کتاب معنا در تئاتر

کتاب معنا در تئاتر (How theatre means) نوشته ریک ناولز و با ترجمه محسن نوبخت، اثری پژوهشی و تحلیلی در حوزه‌ی تئاتر است که انتشارات مروارید آن را در سال ۱۴۰۳ منتشر کرده است. این کتاب با رویکردی نشانه‌شناختی به نمایش، به بررسی چگونگی تولید و انتقال معنا در تئاتر می‌پردازد و تلاش می‌کند مفاهیم پیچیده‌ی نشانه‌شناسی را با زبانی روشن و قابل‌فهم برای دانشجویان، پژوهشگران و فعالان تئاتر توضیح دهد. نویسنده در این اثر، هم نظریه‌های بنیادین نشانه‌شناسی را مرور کرده و هم کاربردهای عملی آن‌ها را در تحلیل نمایشنامه و اجرا بررسی کرده است. ساختار کتاب به‌گونه‌ای طراحی شده که هم به مباحث نظری و هم به جنبه‌های عملی تئاتر توجه دارد و تلاش می‌کند پلی میان نظریه و عمل برقرار کند. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب معنا در تئاتر

کتاب معنا در تئاتر به قلم ریک ناولز، اثری تخصصی در زمینه‌ی نشانه‌شناسی تئاتر است که به بررسی فرایند تولید معنا در اجراهای نمایشی می‌پردازد. این کتاب برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان، از دانشجویان کارشناسی هنرهای نمایشی تا پژوهشگران و متخصصان تئاتر نوشته شده و هدف آن ایجاد پیوند میان نظریه و عمل در تئاتر است. ساختار کتاب به دو بخش اصلی تقسیم شده؛ بخش نخست به مباحث نظری و تاریخچه‌ی نشانه‌شناسی در تئاتر اختصاص دارد و مفاهیمی همچون زبان، نشانه، بازنمایی و ساختارگرایی را با ارجاع به اندیشمندانی مانند سوسور، پیرس، بارت و فوکو بررسی می‌کند. بخش دوم کتاب به کاربرد عملی این نظریه‌ها در تحلیل نمایشنامه‌ها و اجراها پرداخته و نمونه‌هایی از آثار کلاسیک و معاصر را بررسی کرده است. نویسنده با استفاده از مثال‌های متنوع نشان داده است که معنا در تئاتر نه‌تنها محصول متن یا اجرا، بلکه نتیجه‌ی تعامل پیچیده‌ی رمزگان‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی است. این کتاب به‌ویژه برای کسانی که به‌دنبال درک عمیق‌تر فرایند معناسازی در تئاتر هستند، منبعی سودمند به شمار می‌آید.

خلاصه کتاب معنا در تئاتر

کتاب با طرح این پرسش آغاز می‌شود که تئاتر چگونه معنا می‌آفریند و چه ابزارهایی برای تولید معنا در اختیار دارد. نویسنده باتکیه‌بر رویکرد نشانه‌شناسی توضیح داده که معنا در تئاتر نه امری ذاتی و ثابت، بلکه فرایندی پویا و وابسته به بافت‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی است. بخش نخست کتاب به معرفی مفاهیم کلیدی نشانه‌شناسی می‌پردازد و با ارجاع به نظریه‌های سوسور و پیرس، تفاوت میان نشانه، دال، مدلول و نظام‌های نشانه‌ای را شرح داده است. همچنین نقش ساختارگرایی و پساساختارگرایی در شکل‌گیری مطالعات معاصر تئاتر بررسی شده و تأثیر اندیشمندانی چون بارت، فوکو، لکان و باختین بر تحلیل‌های تئاتری مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه، کتاب به بررسی کاربرد نشانه‌شناسی در تحلیل نمایشنامه و اجرا می‌پردازد. نویسنده نشان داده که هر عنصر صحنه، از زبان و حرکت گرفته تا طراحی و نورپردازی می‌تواند حامل معنا باشد و این معناها در تعامل با مخاطب و بافت فرهنگی شکل می‌گیرد. مثال‌هایی از نمایش‌های مختلف، از آثار کلاسیک تا اجراهای معاصر و بینافرهنگی نشان می‌دهد که معنا در تئاتر همواره در حال مذاکره و بازتعریف است. کتاب همچنین به چالش‌های بازنمایی، سوءبازنمایی و نقش قدرت در کنترل معنا اشاره کرده و اهمیت توجه به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی را در تحلیل تئاتر برجسته ساخته است. در بخش عملی، راهکارهایی برای تحلیل نشانه‌شناختی نمایشنامه‌ها و اجراها ارائه شده و نمونه‌هایی از آثار ایبسن و نمایش‌های معاصر بررسی شده است. نویسنده تأکید کرده که تحلیل تئاتر باید فراتر از متن و اجرا، به زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز توجه کند و نقش فعال مخاطب در تولید معنا را در نظر بگیرد. در مجموع، کتاب معنا در تئاتر تصویری جامع از نظریه و عمل نشانه‌شناسی در تئاتر ارائه داده و راه‌هایی برای تحلیل انتقادی و خلاقانه‌ی آثار نمایشی پیشنهاد کرده است.

