کتاب هفتاد و دو ملت

کتاب هفتاد و دو ملت نوشته میرزا عبدالحسین کرمانی (معروف به میرزا آقاخان کرمانی) توسط نشر امید فردا منتشر شده است. این کتاب در دسته‌ی آثار اجتماعی قرار می‌گیرد و به بررسی ریشه‌ها و کارکردهای ادیان، فلسفه‌ی توحید و نقش دین در تمدن و اخلاق پرداخته است. میرزا آقاخان کرمانی از روشن‌فکران و آزادی‌خواهان عصر قاجار بود که آثارش در بیداری ایرانیان و نقد سنت‌های رایج تأثیرگذار بوده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب هفتاد و دو ملت

کتاب هفتاد و دو ملت اثر میرزا عبدالحسین کرمانی، اثری فلسفی و اجتماعی است که در قالب رساله‌ای تحلیلی و انتقادی نوشته شده است. این کتاب در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری و در دوره‌ای پرتنش از تاریخ ایران نگاشته شده؛ زمانی که اندیشه‌های نوگرایانه و نقد سنت‌های دینی و اجتماعی در میان روشن‌فکران ایرانی رواج یافته بود. ساختار کتاب به‌صورت مقاله‌ و با نثری صریح و گاه شاعرانه است و میرزا عبدالحسین کرمانی با نگاهی انتقادی به تاریخ ادیان، فلسفه‌ی توحید و نقش دین در جامعه می‌پردازد. 

کتاب هفتاد و دو ملت نه‌تنها به بررسی ریشه‌های شکل‌گیری ادیان و تحولات آن‌ها می‌پردازد، بلکه دغدغه‌ی اصلی خود را بر اتحاد انسان‌ها و نقد تعصبات مذهبی و خرافات قرار داده است. این کتاب با الهام از آثار متفکران غربی و شرقی، به‌ویژه سید جمال‌الدین اسدآبادی، تلاش می‌کند تصویری از آینده‌ی دین و فلسفه‌ی توحید ارائه دهد و جایگاه ایمان، عقل و اخلاق را در زندگی بشر بازتعریف کند.

خلاصه کتاب هفتاد و دو ملت

کتاب هفتاد و دو ملت با واکاوی تاریخ ادیان و فلسفه‌ی دین، به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که چرا انسان‌ها به پرستش و ایمان گرایش دارند و چگونه ادیان مختلف در طول تاریخ شکل گرفته‌اند. نویسنده ابتدا با شرحی از وضعیت انسان نخستین و مواجهه‌ی او با طبیعت، ترس‌ها و امیدهایش را منشأ پیدایش حس پرستش و دین می‌داند. او توضیح می‌دهد که چگونه انسان‌ها برای جلب محبت یا دفع شر نیروهای طبیعی، به پرستش و قربانی‌کردن روی آوردند و این روند به‌تدریج به شکل‌گیری ادیان ابتدایی، بت‌پرستی و سپس ادیان دوگانه‌پرست و توحیدی انجامید. در ادامه، میرزا آقاخان کرمانی با نقد دیدگاه‌های مختلف فلاسفه درباره‌ی منشأ دین، نظریه‌ی خود را مطرح می‌کند؛ حس پرستش و ایمان، یک نیاز فطری و روحی بشر است که مانند گرسنگی و تشنگی، در سرشت انسان نهاده شده است. او تأکید دارد که این حس، نه صرفاً محصول ترس و امید یا میل به استقلال، بلکه جست‌وجوی معنوی و عشق به مبدأ هستی است. 

کتاب سپس به بررسی نقش دین در تمدن و اخلاق می‌پردازد و بیان می‌کند که ادیان، در آغاز، عامل پیشرفت و اصلاح جوامع بوده‌اند، اما با گذر زمان، به‌دلیل تحجر و عدم تطبیق با مقتضیات روز، گاه به مانعی برای آزادی و پیشرفت تبدیل شده‌اند. نویسنده با نقد تعصبات مذهبی و خرافات، بر ضرورت اتحاد انسان‌ها و بازگشت به جوهره‌ی توحید و اخلاق تأکید می‌کند. در بخش پایانی، کتاب هفتاد و دو ملت، آینده‌ی دین را در فلسفه‌ی توحید و ایمان قلبی و عقلی می‌بیند؛ دینی که بر پایه‌ی پاکی، محبت و وحدت نوع بشر استوار است و فراتر از اختلافات ظاهری مذاهب، همه‌ی انسان‌ها را به‌سوی یک حقیقت مشترک فرا می‌خواند.

