کتاب تاریخ مشروطه ایران

«تاریخ مشروطه ایران» نوشته احمد کسروی، تاریخ‌نگار و اندیشمند ایرانی است. این کتاب، یکی از منابع مهم در زمینه تاریخ معاصر و به ویژه تاریخ جنبش مشروطه‌ ایران به شمار می‌رود. کسروی درباره انگیزه‌اش از نگارش کتاب گفته است که کوچک پنداشتن این انقلاب توسط افراد ناآگاه و غافل و کج‌اندیش باعث شده او این اثر را بنگارد: «بارها در انجمن‌ها گفتگو به‌میان آمده و یک رشته سخنان خام و بی‌پایی از کسانی شنیده می‌شد. در یک جنبشی که هزاران مردان ارجمند و پاک به‌کوشش برخاستند و هزاران جوانان جان در راه آن باختند، بی‌خردانی از ناآگاهی این‌ را یک پیش‌آمد بسیار کوچکی وانموده و چنین می‌گفتند: «چیزی بود دیگران پیش آورده بودند و خودشان هم برداشتند». تاریخ مشروطه احمد کسروی یکی از مستدل‌ترین آثار درباره انقلاب مشروطه است که بر پایه موثق‌ترین منابع و صحیح‌ترین داده‌ها نگاشته شده است. کسروی در این اثر ارزشمند، خصوصیات انقلاب مشروطه و جزر و مدهای آن، روحیات خوب و بد ملت، و جنبه‌های مثبت و منفی رهبران آن را در دوران‌های مختلف با صداقت و درستی تشریح و توصیف نموده است. هرچند می‌توان در بعضی موارد با تحلیل‌های کسروی موافق نبود، به‌ویژه با نظرات و اندیشه‌های او در مورد مذهب و تصوف؛ اما این واقعیت نباید مانع از آن شود که ارزش کتاب‌های تاریخی‌اش را نادیده بگیریم. نمی‌توان از خدمت او در زنده نگاه‌داشتن تاریخ مشروطه و حفظ آن گنجینه گرانبهای تجارب نخستین دوره انقلاب ایران چشم پوشید. کسروی به‌عنوان شاهد زنده قضایا و رویدادهای انقلابی دوره اول، آنها را به رشته تحریر کشید. او می‌دید که با گذشت زمان خاطره انقلاب‌های دوره نخست از اذهان محو می‌شود و ممکن است نسل بعد به‌کلی از آن بی‌خبر بماند. می‌دید که بزرگترین میراث این دوره پرافتخار که برآیند سال‌ها تلاش و فداکاری‌ ملت و در حقیقت خون‌بهای شهدای انقلاب و شکست‌های کمرشکن جنبش انقلابی ایران است از میان می‌رود یا به دست دشمن نابود می‌شود، پس در این راه همت گماشت. کسروی داستان‌سرای انقلاب مشروطه است. او سنن انقلابی را زنده کرد و سیمای واقعی توده‌ها، نیروهای خلاقه آنان و معجزه‌های بزرگی را که ممکن است به‌دست آنان صورت گیرد، نشان داد. او از آخرین بازماندگان جنبشی انقلابی بود که دو دوره تاریخی را پشت سر گذاشته و تجارب گران‌بهایی اندوخته بود و نخستین مورخی بود که شیوه تحلیل تاریخی نوین را در ایران جا انداخت. شیوه نگارش کسروی که از سبک نگارش مورخ بزرگ کلاسیک ایران ــ ابوالفضل بیهقی ــ تأثیر پذیرفته بود همچون اثر ادبی یگانه‌ای ماندگار شد.