چرا باید کتاب معنا در تئاتر را بخوانیم؟

یکی از ویژگی‌های شاخص کتاب معنا در تئاتر، ارائه‌ی رویکردی جامع به نشانه‌شناسی تئاتر است که هم مبانی نظری را به‌خوبی شرح داده و هم کاربردهای عملی آن را در تحلیل آثار نمایشی نشان داده است. این کتاب با زبانی روشن و مثال‌های متنوع، امکان فهم بهتر مفاهیم پیچیده‌ی نشانه‌شناسی را برای مخاطبان فراهم کرده و به‌ویژه به اهمیت بافت فرهنگی و اجتماعی در تولید معنا توجه ویژه‌ای داشته است. همچنین کتاب به چالش‌های بازنمایی و سوءبازنمایی در تئاتر پرداخته و نقش قدرت و ایدئولوژی را در شکل‌گیری معنا بررسی کرده است. مطالعه‌ی این اثر می‌تواند به دانشجویان، پژوهشگران و فعالان تئاتر کمک کند تا با نگاهی انتقادی‌تر و خلاقانه‌تر به تحلیل آثار نمایشی بپردازند و ارتباط میان نظریه و عمل را بهتر درک کنند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران تئاتر، علاقه‌مندان به نشانه‌شناسی، فعالان عرصه‌ی نمایش و کسانی که به‌دنبال درک عمیق‌تر فرایند تولید معنا در هنرهای نمایشی هستند، پیشنهاد می‌شود. همچنین این اثر می‌تواند برای کسانی که دغدغه‌ی تحلیل انتقادی و بینافرهنگی آثار تئاتری را دارند، منبعی مفید به شمار آید.

درباره ریک ناولز

ریک ناولز (Ric Knowles) زاده‌ی سال ۱۹۵۰‏ میلادی، استاد بازنشسته‌ی دانشگاه و از اعضای برجسته‌ی دانشکده‌ی مطالعات انگلیسی و تئاتر در دانشگاه گوئلف در انتاریو بوده است. او پژوهشگر، ویراستار، کارگردان و دراماتورژ شناخته‌شده‌ای است و چندین کتاب برنده‌ی جایزه نوشته و کتاب‌هایی را در حوزه‌ی تئاتر و اجرا ویراستاری کرده است. آثار تألیفی او شامل کتاب‌هایی به نام تئاتر فرم و تولید معنا: دراماتورژی‌های معاصر کانادایی (۱۹۹۹)، شکسپیر و کانادا (۲۰۰۴)، خوانش تئاتر مادی (۲۰۰۴)، یادآوری زنان کشته‌شده به‌دست مردان (با همکاری گروه حافظه‌ی فرهنگی، ۲۰۰۶)، تئاتر و میان‌فرهنگ‌گرایی (۲۰۱۰)، معنا در تئاتر (۲۰۱۴)، مبانی کارگردانی (۲۰۱۵) و... است. از آثار ویرایشی او می‌توان به تئاتر در آتلانتیک کانادا (۱۹۸۸)، به‌صحنه‌آوردن رؤیای کایوت: مجموعه‌ای از نمایشنامه‌های بومیان آمریکای شمالی به زبان انگلیسی (در دو جلد با همکاری مونیک موجیکا، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۹)، نقاب‌های جودیت تامپسون (۲۰۰۶)، کمدی‌های عاشقانه‌ی شکسپیر (با همکاری کارن بامفورد، ۲۰۰۸) و... اشاره کرد. او ویراستار پیشین سه نشریه‌ی معتبر تئاتری بوده و دو مجموعه کتاب با عنوان دیدگاه‌های انتقادی درباره‌ی تئاتر کانادایی - انگلیسی (۲۱ جلد، ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲) و مقالات جدید در تئاتر کانادایی (۶ جلد، ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶) را نیز ویرایش کرده است. همچنین او سردبیر نشریات Essays in Theatre و Theatre Research in Canada بوده و در هیئت‌تحریریه‌ی ده مجله و سه مجموعه کتاب عضویت داشته است. او در کانادا، ایالات‌متحده، بریتانیا، ایرلند، اروپا، هند و نیوزیلند سخنرانی‌های متعددی ارائه کرده است. ریک ناولز از بنیان‌گذاران انجمن انتشارات نمایشنامه‌نویسان کانادا، عضو هیئت‌مدیره‌ی گروه اجرایی Turtle Gals، عضو هیئت‌داوران بنیاد WuChien Michael Than، عضو هیئت‌مدیره‌ی تئاتر Aluna، رئیس هیئت‌مدیره‌ی جشنواره‌ی جاز گوئلف و رئیس کمیته‌ی شورای تحصیلات تکمیلی انتاریو بوده است. او همچنین معاون انجمن کانادایی پژوهش در تئاتر، انجمن آمریکایی پژوهش در تئاتر و انجمن تئاتر در آموزش عالی بوده و از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۶ میلادی ریاست گروه نمایش دانشگاه گوئلف را بر عهده داشته است.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

