کتاب فردوسی؛ زندگی، اندیشه و شعر او

فردوسی، زندگی، اندیشه و شعر او پژوهشی از محمدامین ریاحی درباره حکیم ابوالقاسم فردوسی و شعر و تفکر او است. ریاحی انس و الفتی ویژه با شاهنامه داشت و در طول زندگی‌، به گفته خودش، شب و روزش را وقف شاهنامه کرد. او علاوه بر این کتاب، کتاب‌های دیگری از جمله سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی، مجموعه نوشته‌های کهن درباره فردوسی و شاهنامه و نقد آنها را هم تدوین کرده است.

محمدامین ریاحی در این کتاب زمانه و الگوواره‌های غالب تفکر دوره فردوسی را بررسی کرده، مراحل نگارش شاهنامه را تشریح کرده و رابطه‌ این اثر بزرگ و ارزشمند را با زبان و هویت ملی ما سنجیده است. پیام شاهنامه، ارزش والای آن، میراث فردوسی اعم از فرهنگی و زبانی، جهلن شاهنامه‌شناسی و بزرگداشت فردوسی هم از موضوعات مهم دیگری است که ریاحی در این کتاب به آنها پرداخته است.

خواندن کتاب فردوسی؛ زندگی، اندیشه و شعر او را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

پژوهشگران ادبیات کهن فارسی. زبان‌شناسان، ایران‌شناسان و علاقه‌مندان به شاهنامه فردوسی

درباره محمدامین ریاحی

محمد امین ریاحی زاده ۱۳۰۲ خوی و درگذشته ۱۳۸۸ تهران، تاریخ‌نگار و پژوهشگر فرهنگ و ادبیات فارسی است. او پژوهش‌های ارزشمندی در زمینه فردوسی شناسی، حافظ‌شناسی و تاریخ ایران دارد. ریاحی تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در خوی گذراند. پس از آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال آذربایجانبه دست نیروهای خارجی، در سال ۱۳۲۱ برای ادامه تحصیل به تهران رفت و دوره دانشسرای مقدماتی را گذراند. سپس به ادامهٔ تحصیل در دانشسرای عالی و دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران پرداخت. در دورهٔ تحصیل در دانشکدهٔ ادبیات، از درس‌های نسل اول استادان بزرگ این دانشگاه مثل بدیع‌الزمان فروزانفر، عباس اقبال آشتیانی، ملک‌الشعرا بهار، احمد بهمنیار، عبدالعظیم قریب و ابراهیم پورداود بهره گرفت. از رساله دکتری‌اش در سال ۱۳۳۷ به راهنمایی فروزانفر دفاع کرد. 

ریاحی در طول دوران زندگی‌اش سمت‌های فرهنگی مختلفی از جمله استاد دانشگاه تهران، عضو هیئت مؤلفان لغت‌نامه دهخدا، عضو هیئت مدیرهٔ جامعهٔ لیسانسیه‌های دانشسرای عالی، مدیر کلی وزارت فرهنگ، رایزنی فرهنگی ایران در کشور ترکیه، مدرس دانشگاه انکارا، یرکلی هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور، نیابت ریاست فرهنگستان ادب و هنر ایران ایران، ریاست بنیاد شاهنامه فردوسی، ریاست دانشکده هنرهای دراماتیک، مشاور وزیر فرهنگ و هنر، و وزارت آموزش و پرورش بود.

جملاتی از کتاب فردوسی؛ زندگی، اندیشه و شعر او

فردوسی وقتی سرودن شاهنامه را آغاز کرد که زبان فارسی دری توانایی‌های لازم را برای بیان انواع موضوع‌ها یافته بود، امّا هنوز در سراسر مناطق فارسی‌زبان به‌صورت یکدست و یکسان درنیامده بود و در لهجه هر شهر و ناحیه واژه‌ها و تعبیرات خاصی وجود داشت، و مؤلفان کتب مسالک و ممالک گاهی به برخی نکته‌ها در این زمینه اشاره کرده‌اند.

مثلا در زبان مردم بخارا و سمرقند لغاتی از زبان سغدی و احتمالا از زبان خوارزمی وارد شده بود. از آن میان اسدی طوسی آن گونه واژه‌ها را که در فارسی دری رایج، نادر و نامفهوم بود در لغت فرس خود جمع کرد.

شاهنامه طبعآ ویژگی‌های زبان مردم طوس را در بر داشته و بعدها رواج آن در سراسر ایران تا حدودی زبان آن را به‌صورت زبان معیار فارسی درآورد. اگرچه کاتبان به ذوق خود برخی تعبیرات کهن محلی را به الفاظ جدید یا مفهوم همگان درآورده‌اند، با اینهمه می‌توان تصور کرد که هنوز تعبیراتی در نسَخ کهن آن برجای مانده باشد که ویژه طوس یا خراسان عصر فردوسی بوده و در گفتار و نوشتار نواحی دیگر عمومیت نیافته باشد. مثلا تعبیر «دوهفتاد» به‌جای «هفتاد و دو» در این دو بیت:

حکیم این جهان را چو دریا نهاد

برانگیخته موج از او تندباد

دوهفتاد کشتی بر آن ساخته

همه بادبان‌ها برافراخته

این تعبیر در ترجمه حدیثی است که طبق آن هفتاد و دو فرقه در اسلام پیدا می‌شوند که فقط یکی از آنها برحق است. تعبیر دوهفتاد در اکثر دستنویس‌ها به «چو هفتاد» تبدیل شده و صورت کهن آن در دستنویس مورخ ۸۹۱ باقی است.