چرا باید کتاب هفتاد و دو ملت را بخوانیم؟

کتاب هفتاد و دو ملت با رویکردی تحلیلی و انتقادی، به ریشه‌ها و تحولات ادیان و نقش آن‌ها در تمدن و اخلاق می‌پردازد. میرزا آقاخان کرمانی با زبانی صریح و بی‌پرده، تعصبات مذهبی، خرافات و جدایی‌های فرقه‌ای را به چالش می‌کشد و بر اهمیت اتحاد، عقلانیت و اخلاق در جامعه تأکید دارد. مطالعه‌ی این اثر، فرصتی برای بازاندیشی درباره ی جایگاه دین، ایمان و فلسفه‌ی توحید در زندگی فردی و اجتماعی فراهم می‌کند و مخاطب را با دغدغه‌های روشن‌فکران عصر مشروطه و تلاش آن‌ها برای اصلاح جامعه آشنا می‌سازد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعه‌ی کتاب هفتاد و دو ملت برای علاقه‌مندان به فلسفه‌ی دین، تاریخ ادیان، اندیشه‌های اجتماعی و روشن‌فکری ایرانی مفید است. این کتاب به‌ویژه به کسانی که دغدغه‌ی نقد سنت، جست‌وجوی حقیقت، اتحاد انسانی و بازاندیشی در باورهای دینی دارند، پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب هفتاد و دو ملت

«ادیان در ترقی و تمدن ملت‌ها بیش از آنچه تصور می‌شود نفوذ و دخالت داشته است و حتی می‌توان گفت که منشأ ترقی و تمدن در عالم، ادیان بوده است. این که در تاریخ می‌بینیم که ادیان مانع ترقی و آزادی فکر و قوای دماغی ملت‌ها شده و مایهٔ بسی خونریزی‌ها و خرابی‌ها و وحشیگری‌ها گردیده است، حکمت و علت دیگر دارد. باید در نظر گرفت که هر دین در هر زمان که ظهور کرده، قطعاً احوال و عادات و اوضاع زمان خود را تغییر داده و اصلاح کرده یعنی قومی را چندین قدم به طرف مدنیت و انسانیت جلوتر برده است. هیچ دینی پیدا نمی‌شود که با ظهور خود اوضاع و اخلاق عهد خود را بدتر و فاسدتر کرده باشد وگرنه اصلاً نمی‌توانست انتشار بیابد و جای‌گیر شود. ولی با وجود این، چون از یک طرف اغلب صاحبان ادیان نتوانسته‌اند درجات تکامل و نشو و ارتقاء آتیهٔ اقوام را پیش‌بینی کنند، لذا اغلب احکام و قوانین ادیان آنان در طی دهور و اعصار از جنبهٔ فایده‌رساندن و اداره‌کردن زمام امم عاری گشته و بنیان آن‌ها متزلزل و محتاج به اصلاح و تجدید گردیده است و چون از طرف دیگر هیچ‌کدام از ادیان در حال صفوت و سادگی اصلی خود چنان که شارع آن وضع کرده بود نمانده است و پیش از اندازه پیرایه‌ها بدان‌ها بسته و آن را وسیلهٔ قهر و غلبه و تسلط و سیاست و ریاست ساخته و نگذاشته‌اند احکام آن بر وفق مقتضیات زمان و احتیاجات اجتماعی ملل تجدد و اصلاح پذیرد، از آن جهت به‌جای تأمین و تسریع ترقی و مدنیت، موجب مظالم و شقاوت و انحطاط گشته است و الا دین به آن معنی که من از آن می‌فهمم و درین صفحات شرح خواهم داد، همیشه مایحتاج انسان و مربی نوع بشر بوده و خواهد بود!»