کتاب شکل گیری ملیت ایرانی

کتاب شکل گیری ملیت ایرانی نوشتهٔ محمدعلی فتح الهی است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی قرار گرفته، در باب ویژگی‌های ملی ایرانی، هویت نژادی، تفکر دینی، اسلام و دولت است. این پژوهش که درمورد شکل‌گیری ملیت ایرانی و بنیان‌های آن است، نیازمند توجه به چهارچوب‌های فلسفی، عقلی و مستندات تاریخی است. فصل اول به بررسی رابطهٔ فرد و جامعه و تحولات تاریخی ایران در سده‌های نخستین اسلامی می‌پردازد، فصل دوم بنیان‌های ملیت ایرانی را نگاه می‌کند و فصل سوم شکل‌گیری نظام (کشور - ملت) در ایران را بررسی می‌کند. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب شکل گیری ملیت ایرانی اثر محمدعلی فتح الهی

کتاب «شکل‌گیری ملیت ایرانی» که در سال ۱۳۹۱‬ منتشر شده، کتابی سیاسی به قلم «محمدعلی فتح‌الهی» است که بر اساس دیدگاه‌های جامعه‌شناسی و سیاسی، به نحوهٔ ایجاد ملیت ایرانی و مؤلفه‌های آن پرداخته است. اين كتاب بنيان‌ها و فرايند شكل‌گيری مليت ايرانی را در بستر تحولات تاريخ اسلامی بررسی کرده و تمركز ويژه‌ای بر جايگاه مدينة النبی در صدر اسلام و تشكيل نخستین حكومت ملی در دوران صفویه داشته است. نویسندهٔ این اثر باور دارد که اگر هفت قرن نخست اسلامی را عصر خلافت بناميم، می‌توان هفت قرن دوم را دورهٔ پيدايش و شكل‌گيری مليت‌ها به شمار آورد. او با استناد به نگاه جامعه‌شناسی، دینی، انسانی، تاریخی و علم سیاست کوشیده است نحوهٔ شكل‌گيری مليت ايرانی را تبیین و عناصری را که موجب ایجاد و اتحاد این ملیت شده‌اند، معرفی کند. گفته شده است که مقولهٔ ملیت ایرانی و بنیان‌های آن از مباحث اساسی علوم سیاسی در جامعهٔ کنونی ایران است که تأثیرات متقابلی نسبت به سایر مباحث سیاسی و حتی دیگر رشته‌های علمی دارد. به‌علت تأثیرگذاری این مقوله بر جریان علمی - سیاسی، دخالت‌های اغراض سیاسی نیز به‌نوعی در پژوهش‌های مربوط به آن به چشم می‌خورد. فعالیت‌های بسیاری که بر محور باستان‌گرایی و رجوع به دوران پیش از اسلام انجام شده و گاه ادامه دارد، دلیل روشنی بر این امر در نظر گرفته شده است. کتاب «شكل‌گيری مليت ايرانی» در شناخت ملیت به بررسی مقولهٔ امنیت از منظر اندیشه‌های طبقاتی، مارکسیستی و ناسیونالیسم غربی نیز پرداخته و ساختار این تفکرات را ارزیابی کرده است. مباحث این کتاب در سه فصل با عناوین «فعالیت‌های اسلامی و جامعهٔ ایرانی»، «بنیان‌های ملیت ایرانی» و «شکل‌گیری نظام کشور - ملت» به رشتهٔ تحریر درآمده است.

