کتاب سقراط

کتاب سقراط نوشتهٔ سارا آبل - رپ و ترجمهٔ غلام‌ رضا اصفهانی است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی از مجموعهٔ راهنمای سرگشتگان که به شرح زندگی‌نامه و آرای سقراط پرداخته است.

درباره کتاب سقراط

سارا آبل - رپ در کتاب سقراط زندگی‌نامه و آرای فلسفی سقراط را شرح داده است. این اثر در ده فصل نگاشته شده که عنوان آن‌ها عبارت است از «سقراط: انسان و اسطوره»، «زندگانی و مرگ سقراط»، «منابع سقراط»، «سقراطِ افلاطون»، «روش و معرفت‌شناسی سقراط»، «نیکبختی و فضیلت»، «مکاتب سقراطی»، «سقراط در جهان مدرن»، «سقراطِ شهروند» و «نتیجه‌گیری: سقراط و خودشناسی».

سقراط در ۴۷۰ یا ۴۶۹ پیش‌از میلاد در آتن به دنیا آمد. پدرش مجسمه‌سازی مشهور بود و این اعتبار برای سقراط مجالی فراهم آورد تا از بهترین آموزش‌های آن زمان آتن، از حساب و هندسه و نجوم تا شعر کلاسیک یونان را فرا گیرد. بسیاری سقراط را نخستین فیلسوف اخلاق در غرب می‌دانند.

خواندن کتاب سقراط را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ زندگی‌نامهٔ فیلسوفان و علاقه‌مندان به فلسفهٔ کلاسیک یونان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب سقراط

«گفتم، در مجموع چنین به نظر می‌رسد کلِینیاس:‌ همچون همهٔ چیزهایی که در ابتدا آن‌ها را نیک دانستیم، استدلال ما دربارهٔ آن‌ها چنین نیست که آن‌ها خود بر حسب طبیعت نیک‌اند، بلکه این نمایان می‌سازد که چیزها چگونه واقع شده‌اند. که اگر عنان آنان به دست نادانی افتد، بسی بیش از اضداد خود بد خواهند بود، و هرچه بیشتر خدمت‌گزار نادانی باشند، بدتر خواهند بود. حال آنکه اگر عنان آن‌ها را خرد و حکمت به دست‌گیرد، عظیم نیک خواهند بود، اما هیچ یک از آن‌ها به‌خودی‌خود ارزشی ندارند. اکنون پیامد این مطلب چیست؟ آیا چیزی جز این است که همهٔ چیزهایی که برشمردیم نه نیک و نه بدند، جز دانایی و نادانی، که اولی به‌خودی‌خود نیک و دومی به‌خودی‌خود بد است. او نیز موافقت کرد.

این فقره (که در فصل گذشته نیز آورده شد) با این طرح صوری رواقیون که هر چیزی بر اساس چگونگی مساهمتی که به غایت زندگانی دارد ارزیابی می‌گردد در پیوند است، غایتی که صرفاً فضیلت، حکمت یا زندگانی بر اساس حکمت زیسته است، که رواقیون به انحای گوناگون آن را «زندگانی بر اساس طبیعت»، «در سازواری زیستن» می‌نامیدند. رواقیون آنچه را سقراط به اشارت بیان می‌نمود آشکارا می‌آموزاندند، که به تعبیر دیوگنس لائرتیوس برخی چیزهای موجود نیک‌اند، دیگرچیزها بَدند، و چیزهای دیگر نیز نه نیک‌اند و نه بد. فضیلت‌ها ــ دوراندیشی، دادگری، دلیری، خویشتن‌داری و دیگرها ــ نیک‌اند. اضداد این‌ها ــ حماقت، بیدادگری و دیگرها ــ بدند. هر چیز دیگری که نه سودمند باشد و نه زیانی به بار آورد غیر از این‌ها است؛ برای نمونه، زندگی، سلامتی، زیبایی، لذت، زور، ثروت، آوازه، تبارِ شریف و اضدادشان یعنی مرگ، بیماری، زشتی، درد، ضعف، فقر، گمنامی، تبارِ پست و همچون این‌ها (vii. ۱۰۱-۲).

دیدیم که سقراط در آپولوژی می‌گفت «انسان نیک» زیان نمی‌بیند. رواقی رومی اپیکتِتوس، که حدود ششصدسال پس از سقراط می‌زیست، همچنان سقراط را به عنوان راهنمای زندگانی برگزیده بود.

کتاب راهنمای اپیکتِتوس با تعبیری چنین به پایان می‌رسد که ملتوس و آنوتوس ممکن است مرا بکشند، اما نمی‌توانند زیانی به من برسانند. ایده این است که نیک چیزی است که از آن منفعت حاصل می‌شود و تنها چیزی است که از آن منفعت حاصل می‌شود. اما چنان که در آن فقره از ائوثودِموس بیان شد، از آنجا که هر چیزی ــ ثروت، سلامتی، خود زندگانی ــ ممکن است برای زیان زدن یا سود رساندن مورد بهره‌برداری قرار گیرند، تنها فضیلت است که می‌تواند نیک راستین باشد.

رواقیون تفکیکی را مطرح می‌کنند که لازم نیست در اینجا خیلی بر سر آن درنگ کنیم، بر طبق آن تفکیک، به دلیل میل طبیعی موجود به صیانت از خویشتن، برخی موجودات پذیرای صیانت‌اند (مانند نباتات طبیعی و سلامتی به شکلی بسیار عمومی)، در حالی که موجودات دیگر چنین نیستند (مانند چیز ویز (سس پنیر) و بیماری به شکلی بسیار کلّی). دستهٔ اول «مرجح» و دستهٔ دوم «نامرجح» است. یک روش دیگر که رواقیون از آن سخن می‌گویند این است که می‌گویند برخی چیزها ارزش انتخاب شدن دارند، یعنی ما به برگزیدن آن‌ها ــ در شرایط برابر ــ گرایش داریم، در حالی که چیزهای دیگر ارزش انتخاب شدن ندارند، یعنی ما مایلیم از آن‌ها ــ در شرایط برابر ــ اجتناب کنیم. با این همه، در هیچ مورد به فضیلت مطلق یا ویژگی ذاتی بی‌اعتنایی نمی‌شود.»