کتاب باورهای عامیانه‌ی مردم ایران

کتاب باورهای عامیانه مردم ایران نوشته‌ی حسن ذوالفقاری با همکاری علی‌اکبر شیری باورهای مردم ایران را از نخستین روزهای تاریخ ایران بررسی می‌کند، آن‌ها را به چالش می‌کشد، و مرز میان خرافه و واقعیت و دانش را مشخص می‌کند. باورهای عامیانه‌ی مردم هر سرزمینی اغلب با فرهنگ آن سرزمین و مبانی جهان‌بینی ساکنان آن منطقه رابطه‌ای مستقیم دارد و دیدگاهی جامع از نحوه‌ی تفکر و جهان‌بینی یک سرزمین به دست می‌دهد. از این‌ رو،‌ مطالعه‌ی این باورها بسیار مهم و حائز اهمیت است. کتاب باورهای عامیانه‌ی مردم ایران را نشر چشمه منتشر کرده است. اگر شما نیز به خواندن این کتاب علاقه دارید می‌توانید نسخه‌ی الکترونیکی آن را از طاقچه خریداری و دانلود کنید.

درباره کتاب باورهای عامیانه مردم ایران

باور پدیده‌ای قدرتمند است که گاه موفقیت‌هایی چشمگیر را رقم می‌زند و گاه آدمی را در سراشیبی سقوط قرار می‌دهد. در یک کلام،‌ می‌توان گفت نیروی محرکه‌ی بسیاری از اتفاقات جهان هستی باور بوده است؛ حتی بسیاری از اعمال روزانه‌ی انسان‌ها نیز از باور و اعتقادشان سرچشمه می‌گیرد. به‌طورکلی، می‌توان گفت باورها و اعتقادات مردمان یک سرزمین ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی گسترده‌ای دارد. گاه می‌توان ریشه‌ی بسیاری از جنگ و صلح‌ها را در باورها و اعتقادات مردمان یک سرزمین جست‌وجو کرد. حتی سبک زندگی و مناسبات اقتصادی مردمان نیز در بسیاری موارد تحت تأثیر باورهای عامه‌ی مردم قرار می‌گیرد. زمانی که گروهی از افراد معتقد به یک موضوع دور هم جمع می‌شوند، تمام تصمیم‌ها و تعاملاتشان را براساس اعتقاداتشان سازمان‌دهی می‌کنند و به‌مرور این مسئله در آن جامعه به فرهنگ تبدیل می‌شود. بنابراین، با شناخت باورهای عامیانه‌ی جامعه می‌توان به فرهنگ آن جامعه نیز پی برد. حسن ذوالفقاری در کتاب خود کوشیده است باورهای عامیانه‌ی مردم ایران را از میان آثار ادبی،‌ شعرها، سفرنامه‌ها، ضرب‌المثل‌ها و سایر منابع جمع‌آوری کند تا دریچه‌ای برای شناخت فرهنگ ایران بگشاید.

باورهای عامیانه‌ی مردم ایران دایرة‌المعارفی است از آنچه فرهنگ اخلاقی و اجتماعی جامعه‌ی امروزین را شکل داده است. مطالعه‌ی این باورها، رازورمز نهفته در آ‌ن‌ها را برای ما آشکار می‌کند. یکی از موضوعات کتاب این است که چرا نیاکان ما روزی به بعضی مسائل باور پیدا کردند و چرا امروز بعضی از همان مسائل در نظر ما خرافه‌ای بیش نیست. پاسخ نیز ساده به نظر می‌رسد: بسیاری از این باورها به دلیل نبود دانش و بینشِ کافی شکل گرفته‌اند و بعدها با پیشرفت علم منسوخ شمرده‌ شده‌اند. هدف نویسنده نیز به دست دادن منبعی جامع برای مطالعه‌ی این مسائل است. او برای گردآوری کتاب از بیش از هزار کتاب و مقاله بهره برده و تلاش کرده نظمی منطقی برای هر مدخل در نظر بگیرد.

