کتاب از آتروپاتن باستان تا آذربایجان و کردستان

کتاب الکترونیکی از آتروپاتن باستان تا آذربایجان و کردستان نوشتۀ عباس جوادی در انتشارات مروارید چاپ شده است. این کتاب دربارهٔ تاریخ اقوام، زبان‌ها و ساختارهای سیاسی در مناطق آذربایجان و کردستان از دوران پیشاتاریخ تا اواخر دورهٔ باستانی ایران است و تمرکز ویژه‌ای بر دورهٔ مادها و آتروپاتن دارد.

درباره کتاب از آتروپاتن باستان تا آذربایجان و کردستان

این کتاب حاصل پژوهش‌های عباس جوادی در زمینهٔ زبان‌شناسی، تاریخ باستان، مردم‌شناسی و ژنتیک تاریخی در مناطق شمال‌غربی ایران، به‌ویژه آذربایجان و کردستان است. جوادی که پیش‌زمینه‌ای در شرق‌شناسی و زبان‌شناسی دارد، تلاش کرده در این اثر تصویری تاریخی از تحولات قومی و زبانی این مناطق ارائه دهد. مطالب کتاب، ابتدا با بررسی دورهٔ پیشاتاریخ آغاز می‌شود، دوره‌ای که اطلاعات مکتوب از آن وجود ندارد و شناخت آن عمدتاً از طریق باستان‌شناسی و ژنتیک ممکن است. نویسنده در همین راستا اشاره می‌کند که برای نگارش فصل‌های ابتدایی، دوره‌ای در زمینهٔ ژنتیک گذرانده است تا بتواند با جدیدترین پژوهش‌های علمی در حوزهٔ مهاجرت اقوام و گسترش زبان‌ها آشنا شود. در ادامه کتاب به چگونگی گسترش زبان‌های هندواروپایی در منطقه و سپس ورود اقوام ماد و پارس از شمال اوراسیا به فلات ایران پرداخته می‌شود. مادها، با بنیان‌گذاری نخستین دولت ایرانی، بخش بزرگی از غرب و شمال‌غرب ایران را دربر گرفتند و پس از سقوط دولت ماد، بخش شمال‌غربی آن که دربرگیرندهٔ آذربایجان و کردستان امروزی بود، با نام آتروپاتن شناخته شد. این نام برگرفته از آتروپات، ساتراپ ماد در اواخر دوران هخامنشی است که پس از حملهٔ اسکندر مقدونی، بخشی از سرزمین ماد را تحت حاکمیت خود نگه داشت.

نویسنده در فصل‌های بعدی به مباحثی مانند تحولات زبانی در آتروپاتن، نقش این منطقه در تعامل با ارمنستان، و سیر تغییرات قومی و فرهنگی ساکنان منطقه می‌پردازد. او تلاش دارد نشان دهد که آذربایجان و کردستان، در طی هزاران سال، محل آمدوشد اقوام متعدد بوده‌اند و این جابه‌جایی‌ها، بدون نسل‌کشی یا کوچ اجباری، باعث دگرگونی تدریجی زبان، دین و ساختارهای فرهنگی شده‌اند. کتاب از آتروپاتن باستان تا آذربایجان و کردستان همچنین به روند ایرانی شدن این مناطق در دوره‌های مختلف تاریخی توجه دارد، از جمله تأثیر حکومت‌های ماد، هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی. در این بستر، ریشه‌شناسی واژگانی چون «آذربایجان»، تحلیل ویژگی‌های زبان مادی و ارتباط آن با پارسی باستان، و وضعیت تاریخی جاینام‌های منطقه، بخش‌های کلیدی این پژوهش را تشکیل می‌دهند. این اثر همچنین حاصل جمع‌آوری، بازنویسی و تکمیل مجموعه‌ای از مقالات پژوهشی عباس جوادی است که طی ده تا پانزده سال در وب‌سایت شخصی‌اش منتشر کرده بود. برخی از مباحث مطرح‌شده در فصول مختلف کتاب، مانند نام و مرزهای آتروپاتن، ممکن است در فصل‌های دیگر نیز به‌گونه‌ای تکرار شده باشند. به گفتهٔ نویسنده، این تکرارها با توجه به شکل مطالعهٔ امروزی در قالب‌های دیجیتال، امری عمدی و برای فهم بهتر خواننده در نظر گرفته شده است.

