کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه اخلاق کانت

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه اخلاق کانت نوشتهٔ رابرت ن. جانسون و ترجمهٔ مهدی اخوان است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ جلد ۶۳ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد».

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه اخلاق کانت

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه اخلاق کانت (Kant’s Moral Philosophy; The Stanford Encyclopedia of Philosophy) جلد ۶۳ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» است. این کتاب در ۱۲ فصل به موضوعاتی مانند اهداف و روش‌های فلسفهٔ اخلاق، وظیفه و احترام به قانون اخلاقی، فرمول ملکوت غایات، فضیلت و رذیلت و... پرداخته است. این کتاب شما را با برخی از آرای کانت آشنا می‌کند. ایمانوئل کانت در ۲۴ آوریل ۱۷۲۴ میلادی در کونیگسبرگ، مرکز پروس شرقی در خانواده‌ای متوسط و مسیحی از مذهب متقدسان لوتری زاده شد. بزرگ‌شدن کانت در خانواده‌ای مذهبی تأثیر مهمی بر شکل‌گیری فکری و فلسفی او گذاشت. کانت در دانشگاه کونیگسبرگ به تحصیل فلسفه و ریاضیات پرداخت و پس از دانشگاه چند سالی تدریس خصوصی می‌کرد تا در ۱۷۷۰ میلادی به مقام استادی منطق و فلسفهٔ مابعدالطبیعه در دانشگاه کونیگسبرگ انتخاب شد. پس از پیچیدن آوازهٔ او چندین بار از طرف دانشگاه‌های دیگر برای تدریس دعوت شد، اما پیشنهادشان را رد کرد. کانت موضوع‌هایی در فیزیک لایبنیتسی، اخترشناسی، زمین‌شناسی و شیمی را تا پیش از ۳۰سالگی به رشتهٔ تألیف درآورد و در ۳۱سالگی، رساله‌ای دربارهٔ «منشأ کیهان» منتشر کرد که برای نخستین‌بار صورت‌بندی فرضیهٔ سحاب ستاره‌ای در آن مطرح شده بود. کانت پس از انتشار مقالهٔ مشهور خود با عنوان «دربارهٔ صور و اصول جهان محسوس و معقول» که در ۱۷۷۰ میلادی منتشر شد، بیش از ۱۰ سال نوشتهٔ مهمی در زمینهٔ فلسفه منتشر نکرد. ایدهٔ بنیادین فلسفهٔ نقدی کانت به‌ویژه در نقدهای سه‌گانهٔ او («نقد عقل محض»، «نقد عقل عملی» و «نقد قوهٔ حکم») نمود یافته است. در ۱۷۸۱ میلادی چاپ نخست «نقد عقل محض» منتشر شد و چند سال بعد اهمیت نقد عقل محض آشکار و تصدیق شد. ایمانویل کانت اغلب زندگی خود را در کونیگسبرگ گذراند و در ۸۰سالگی در ۱۲ فوریهٔ ۱۸۰۴ میلادی درگذشت.

دانشگاه استنفورد انتشار این دانشنامه را در سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز کرد. پس از مدتی متن کامل مقالات را در اینترنت در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. کسانی که در تدوین این دانشنامهٔ بزرگ نقش دارند، از استادان و مؤلفان به‌نام در حوزهٔ فلسفه هستند. این دانشنامه به سرپرستی دکتر «ادوارد ن. زالتا» صدها مدخل دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفی است. «مسعود علیا» در سال ۱۳۹۲ با همکاری انتشارات ققنوس، تصمیم به ترجمهٔ بعضی از مدخل‌های این دانشنامه گرفت. او به‌همراه مترجمانی نام‌آشنا آخرین ویراست مقالات دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد را با حفظ سبک و زبان به پارسی برگرداند. انتشارات ققنوس این مجموعه را با کسب اجازه از گردانندگان این دانشنامه (به‌ویژه دکتر زالتا) منتشر کرده است. عناوین بعضی از این جلدها عبارت است از «مفهوم شر»، «فلسفهٔ دین»، «عقل به روایت کانت»، «زیبایی‌شناسی فمینیستی»، «ژاک لکان»، «اخلاق ارسطو»، «باروخ اسپینوزا»، «فیشته» و «پدیدارشناسی».