خلاصه کتاب باورهای عامیانه مردم ایران

باورهای عامیانه‌ی مردم ایران کتابی مفصل در شرح انواع باورها و اعتقادات مردمان ایران‌زمین است. نویسنده در مقدمه‌ی کتاب منابع کتاب را شرح داده و توضیح داده است که پیش از او دیگرانی دست به چنین کاری زده‌اند. قدیمی‌ترین اثر در این حوزه کتاب عقاید النسا معروف به کلثوم ننه نوشته‌ی آقا جمال خوانساری است. او اشاره می‌کند که کلثوم ننه اثری طنز و انتقادی است و بیشتر به نقد تفکرات و اعتقادات خرافی زنان می‌پردازد. بااین‌همه، کلثوم ننه را می‌توان قدیمی‌ترین سند درباره‌ی اخلاق و آداب‌ورسوم مردمان عامه‌ی ایران دانست. پس از او نیز نویسندگان ایرانی و خارجی بسیاری تلاش کردند تا چنین سندی را گرد هم آورند؛ اما به دلیل گستردگی موضوع، اغلب تحقیقات خود را به ناحیه‌ی جغرافیایی یا موضوعی خاصی محدود کردند. به همین دلیل، نگارنده جای اثری جامع را در زبان فارسی خالی احساس کرده و به گردآوری چنین اثری دست زده است.

ذوالفقاری در بخش ابتدایی کتاب توضیح مفصلی درباره‌ی باور، اعتقاد، خرافه و تفاوت این مفاهیم با یکدیگر ارائه داده است. ویژگی‌های باوری عامیانه را بیان کرده و عوامل شکل‌دهنده‌ی یک باور را مفصل شرح داده است. سپس انواع گوناگون باور و اعتقاد را به‌طور مفصل برای خواننده توضیح می‌دهد تا مخاطب حین خواندن کتاب میان باورها و خرافات تفاوت قائل شود.

پس از مقدمه‌ای مفصل به بدنه‌ی اصلی کتاب می‌رسیم که چیدمان آن الفبایی و به‌مانند سایر دایرة‌المعارف‌هاست. نگارنده ابتدا به‌طور خلاصه‌، معنایی دقیق از واژه‌ی مدنظر ارائه داده است، تاریخ واژه و اساطیر و خرافه‌های مربوط به آن را ذکر کرده و سپس تمام باورها و مفاهیم مرتبط با آن واژه را از دیرباز تا کنون بیان کرده است. گه‌گاهی نیز شاهدی از آثار ادبی و بزرگان زبان و ادب و تاریخ میان کتاب ذکر شده است.

کتاب هزاران مدخل را در بر می‌گیرد و هر مدخل نیز باورها و عقاید و خرافات بسیاری را شامل می‌شود. از این‌ جهت، می‌توان کتاب را اثری بسیار ارزشمند و جامع دانست. در آخر نیز فهرست مفصلی از منابع استفاده‌شده در کتاب ذکر شده است.

چرا باید این کتاب را بخوانیم؟

مطالعه‌ی باورهای عامیانه مردم ایران از نظر فرهنگی، ‌تاریخی و اجتماعی اهمیت دارد.

پیش از هر چیزی مطالعه‌ی این کتاب به ما یاری می‌رساند تا ریشه‌های فرهنگی و تاریخی سرزمین خود را بشناسیم. به عبارتی، باورها بخش زنده‌ای از فرهنگ و هویت تاریخی ما هستند و بسیاری از آن‌ها بازتابی از نحوه‌ی زیست و تفکر اجدادمان به‌حساب می‌آیند. با مطالعه‌ی آن‌‌ها پی می‌بریم که نیاکانمان دنیا را چگونه می‌دیدند، به چه چیزهایی امید داشتند و از چه چیزهایی می‌ترسیدند.

آگاهی از باورهای عامیانه درکی عمیق از روان جمعی جامعه به دست می‌دهد. باورهای جمعی را می‌توان آیینه‌ی ذهنیت و ناخودآگاه جمعی جامعه دانست. مثلاً باور به چشم‌زخم یا نحسی برخی اعداد نشانه‌ای است از ترس مردم از برخی مسائل و تلاش آن‌ها برای چیرگی بر چالش‌ها و مشکلات.

حفظ میراث شفاهی از دیگر مزایای مطالعه‌ی باورهای عامیانه مردم ایران است. بخش بزرگی از تاریخ ایران به شکل شفاهی منتقل شده است و نگارنده‌ی کتاب بیشتر این آثار را ذکر کرده است. مطالعه‌ی کتاب به حفظ و ماندگاری این آثار کمک شایانی می‌کند.

در کنار تمام این‌ها، شناخت و مطالعه‌ی باورهای عامیانه منبعی الهام‌بخش برای هنرمندان است. باورهای عامیانه سرشار از نماد و تصویر و داستان‌های بکر هستند که منبعی بی‌پایان برای آفرینش داستان‌ها و فیلم‌های بسیاری به‌حساب می‌آید.