خلاصه کتاب شکل گیری ملیت ایرانی

مفهوم «ملیت» در دوران معاصر به‌ویژه با شکل‌گیری کشور - ملت‌ها، به‌طور خاص به بحث دربارهٔ فرایند شکل‌گیری ملیت ایرانی پرداخته است. این مفهوم در گذشته پیشینه‌ای نداشته و اشتقاق آن از واژهٔ «ملت» جدید است؛ بنابراین موضوع شکل‌گیری ملیت ایرانی باید هم از بعد فلسفی و هم از جنبهٔ تاریخی بررسی شود تا در نهایت به‌عنوان یک مبحث اجتماعی قابل ارائه باشد. شکل‌گیری ملیت ایرانی مرحله‌ای است از تاریخ سیاسی مردم ایران که موجب ظهور سیاست و جامعهٔ جدیدی شده و به‌ویژه باعث تغییر و تعمیق در فهم و درک سیاست در ایران شده است. به‌عبارت دیگر این فرایند باعث تبدیل سیاست از مرحلهٔ سطحی و ابتدایی به مرحله‌ای عمیق‌تر شده که در آن مفهوم سیاست نه‌تنها رنگ دینی به خود گرفته بلکه به مفهوم ولایت رسیده است. فلسفه به‌عنوان معیاری برای سنجش عمق این تغییرات در نظر گرفته می‌شود. هدف اصلی از بررسی شکل‌گیری ملیت ایرانی این است که بفهمیم ایرانیان از چه زمانی و چگونه به درک و فهم جدیدی از هویت خود و جهان پیرامونشان دست یافتند و خود را ممتاز از دیگران دیدند. در این راستا، شکل‌گیری ملیت ایرانی به‌عنوان بخشی از تجدد در ایران به شمار می‌آید که تاریخ معاصر ایران را شکل داده است. برای بررسی مفهوم ملیت ایرانی به‌عنوان مقوله‌ای سیاسی و اجتماعی ابتدا باید به جایگاه علوم سیاسی و اجتماعی اشاره کرد. این علوم باید از روش پژوهشی خاص خود بهره ببرند تا بتوانند پدیده‌های اجتماعی را به‌طور دقیق بررسی کنند.

علوم به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ ۱. علوم طبیعی و تجربی که واقعیت‌های مادی را مطالعه می‌کنند و از استدلال منطقی برای تحقیق استفاده می‌کنند، ۲. علوم اعتباری انسانی که به بررسی قوانین و آداب اخلاقی می‌پردازد و برای شناخت آن‌ها باید از شیوهٔ نقلی استفاده کرد و ۳. علوم اجتماعی و انسانی که تحولات روحی و شخصیتی افراد و جوامع را مطالعه می‌کند. برای تحقیق در این حوزه از روش‌های ترکیبی عقلی و نقلی استفاده می‌شود. علم سیاست به‌عنوان بخشی از علوم اجتماعی، بررسی‌کنندهٔ تحولات قدرت سیاسی است. نگرش‌های مختلفی به سیاست وجود دارد؛ از جمله نگرش حقوقی و فلسفی. نگرش حقوقی به سیاست به‌دنبال پاسخ به این سؤال است که چه کسی باید حکومت کند؛ درحالی‌که نگرش فلسفی به ماهیت و جایگاه دولت و حکومت می‌پردازد. در گذشته، بیشتر نگاه به سیاست در قالب نگرش‌های فلسفی و حقوقی صورت می‌گرفت، اما در دوران جدید علوم اجتماعی و سیاسی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. آثار اولیه دربارهٔ علم سیاست مانند «سیاست‌نامه‌»های خواجه نظام‌الملک، بیشتر در حوزهٔ فقه سیاسی ارزیابی می‌شد و در مقابل، نگرش فلسفی به سیاست مانند طرح «مدینه فاضله» به قلم فارابی، به‌طور آرمانی به بررسی مسائل اجتماعی و سیاسی پرداخته است.

چرا باید کتاب شکل گیری ملیت ایرانی را بخوانیم؟

مطالعهٔ این اثر شما را با شکل‌گیری ملیت ایرانی و بنیان‌های آن آشنا می‌کند.

کتاب شکل گیری ملیت ایرانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب ملیت ایرانی و تاریخ و نحوهٔ شکل‌گیری آن پیشنهاد می‌کنیم.