آثار ریک ناولز با جوایز و افتخارات متعددی تقدیر شده است؛ ازجمله دریافت ۹ گرنت پژوهشی از شورای تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی کانادا (SSHRC)، ثبت بدون درخواست در Canadian Who’s Who از سال ۲۰۱۱، دریافت سه‌باره‌ی جایزه‌ی مقاله‌ی ریچارد پلانت، دو بار جایزه‌ی کتاب آن سدل‌مایر، جایزه‌ی پاتریک بی. اونیل برای مجموعه‌ی ویرایشی برجسته از انجمن کانادایی پژوهش در تئاتر، مدال برنز جایزه‌ی ناشران مستقل در بخش مسائل زنان و جایزه‌ی دستاورد پایدار در ویرایش از انجمن تئاتر در آموزش عالی. او در سال ۲۰۰۹ به عضویت انجمن سلطنتی کانادا درآمد، در سال ۲۰۱۷ عنوان استاد ممتاز بازنشسته‌ی دانشگاه گوئلف را دریافت کرد و همان سال جایزه‌ی دستاورد یک عمر فعالیت از انجمن کانادایی پژوهش در تئاتر به او اعطا شد. در سال ۲۰۲۰ نیز جایزه‌ی پژوهشگر برجسته از سوی انجمن آمریکایی پژوهش در تئاتر را که بالاترین افتخار این انجمن است، دریافت کرد.

نظر افراد یا مجله‌های مشهور درباره این کتاب چیست؟

پاتریشیا یبارا، دانشیار رشته‌ی هنرهای نمایشی و مطالعات اجرا در دانشگاه براون (ایالات متحده) معتقد است کتاب حاضر، اثری عالی، روشن، شفاف و قابل‌فهم است و نظریه‌ی نشانه‌شناسی را برای مخاطبان مفهوم می‌کند.

بخشی از کتاب معنا در تئاتر

«همهٔ این‌ها چه فایده‌ای دارد؟ ورای استفاده از نشانه‌شناسی برای بسطِ فهمی نظری و همگانی درمورد شیوه‌ها و راهبردهای تولید معنا در تئاتر و اجرا، کاربست‌های عملی دیدن اجرا از دریچهٔ نشانه‌شناسی به منظور تحلیل متن‌ها، فرایندها و نمایشنامه‌های خاص در تولید چه می‌تواند باشد؟ بخش دوم این کتاب می‌کوشد تا با تمرکز بر تحلیل نمایشنامه و ابداع در فصل ۴ و تحلیلِ اجراهای واقعی در فصل ۵ به این پرسش‌ها پاسخ دهد. در هر مورد، مسائل بازنمایی، سوءبازنمایی، تشخیص و سوءتشخیص را که در مقدمه از آن‌ها بحث کردم در نظر خواهم داشت، و بر شیوه‌هایی تمرکز خواهم کرد که از رهگذر آن تحلیلِ نشانه‌شناختی بسط‌یافته می‌تواند به فعالانِ محقق و تئاتری کمک کند تا از خطرات ذاتی در تولید تئاتریِ نشانه‌ها، خاصّه در تولیداتی که در قالب‌های فرهنگی و دیگر اشکالِ تفاوت کار می‌کنند، بپرهیزند.

تأکید من در این‌جا روی تولید است اما نه صرفاً تفسیر نشانه‌ها؛ یعنی، خودِ کنش تحلیل را کنشی زایا و خلاق می‌دانم. کارگردان، نویسندهٔ نمایش یا محققی که پروژه‌ای را برمی‌گزیند، یا محققی که اثری دراماتیک را تحلیل می‌کند، می‌تواند به نحو سودمندی همچون فردی درگیر در کنش همکاری (با نمایشنامه، ایده یا سناریو) به منظور خلق اثری جدید تلقی شود؛ خواه اثری از نوع مقالهٔ چاپ‌شده یا یک اجرا باشد و خواه صرفاً تصویری ذهنی. همان‌طور که در فصل ۲ و ۳ دیده‌ایم، نکاتی مشابه این می‌تواند در مورد تماشاچی هم بیان شود.»