالهٔ مهم والتر بنیامین (۱۹۴۰ ـ ۱۸۹۲)، منتقد آلمانی، با عنوان «قصه‌گو؛ تأملاتی در آثار نیکلای لسکوف» است. پردهٔ دوم کتاب، نقش و کارکرد سیاسی متون شگفت بررسی شده و دیو و پری و اژدها در ساختار قدرت واکاوی شده است. یکی از مباحث مهم این کتاب توضیح دربارهٔ علل شکل‌گیری متون شگفت است. پردهٔ سوم، «صورت‌های شگفتی» معرفی شده‌اند. امر شگفت در ادبیات فارسیِ متقدم خود را به صورت‌های گوناگون نشان می‌دهد. صورت‌های امر شگفت‌آور در ادبیات فارسیِ متقدم را می‌توان به دو دستهٔ کلی «عجایب‌نامه‌ها» و «روایت‌های اعجاب‌انگیز» تقسیم کرد. پردهٔ چهارمِ کتاب با عنوان «اعجاب‌برانگیزی؛ از بیان تا کنش»، روایت‌های اعجاب‌برانگیز به دو دستهٔ ماجراها یا کنش‌هایی که بیان روایی‌شان اعجاب‌برانگیز است و روایت‌هایی با کنش‌های اعجاب‌برانگیز تقسیم‌بندی شده‌اند. پردهٔ پنجم، «خیال‌های غربی: ادبیات شگرف در مغرب‌زمین» نام دارد.

خواندن کتاب دیونامه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به شناخت باورهای محلی و بومی مردم پیشنهاد می‌کنیم

بخشی از کتاب دیونامه

سیراف یکی از صادرکنندگان اصلی مروارید بود و مرواریدِ بارگیری‌شده از این شهر به چین صادر می‌شد. اصطخری (۱۳۴۰:۱۳۳) سود فراوانی را برای تجارت مروارید در میان کالاها و محصولات سیرافی ذکر کرده است.

بازرگانان سیرافی مروارید را از بعضی جزایر خلیج فارس صید می‌کردند و، برای فرار از خراج، آن را در آستر لباس‌های خود پنهان می‌کردند! (یحیایی، ۱۳۸۷:۱۰۳) البته معلوم نیست در سیرافِ غرق در ثروت و مکنت فرار از خراج چه معنایی داشته است! ترکیب جمعیتی سیراف متشکل از بازرگانان مسلمان، زردشتی و یهودی، جزء طبقهٔ مرفه و اشراف ایرانی ذکر شده‌اند. ساختمان‌های‌شان از چوب گران‌قیمت ساج و آجر و در چند طبقه ساخته شده و زیباترین بناهای جهان اسلام در آن روزگار بوده است. (سلیمان‌زاده افشار و عالم‌زاده، همان، ۵۵، به نقل از منجم، ۴۴) توجه به گورستان سیراف و گوردخمه‌های باقی‌مانده در آن، گویای شکاف طبقاتی شدید در این بندر است. گوردخمه‌های سیراف اشکال گوناگون و ابعاد متفاوتی داشته که این خود نشان‌دهندهٔ طبقات اجتماعی دورهٔ ساسانی است. همچنین با توجه به گسترش گورستان دورهٔ اسلامی در ارتفاعات پیرامون شهر، تشکیل‌شده از لایه‌های سست و ناپایدار کنگلومرا، نوعی سنگ، می‌توان چنین تصور کرد که قبور کنده‌شده در ماسه‌سنگ، که از شکل و پایداری بهتری برخوردارند، متعلق به افراد توانمند بوده و قبور ساخته‌شده در لایه‌های کنگلومرا متعلق به طبقات پایین جامعه بوده است. قبور کنده‌شده در کنگلومرا در سرتاسر ارتفاعات شمالی سیراف فراوان به چشم می‌خورد. (توفیقیان و باستانی، ۱۳۹۵:۲۱)

با استناد به ارتباط بازرگانان سیرافی با چین و هندوستان و شرق افریقا، می‌توان حدس زد که مردمی از این کشورها به سیراف رفت‌وآمد یا در آن اقامت داشته‌اند. به‌ویژه دربارهٔ حضور بردگان زنگی در سیراف شکی وجود ندارد. آن زمان فروش بردگان سیاه‌پوست از پُردرآمدترین صادرات افریقا به شمار می‌آمد که در بنادر مصر، عمان، بصره، سیراف و هندوستان به فروش می‌رسیدند. قیام زنگیان در بصره و عراق از ۲۴۹ تا ۲۷۰ ق و شورش صاحب‌الزنج از جمله پیامدهای برده‌داری در آن سال‌ها بوده است. (یحیایی، ۱۳۸۷:۱۰۸)