درباره محمدعلی فتح الهی

«محمدعلی فتح‌الهی» زادهٔ سال ۱۳۴۱، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، کارشناس‌ارشد علوم سیاسی از دانشگاه تهران، دارای درجهٔ دکترای علوم سیاسی از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مدیر گروه اندیشهٔ سیاسی اسلام در پژوهشگاه علوم سیاسی و مطالعات فرهنگی بوده است.

خلاصه فصل‌های کتاب شکل گیری ملیت ایرانی

فصل اول: مدنیت اسلامی و جامعهٔ ایرانی:

این فصل در باب اجتماعی‌شدن انسان و تأثیر فطریات او در این روند و مبانی حقوق، اخلاق، اختیار و... در موضوع زندگی جمعی انسان‌ها و همچنین تاریخ رشد جوامع و به‌ویژه ایران اسلامی سخن گفته است.

فصل دوم: بنیان‌های ملیت ایرانی:

نویسنده در ابتدای این فصل پرسیده است فرایند شکل‌گیری ملیت ایرانی چگونه اتفاق افتاده است؟ کدام حوزه‌های اجتماعی بستر این تحولات بوده و مردم ایران چه راه‌هایی را برای نیل به هویت ملی خود پیموده‌اند؟ این فصل با هدف بررسی مسیرهای اصلی هویت‌یابی ملی ایرانی نوشته شده است.

فصل سوم: شکل‌گیری نظام کشور ـ ملت:

این فصل در باب سیاست صفوی، مقایسهٔ قیام صفویه با نهضت سربداری، دولت صفوی و سقوط صفویه تا مشروطیت است و نهایتاً به حرمت قانون اساسی پرداخته شده است.

بخشی از کتاب شکل گیری ملیت ایرانی

«سیاستی که از خانقاه صفویه طلوع کرد و تاریخ ایران جدید را شکل داد و به صورت مستقیم و غیرمستقیم در جوامع عثمانی، هند و بخارا تأثیر گذاشت، شامل ابعاد گوناگونی بود که بهترین وجه آن را در جمع بین دین و سیاست می‌توان ملاحظه کرد. خاندان صفوی مقام و قدرت روحانی داشتند و قبل از رسیدن به سلطنت مورد توجه و علاقه مردم بودند و بر قلوب حداقل قسمتی از مردم ایران حکومت می‌کردند. همین که این خاندان در مسیر تشکیل سلطنت اقدام کردند، مردم در تقویت آن‌ها کوشیدند و به استقبال از حکومتشان شتافتند. حمایت دینی مردمی و اطاعت نیروی قزلباش مبنای قدرت صفویان در تشکیل حکومت واحد ملی بود. قزلباشان با ایمان کامل و بی‌باکانه در میدان‌های جنگ، نبرد می‌کردند و معتقد بودند که اگر کشته شوند در راه خدا و مراد خویش جان داده‌اند. هیچ‌کس به فکر مخالفت نبود و همه افتخار می‌کردند که فرمان مرشد کامل را از جان و دل اطاعت می‌کنند. ویژگی روح اطاعت حقیقی به اندازه‌ای بود که بعد از جنگ چالدران که شاه‌اسماعیل به سلیمان قورچی‌باشی مأموریت داد تا خلیل سلطان ذوالقدر حاکم شیراز را به قتل برساند، هنگامی که فرمان شاه به حاکم شیراز نشان داده شد، وی بدون چون وچرا به زانو در آمد تا حکم صوفی بزرگ اجرا شود. عقاید مردم، ایمان کامل قزلباشان و اتحادی که قدرت روحانی با قدرت نظامی و سیاسی داشت، بنیان و اساس سیاست و حکومت صفویه را از هر حیث تکمیل کرد. بقای دستگاه وسیع سلطنت شاه‌اسماعیل، در دوران طولانی پادشاهی شاه‌طهماسب و در مقابل فشارهای شدید دو دولت عثمانی و ازبک، بدون وجود چنان اساس محکم و اعتقاد راسخ امکان‌پذیر نبود و این اطاعت حقیقی بود که قدرت و عظمت حکومت صفوی را در طول حیاتش تأمین می‌کرد.»