کتاب نگاهی از چند سو به دانشنامه نگاری
معرفی کتاب نگاهی از چند سو به دانشنامه نگاری
کتاب نگاهی از چند سو به دانشنامه نگاری نوشتهٔ عبدالحسین آذرنگ است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است.
درباره کتاب نگاهی از چند سو به دانشنامه نگاری
کتاب نگاهی از چند سو به دانشنامه نگاری حاوی هشت مطلب و دو گفت‌وگوی بلند دربارهٔ مسائل و جنبه‌هایی از دانشنامه یا دایرةالمعارف و دانشنامه‌نگاری است. سه مطلب از این مجموعه پیش‌تر منتشر شده که همراه با تغییرها و کاسته و افزوده‌هایی در این مجموعه آمده است و دیگر مطالب برای نخستین بار انتشار می‌یابد. دانشنامه‌نگاری به شیوهٔ جدید در ایران امروز بیش از چند دهه پشتوانهٔ تجربی دارد. چندین دانشنامه هم انتشار یافته است که نشان‌دهندهٔ توان کشور در تدوین و انتشار دانشنامه بر پایه ضوابط و معیارهای دانشنامه‌نگاری است. نسلی از دانشنامه‌نگاران تجربه‌اندوخته و روش‌آموخته، به‌رغم کمبودها و مانع‌ها بر سر راه خود، به‌خوبی می‌توانند در تدوین و انتشار دانشنامه‌های مختلف، اعم از همگانی، عمومی و تخصصی، موضوعی، توان لازم را نشان دهند. مهارت در دانشنامه‌نگاری، افزون بر داشتن ارزش‌های فی‌نفسه، همانند مهارت در تدوین و انتشار سایر منابع مرجع، قابلیت‌های تبدیلی هم دارد. اگر سیاست‌های سنجیده‌ای بر روند تکوین منابع مرجع حاکم شود، حتی به‌رغم کاهش چشمگیر انتشار دانشنامه‌ها بر اثر دشواری‌هایی مانند کمبود منابع مالی، از این مهارت‌ها می‌توان در تولید و انتشار بسیاری منابع سود جست، منابعی که در خدمت آموزش، پژوهش، اطلاع‌رسانی و ارتقای فرهنگ عمومی باشد. از همین روست که در بحث‌های مختلف این کتاب بر ضرورت تدوین سیاست و برنامه دانشنامه‌نگاری در مقیاس ملی بارها تأکید شده است.
در دو گفت‌وگوی بلند در این مجموعه، پرسش و پاسخ‌ها دربارهٔ جنبه‌های مختلف دانشنامه‌نگاری است. شاید بسیاری، یا شماری، از پرسش‌ها بازتاب نکته‌های مجهولی باشد که کم‌وبیش در جامعه مطرح است. پاسخ به پرسش‌ها اساساً بر تجربه شخصی چند دهه دانشنامه‌نگاری نویسنده این کتاب مبتنی است. محتوای این دو گفت‌وگوی بلند به اقتضای گفتگوی زنده، به‌ویژه با شماری از روزنامه‌نگاران و دانشجویان، با زبانی ساده‌تر و دور از اصطلاحات و تعبیرهای فنی بیان شده است.
خواندن کتاب نگاهی از چند سو به دانشنامه نگاری را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم
این کتاب را به دوستداران دانشجویان و آن دسته از پژوهشگرانی قابل که در مراحل آغازین دانشنامه‌نگاری هستند، پیشنهاد می‌کنیم.