دانلود کتاب باورهای عامیانه مردم ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعه‌ی کتاب باورهای عامیانه‌ی مردم ایران را به علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران پیشنهاد می‌کنیم. در کنار آن، محققان در حوزه‌ی مردم‌شناسی و شناخت فرهنگ عامه نیز می‌توانند از این اثر بهره ببرند. مطالعه‌ی کتاب حتی برای محققان در حوزه‌ی روان‌شناسی و شناخت ناخودآگاه جمعی نیز خالی از لطف نیست. به‌علاوه، مطالعه‌ی کتاب را به نویسندگان و فیلم‌سازان و به‌طورکلی هنرمندان نیز پیشنهاد می‌کنیم؛ چرا که می‌توانند از نمادهای ذکرشده در اثر الهام بگیرند و در راستای احیای فرهنگ و سنت‌ها قدم بردارند.

درباره نویسنده کتاب

حسن ذوالفقاری (زاده‌ی ۲۰ تیر ۱۳۴۵ و درگذشته‌ی ۱۷ تیر ۱۴۰۱) نویسنده، پژوهشگر ادبی، عضو هیئت‌ علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس و مؤلف کتب درسی بود. او متولد شهر دامغان بود و تحصیلاتش را در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی به اتمام رساند. ذوالفقاری در سال‌های پایانی عمر در دانشگاه شانگهای چین به تدریس افتخاری زبان و ادبیات فارسی مشغول بود. پیکر او در زادگاهش به خاک سپرده شد.

ذوالفقاری آثار ارزشمند بسیاری در زمینه‌ی زبان و ادبیات فارسی به نگارش درآورده است. او را در زمره‌ی بزرگان زبان و ادبیات فارسی می‌دانند که بخش زیادی از زندگی خود را وقف گردآوری و تدوین آثار ارزشمند این رشته کرده است. از جمله آثار او می‌توان به برخی از عنوان‌های زیر اشاره کرد:

• فرهنگنامه‌ی داستان‌های متون فارسی، نشر چشمه
• فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، انتشارات معین
• راهنمای درست‌نویسی، وزارت جهاد کشاورزی
• راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی، انتشارات علم
• فرهنگ واژه‌ نامه‌نگاری، نشر چرخ
• افسانه‌های پهلوانی ایران، انتشارات خاموش
• آیین نگارش و ویرایش، انتشارات فاطمی،
• قاف غزل، نشر چشمه
• چهل داستان از چهل نویسنده ، شر نیما
• حافظ به روایت شهریار، نشر چشمه
• حافظ قدسی، نشر چشمه
• هشت بهشت امیرخسرو دهلوی، نشر چشمه

بخشی از متن کتاب باورهای عامیانه مردم ایران

معانی نمادین آب را می‌توان در سه مضمون اصلی خلاصه کرد: ۱. چشمه حیات؛ ۲. وسیله تزکیه؛ ۳. مرکز زندگی دوباره. «آب مبدأ جهان آفرینش و مبنای تجلّی کاینات است؛ زیرا همیشه نامیه است و در برگیرنده همه صور بالقوه و پیوند با آب، همواره متضمن تجدید حیات است.» (الیاده، ۱۸۹) از این‌رو آب مورث ولادت است. آب اغلب در اساطیر، نماد زن است؛ از این‌رو عنصر باروری و حاصل‌خیزی تلقی می‌شود که زندگی می‌بخشد، به‌طور دقیق همان کاری که زنان می‌کنند. «در زبان سومری a به معنای آب بود امّا بارگیری و زادوولد نیز معنی می‌داد و در نقوش حکاکی‌شده بر سنگ که از ناحیه بین‌النهرین به دست آمده است، آب و رمز ماهی علامت باروری و بارگیری و آبستنی‌اند.» (همان، ۱۹۰)

در ایران باستان، ایزدبانوی آب، آناهیتا، ایزدی قدرتمند، برازنده و محبوب بود. «شاید بتوان گفت پرستش این ایزد مربوط به هزاره نخست پیش از میلاد است و آیین این ایزدبانو به‌عنوان "نه‌نه‌یی"۷۵ تا دوران پارت‌ها ادامه یافته است. "نه‌نه‌یی" نام سامی مادر ایزد بزرگ۷۶ است که در روزگار باستان آیینش از کرانه‌های مدیترانه تا سواحل دجله و فرات و دره سند و مرزهای خاوری ایران بزرگ گسترده بود و با نام‌های آرتمیس، آناهید، ایشتر و نه‌نه‌یی میان یونانیان، بابلیان، لودی‌ها و مردم آسیای صغیر پرستیده می‌شد.» برای مطالعه‌ی جمله‌های بیشتری از کتاب باورهای عامیانه مردم ایران، بخش نمونه کتاب را رایگان دانلود کنید.»