کتاب از آتروپاتن باستان تا آذربایجان و کردستان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ باستان ایران، دانشجویان رشته‌های تاریخ، زبان‌شناسی تاریخی، قوم‌نگاری و مطالعات منطقه‌ای قابل استفاده است. همچنین مخاطبان عمومی علاقه‌مند به شناخت ریشه‌های قومی و زبانی مناطق آذربایجان و کردستان نیز می‌توانند از محتوای کتاب بهره‌مند شوند.

بخشی از کتاب از آتروپاتن باستان تا آذربایجان و کردستان

«در آفریقا تحول انسان معاصر میلیون‌ها سال طول کشیده و مراحل تکاملی بسیاری را پشت سر گذاشته، تا این «آخرین مدل» انسان به‌صورت انسان کنونی درآمده است. انسان‌های مدرن در ابتدا در ترکیب گروه‌های نسبتاً کوچک مرتباً در حال حرکت، جست‌وجوی سرزمین‌های جدید، شکار و گردآوری گوشت و دیگر مواد غذایی و محافظت خود از آفات طبیعی و حیوانات وحشی بودند. اما آن‌ها به‌تدریج یکجانشین شدند، برخی حیوانات را اهلی کردند و به کشاورزی و دامداری پرداختند. آن‌ها با هزاران کوچ به پیش و پس و دور و نزدیک و هر بار همزمان با آمیزش و زاد و ولد با افراد نزدیک، آشنا و گاه دور و بیگانه، صاحب شباهت یا دوری ظاهری و فیزیکی، عادات و رسوم، فرهنگ و زبان و طرز زندگی اقتصادی و اجتماعی گشتند. احتمالاً این‌گونه بود که در نقاط مختلف گیتی اقوام و قبایل مختلف به‌وجود آمد. طبعاً گروه مردمانی که مثلاً در شمال ایران کنونی ایجاد شده بود با گروه جنوب عراق فرق می‌کرد، اگرچه آن‌ها به یکدیگر شبیه‌تر از مثلاً فلان گروه اندونزی و چین بودند. حتی این شباهت‌ها، نزدیکی‌ها و دوری‌ها هم در طول زمان با مهاجرت‌ها و وصلت‌های جدید تغییر می‌یافت. دوری یا نزدیکی جغرافیایی گروه‌ها و شرایط طبیعی و اقلیمی آنان در تحول بیولوژیک و همچنین اجتماعی هر کدام از آنان نقش مهمی داشت. به‌دنبال ترک آفریقا، ظاهر فیزیکی و رنگ پوست و همچنین طرز زندگی، باورها و عادات و رسوم آنان در طول هزاران سال شکل دیگری به خود گرفت و آن «اشکال دیگر» نیز به‌تدریج، اما به‌طور پیوسته تغییر یافت. درحالی‌که در آفریقا گوناگونی ژنتیک انسان‌ها بسیار متنوع‌تر و پیچیده‌تر بود، با پراکنده شدن انسان‌ها در اقصی نقاط جهان و همچنین افزایش جمعیت و اختلاط آنان با یکدیگر (به‌خصوص گروه‌های همسایه و نزدیک)، ترکیب ژنتیک انسان‌ها ساده‌تر و با وجود ادامه اختلاف در ظاهر فیزیکی آنان، شباهت بیولوژیک آن‌ها به یکدیگر بیشتر شد. به‌خصوص با پیشرفت تکنولوژی، مدرنیزه شدن زندگی اجتماعی، افزایش جمعیت جهان و اختلاط بیشتر انسان‌ها، این روند پیچ‌درپیچ مهاجرت و آمیزش انسان‌ها احتمالاً بیشتر هم خواهد شد.»