بخشی از کتاب نگاهی از چند سو به دانشنامه نگاری
«دانشنامه‌ای همگانی، شامل مقاله‌های ترجمه‌ای و تألیفی در ۳ مجلد، با بیش از ۴۰ هزار مقاله در فاصله زمانی تقریباً ۳۰ ساله، از ۱۳۴۵ تا ۱۳۷۴ ش، انتشار یافت. سرپرستی جلد یکم (الف تا س) با غلامحسین مصاحب بود. مقالات حروف «ش» تا «غ» از جلد دوم (حروف ش تا ل) را خود مصاحب دیده بود، اما از حرف «غ» به بعد به نظر او نرسید و کسان دیگری مسئولیت سرپرستی دایره‌المعارف فارسی را بر عهده گرفتند. شاید بتوان این اثر را در عداد طرح‌های بنیادی جوانمرگ‌شده به شمار آورد، اثری که اگر با سرپرستی خود مصاحب به پایان می‌رسید و امکان تجدیدنظر و روزآمد کردن آن وجود می‌داشت، نه‌فقط اثری ماندگار و بسیار تأثیرگذار باقی می‌ماند، که در ردیف معتبرترین دانشنامه‌ها قرار می‌گرفت، اما چنین نشد، به این علت‌ها:
۱. پس از حدود ۱۵ سال که از فعالیت دانشنامه‌نگاری مصاحب گذشته بود، کودتای خزنده‌ای در مؤسسه انتشارات فرانکلین (ناشر و تأمین‌کننده مالی دایره‌المعارف فارسی) روی داد. رئیس تازه‌ای بر سر کار آمد که هیچ‌یک از هدف‌ها و انگیزه‌های بانی اصلی اثر (همایون صنعتی‌زاده) را نداشت. در نتیجه، ادامه کار برای مصاحب و همکاران نزدیک و وفادار او ناممکن، و دایره‌المعارف فارسی بی‌سرپرست رها شد؛
۲. پس از مدتی وقفه، سرپرست دیگری برای ادامه کار تعیین کردند و او کوشید به ضوابط مصاحب پای‌بند بماند، اما دست یافتن به آن سطحی از دقت که مصاحب هوشیارانه در اعتلا نگاه می‌داشت امکان‌پذیر نشد؛ ۳. این دانشنامه نیک‌آغازِ بدفرجام چند بار دست‌به‌دست، و به‌ناگزیر دستخوش ناهمسانی شد و بی‌تناسبی و بی‌توازنی به مجلدات سه‌گانه آن راه یافت؛
۴. مصاحب به مرور و در حین کار پی برد که برای رسیدن به حالت مطلوب در دانشنامه، نسبت متوازن میان تألیف و ترجمه ضرورت دارد، اما به‌سادگی امکان‌پذیر نیست، زیرا تربیت شدن پژوهشگران برای تألیف مقاله‌هایی که با اصول و ساختارهای دانشنامه‌ای سازگاری داشته باشد به زمان، نظارت مداوم، ویراستاری‌های متعدد و حتی بازآرایی و بازنگاری مقالات نیاز دارد. از این روست که مقاله‌های تألیفی حروف «ش» تا «غ» در مجلد دوم با مقاله‌های مشابه در مجلد یکم تفاوت سطح و حجم دارد. مقاله‌های تألیفی از حرف «غ» تا «ی» را هم که مصاحب سرپرستی نکرده است. او پس از پایان بردن مجلد نخست و بر پایه تجربه‌ای که طی حدود ۱۰ سال به دست آمده بود، بر آن شد روشی را تا پایان حرف «ی» در پیش بگیرد که در حروف «ش» تا «غ» اعمال کرده است. قصد دیگر این بود که در بازنگری‌ها و روزآمدی‌های بعدی، در مجلد یکم هم تجدیدنظر شود تا دایره‌المعارف فارسی سرانجام به اتکای آزمون و خطاها و تجربه‌های مکرر و متمادی، به دانشنامه‌ای با معیارهای همسان و هماهنگ تبدیل شود. اما این هدف، که همکاران مصاحب بهتر از دیگران می‌دانند چه بهای سنگینی برای آن پرداخت شده است، بر اثر همان کودتای خزنده‌ای که به آن اشاره شد تحقق نیافت و کشور دانشنامه‌نگاری بزرگ و اثری بالقوه منحصربه‌فرد را از دست داد؛
۵. با این حال، و به‌رغم همه این نکات، می‌توان گفت که هنوز هم دیر نشده است. اگر تشکیلاتی دانشنامه‌ای برای احیا، تداوم و روزآمدی این اثر، و با سرپرستی دانشنامه‌نگاری صاحب صلاحیت به وجود آید و از همه دستاوردهای مصاحب به‌درستی استفاده شود، شاید کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین راه به مقصد تدوین دانشنامه‌ای همگانی و ملی به زبان فارسی و به میراث گذاردن آن برای آیندگان این مرز و بوم باشد.»
حجم
۱۵۹٫۲ کیلوبایت
سال انتشار
۱۴۰۱
تعداد صفحه‌ها
۱۷۴ صفحه
حجم
۱۵۹٫۲ کیلوبایت
سال انتشار
۱۴۰۱
تعداد صفحه‌ها
۱۷۴ صفحه