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه اخلاق کانت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ فلسفهٔ اخلاق کانت پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه اخلاق کانت

«باور به خودآیینی اراده‌های عقلانی انسانی در کانون نظریه اخلاق کانت است. او این امر را کلید فهم و توجیه حجیت الزامات اخلاقی برای ما می‌داند. کانت مانند روسو، که آرای وی بر کانت مؤر بوده، معتقد است که آزادی به این معنا نیست که مقید به هیچ قانونی نباشیم بلکه به این معناست که مقید به قوانینی باشیم که به اعتباری به دست خودمان وضع شده باشند.

بدین‌سان انگاره آزادی به صورت خودآیینی فراتر از معنای صرفاً «سلبی» آزاد بودن از تأثیرات عوامل خارج از خودمان بر رفتار ماست. این انگاره پیش و بیش از هرچیز متضمن انگاره قوانینی است که خود فرد وضع کرده و، به همین اعتبار، قوانینی که حجیت قطعی برای خود فرد دارند.

انگاره بنیادی کانت را می‌توان با برقراری تناظر با انگاره آزادی سیاسی در مقام خودآیینی به طور شهودی فهم کرد (بنگرید به Reath ۱۹۹۴). تصور کنید چگونه آزادی سیاسی در نظریه‌های لیبرال، مرتبط با حجیت و اقتدار سیاسی مشروع تصور می‌شود: دولت تا زمانی که شهروندانش تنها به قوانینی مقیدند که به معنایی خود واضع آن‌ها هستند ــ مثلاً، از طریقرأی‌گیری یا نمایندگان منتخب آن‌ها را وضع می‌کنند و به اجرا می‌گذارند ــ آزاد است. قوانین این دولت در این حالت اراده شهروندانی را که مقید به همین قوانین‌اند نشان می‌دهد. پس انگاره مورد نظر این است که سرچشمه حجیت و اقتدار سیاسی مشروع، بیرون از شهروندان نیست، بلکه در درون آن‌هاست، یعنی در درون «اراده مردم» است. این بدان جهت است که اجتماع سیاسی این قوانین را که خود می‌تواند به آن‌ها مقید شود وضع و اجرا کرده است. پس، دولت خودآیین، دولتی است که در آن حجیت قوانینش در اراده مردمان همان دولت است، نه در اراده مردمانی بیرون از آن دولت، همچون وقتی که دولتی قوانینی را برای دولتی دیگر در زمان اشغال یا استعمار وضع می‌کند. در مورد اخیر، قوانین حجیت مشروع برای آن شهروندان ندارند.

به همین صورت، شخص را تنها وقتی می‌توان آزاد دانست که با اراده خودش و نه با اراده شخصی دیگر مقید شده باشد. در این صورت، اعمال او بیانگر اراده خود اوست، نه اراده کسی یا چیزی دیگر. در این وضع، حجیت اصولی هم که اراده او را مقید می‌کنند، بیرون از اراده او نیست. این امر ناشی از این واقعیت است که او چنین اصولی را اراده کرده است. پس، خودآیینی، آن‌گاه که به فرد اطلاق می‌شود، تضمین می‌کند که سرچشمه حجیت اصولی که او را مقید می‌کنند در اراده خود او قرار دارد. می‌توان دیدگاه کانت را چنین دانست که قانون اخلاقی دقیقا چنین اصلی است. از این رو، مبنای «مشروعیتاخلاقی ِ»۲۶ امر مطلق آن است که اراده عقلانی خود هر شخصی را بیان می‌کند. چون عقل هر شخصی واضع و مجری قانون اخلاقی است، این قانون برای او حجیت دارد.

استدلال کانت آن است که انگاره اراده خودآیین از ملاحظه انگاره اراده‌ای که «به معنای سلبی» آزاد است استنباط می‌شود.

مفهوم اراده عقلانی، مفهوم اراده‌ای است که با واکنش نشان دادن به دلایل عمل می‌کند، یعنی این مفهوم در درجه اول مفهوم اراده‌ای است که بر اساس تأثیر عواملی فراتر از این واکنش نسبت به دلایل، عمل نمی‌کند. پس، اراده برای این‌که آزاد باشد باید در عملکردش از فشار عوامل فیزیکی و روانی رها باشد. بنابراین، انتخاب‌هایی که بر اساس وسواس یا آشفتگی فکری صورت می‌گیرند به این معنای سلبی، آزاد نیستند. اما از نظر کانت، اراده‌ای هم که به موجب عملکرد قوانین طبیعی، همچون قوانین زیست‌شناسی یا روان‌شناسی، عمل می‌کند نمی‌تواند اراده‌ای باشد که عمل آن بر اساس واکنش به دلایل است. از این رو، تعین یافتن با قوانین طبیعی مفهوماً با آزاد بودن به معنای سلبی ناسازگار است.»