کتاب مشروطه ناکام

کتاب مشروطه ناکام نوشته مهدی رهبر است. کتاب مشروطه ناکام، تأملی در رویارویی ایرانیان با چهره ژانوسی تجدد است. این کتاب سعی دارد دیدی منصفانه از روبه‌رو شدن ایرانیان با مدرنیته و تلاش روشنفکران برای مشروطه ارائه کند.

درباره کتاب مشروطه ناکام

ورود ایران به عصر جدید یا مدرنیته با حرکت و جنبشی آغاز شد که بعدها نام مشروطه به خود گرفت. این حرکت که نطفه آن در دارالسلطنه ولیعهد، عباس میرزا، در تبریز بسته شد، بر بستری از نارضایتی عمومی، آشفتگی اقتصادی، ناکارآمدی سیاسی و خفتگی و رخوت فرهنگی و فکری شکل گرفت که همراه با شکست‌های نظامی و خفت‌های خارجی بود. شکست از روسیه در دو جنگ طولانی و پیاپی که به جدایی سرزمین‌های حاصلخیز شمالی از مام میهن انجامید، آغازگر تلاش جمعی کوچک، غیرتمند و دردمند ایرانی در دارالسلطنه ولیعهد جهت جبران عقب‌ماندگی و نارسایی‌ها و مدرن‌ساختن ایران شد. گرچه چنین تلاشی توسط عده‌ای محدود صورت پذیرفت، اما سؤال از علل شکست برق‌آسای ایران در جنگ با روس‌ها که به‌تدریج به شکست ایران در نواحی جنوبی از انگلستان نیز انجامید، در ذهن تمامی ایرانیان نقش بست.

شکست ایران در جنگ با روسیه، اولین نتیجه رویارویی ایرانیان با دنیای جدید آن هم در شکل منفی‌اش بوده است. سؤالاتی که در دردنامه ولیعهد مطرح می‌شود، همزمان در ذهنیت تمامی جامعه شکل گرفته بود که پس از آن تا حال حاضر گفتمان فکری ما را تشکیل می‌دهد. با وجود عواقب ناخوشایند، چنین رویارویی سبب شد نوری بر تاریکخانه ذهن ایرانیان تابانده شود که قبل از آن، همه چیز عالی و عادی به‌نظر می‌رسید، به‌گونه‌ای که ایرانیان حتی می‌پنداشتند از همه جهت سرآمد سایر ملل دنیا هستند. 

از آن‌جا که عمده مطالب نگاشته شده در باب مشروطیت و رویارویی ایرانیان با تجدد یا غرب از دیدگاهی تاریخ‌نگارانه و توصیفی نه تبیینی و تحلیلی بوده، و یا با ذهنیتی ایدئولوژیک به‌منظور پررنگ جلوه‌دادن نقش برخی نیروها و کمرنگ‌ساختن برخی دیگر صورت پذیرفت، از پرداختن به ماهیت مشروطه‌خواهی که نخستین تلاش ایرانیان برای تطبیق خود با دنیای مدرن و هماهنگی با تحولات جدید به‌منظور جبران عقب‌ماندگی بود، غفلت شده است.

این کتاب سعی دارد تصویری منصفانه و دقیق در این زمینه در اختیار خوانندگان قرار دهد.

خواندن کتاب مشروطه ناکام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به تاریخ پیشنهاد می‌کنیم. 

بخشی از کتاب مشروطه ناکام

میان ایران در آستانه ورود به دنیای مدرن با ایران دوهزار سال قبل هیچ تفاوتی از لحاظ ماهوی وجود نداشته، تنها اگر تغییری مشاهده می‌شود، می‌توان آن را شکلی و غیرساختاری دانست. درحالی که ساختارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایران طی سال‌های متوالی در دوران قدیم با تکانه‌های جدی همچون تغییر مذهب و سلسله‌های حکومتی مواجه گردید، اما همچنان به‌گونه‌ای متصلب که از ویژگی‌های قدیم محسوب می‌گردد، ماهیت خویش را حفظ نمود. چنین ساختارهایی که تا آستانه ورود به عصر جدید، گفتمان حاکم را تشکیل می‌داده است، پس از جنبش مشروطه جزء نیروهای مقاومت درمقابل غلبه ملزومات مدرن درآمده و در مقابل تغییرات جدید، ایستادگی نموده است.

برای بررسی ماهیت و شکل حکومت‌های پیش از مشروطه نظام‌های سیاسی را در مجموع می‌بایست برحسب ماهیت و شکل آنها تقسیم‌بندی نمود. منظور از ماهیت نظام سیاسی، ساختار قدرت و نحوه تعامل میان نیروهای موجود به‌خصوص حکومت، جامعه مدنی و مردم بوده که براساس آن، حکومت‌ها انواع مختلفی به خود می‌گیرند: حکومت‌های استبدادی، دیکتاتوری و دموکراتیک. حکومتهای استبدادی مبتنی بر آراء شخصی و سلایق و انگیزه‌های شخص حاکم‌اند. این حکومت‌ها فراقانونی‌اند و هرگز به چارچوب خاصی مانند دین، قانون، عرف و... محدود نیستند، بلکه هرکدام از آن‌ها صرفاً ابزاری برای توجیه و مشروعیت حکومت تلقی می‌گردند.  حکومت‌های دیکتاتوری، آزادی عمل شخص حاکم در مدت زمان معین برای حل مشکلی معین است که معمولاً از سوی ارگان خاصی چون سنا و یا مردم اعطا می‌گردد. سابقه این حکومت‌ها به یونان و روم باستان برمی‌گردد که برای رفع قحطی، دفع حملات دشمنان و یا فتح سرزمین دیگر به‌منظور صرفه‌جویی در وقت و برحسب اعتماد به شخص فرمانروا اختیارات مطلق به وی داده می‌شد به‌گونه‌ای که پس از رفع مشکل و یا پایان زمان قانونی، آن فرمانروا مجدداً به چارچوب‌های قانونی کشور و فرمان‌پذیری از مجلس و مردم برمی‌گشت.  درحالی که حکومت دموکراتیک محدودیت حاکم در چارچوب قانون است، بر آراء عمومی از طریق فرایند انتخابات مبتنی است که معمولاً به جای بازیگران خاص، عرصه سیاست توسط جامعه مدنی یعنی گروه‌ها، احزاب، انجمن‌ها و سازمان‌های غیردولتی و... شکل گرفته و مدیریت می‌شود. جوامعی را می‌توان دموکراتیک خواند که از سه ویژگی برخوردار باشند: آراء عمومی، جامعه مدنی و سیستم سیاسی کاملاً انتخاباتی؛ درغیر این‌صورت دموکراتیک محسوب نمی‌گردند.