کتاب دانش نشانه‌گذاری در خط فارسی

کتاب دانش نشانه‌گذاری در خط فارسی نوشته ناصر نیکوبخت و سیدعلی قاسم‌زاده است. این کتاب سعی دارد یک روش نشانه‌گذاری استاندارد و فراگیر در اختیار همه قرار گیرد.

درباره کتاب دانش نشانه‌گذاری در خط فارسی

از ابتدای آشنایی نویسندگان و مترجمان ایرانی با نشانه‌های نقطه‌گذاری و تقلید و به‌کارگیری آنها در خط فارسی تا عصر حاضر، دانش نقطه‌گذاری در زبان فارسی، سیری تکاملی پیموده است و خوشبختانه تا کنون کتابها و مقالاتی فراوان در این موضوع تحقیق، تدوین و منتشر شده است. با تأسیس واحدهای ویراستاری در غالب مؤسسات نشر، نشانه‌گذاری در خط فارسی تا حدی قاعده‌مندتر، و بتدریج کاملتر شده است؛ با این همه، به دلیل اینکه نشانه‌گذاری بر اساس قواعد ثابت و خدشه‌ناپذیری بنا نشده و چه بسا سلیقه‌های فردی و سازمانی در کاربرد متعدد و متنوع و مختلف نشانه‌ها، تأثیر فراوان داشته است، در نتیجه آثار منتشرشده در این زمینه ضمن تشتت و نقصان، در مواردی با هم اختلاف نظر دارند؛ بویژه آنکه این نشانه‌ها در اصل برای زبان فارسی وضع نشده و انطباق آنها با این زبان با دشواری‌هایی همراه بوده است.

کتاب حاضر که با تکیه بر دانش متقدمان این فن و ملاحظه و مطالعهٔ آثار آنان، و همراه کردن سالها تجربهٔ تحصیل و تدریس صاحبان این قلم فراهم شده، گامی دیگر در زمینهٔ نشانه‌گذاری فارسی است که با احساس ضرورت نگارش کتابی جامع و مستقل در دانش سجاوندی فارسی نگاشته شده است و بیش از هر چیز در پی دستیابی به جامعیت، یکپارچگی، جلوگیری از تشتت و به‌گزینی و صحت‌مندی نشانه‌هاست. در این کتاب تلاش شده ضمن بهره‌گیری از آثار منتشرشده با طبقه‌بندی جدیدتر و نگاهی نقادانه ــ به تفکیک ــ به معرفی، تعریف و کاربرد اصلی‌ترین نشانه‌های نقطه‌گذاری در خط فارسی اشاره شود، و با ذکر مثالهای متنوع، کاربرد آنها تبیین و چه بسا مطالب و دیدگاههایی جدید به یافته‌های پیشینیان افزوده گردد. از این رو، این کتاب می‌تواند فتح بابی برای دانشجویان، پژوهشگران، مؤلفان، مترجمان و ویراستاران و ... باشد. 

خواندن کتاب دانش نشانه‌گذاری در خط فارسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام کسانی که در حوزه زبان و ادبیات فارسی فعالیت می‌کنند و دغدغه نگارش صحیح دارند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب دانش نشانه‌گذاری در خط فارسی

 تفاوت نقش نشانه‌گذاری در زبان فارسی با زبانهای اروپایی

واضح است بجز برخی علایم سجاوندی چون نقطه که در زبان فارسی سابقه داشته است و کم‌وبیش در برخی از آثار نوشتاری قدیم فارسی با آن روبرو می‌شویم، غالب علایم نشانه‌گذاری به عنوان یک مجموعه، برآیند یا محصول آشنایی ایرانیان با آثار غربی است که در اثر ترجمه در معرض دید، تأمل و تفکر نویسندگان ایرانی قرار گرفته است. با وجود شباهت ریشه‌ای زبان فارسی با زبانهای غربی و تفاوت با زبان عربی ــ که به سببِ وجود اِعراب نیاز چندان به نشانه‌گذاری ندارد ــ برخی نابرابریهای زبان فارسی و زبانهای غربی مانند شیوهٔ املا و تفاوت دیداری و نوشتاری (از راست به چپ) و ...، ناهماهنگیها و اختلافاتی در کاربرد نشانه‌های نوشتاری پدید آورده است. چه بسا نشانه‌هایی که در زبان انگلیسی، کاربردی خلاف زبان فارسی دارد یا نشانه‌ای در فارسی معطل مانده است؛ بنابراین باید توجه داشت که پاره‌ای علایم نشانه‌گذاری در برخی نوشته‌های اروپایی وجود دارد که نه تنها کاملاً در زبان نوشتاری فارسی کاربرد ندارد، بلکه به دلایلی چند، کاربردی متفاوت با زبان فارسی دارد:

۱. به علت تفاوت در نحوهٔ نگارش زبان فارسی (از راست به چپ، بر خلاف از چپ به راست غالب نوشته‌های غربی)، صورت نوشتاری برخی از علایم متفاوت است؛ مانند نگارش ویرگول، نقطه ـ ویرگول، علامت سؤال و ...؛

۲. علاوه بر وجود نشانه‌هایی چون «مدّ»، «تشدید» و مصوتهای کوتاه فتحه، ضمه، کسره، علایم نصب و جر و ضمّ عربی؛ حروف پرنقطه و پردندانه در زبان فارسی چندین برابر حروف زبانهای اروپایی چون انگلیسی و فرانسوی است؛ به همین دلیل وجود این نشانه‌ها و حروف در بسیاری از موارد از به کار بردن نشانه‌های نگارشی جلوگیری می‌کند یا ضرورت کاربرد آن را از بین می‌برد؛

۳. آداب نشانه‌گذاری در زبان نوشتاری غربی ثبات چندانی ندارد؛ از این رو شاهد تحولات فراوان در نشانه‌گذاری غربی نسبت به سجاوندی فارسی هستیم؛

۴. در زبان فارسی هر گونه افراط و تفریط در نشانه‌گذاری از زیبایی و تأثیرگذاری کلام می‌کاهد؛ زیرا زبان فارسی بر خلاف زبانهای اروپایی، کلمات به جای تأکید بر «تکیه» دار بودن، به کوتاهی و بلندی یا امتداد کمی هجاها تکیه دارد.