کتاب ایلات و عشایر فارس قشقایی، خمسه، کهگیلویه و ممسنی

کتاب ایلات و عشایر فارس قشقایی، خمسه، کهگیلویه و ممسنی نوشتهٔ کپتین ای. تی. ویلسون و کپتین ای. جی. کریسچن و ترجمهٔ کاوه بیات است. انتشارات شیرازه کتاب ما این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی در باب تاریخ فارس در قالب گزارش.

درباره کتاب ایلات و عشایر فارس قشقایی، خمسه، کهگیلویه و ممسنی

کتاب ایلات و عشایر فارس قشقایی، خمسه، کهگیلویه و ممسنی که جلد ۹۵ از مجموعۀ تاریخ معاصر ایران است، ترجمۀ بخشی از یک گزارش از کپتین ای. تی. ویلسون (از چهره‌های صاحب‌نام حوزۀ ایران‌شناسی) به نام «گزارش فارس» و ترجمۀ یک گزارش مستقل به نام «گزارش دربارۀ عشایر فارس» به قلم کپتین ای. جی. کریسچن است که هر دو در بحبوحۀ تحرکات سیاسی و نظامی بریتانیا در صفحات جنوبی ایران و در سال‌های جنگ اول جهانی تدوین و برای استفادۀ مقامات بریتانیایی به‌صورتی محدود تکثیر شد. 

خواندن کتاب ایلات و عشایر فارس قشقایی، خمسه، کهگیلویه و ممسنی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب تاریخ فارس و قالب گزارش پیشنهاد می‌کنیم.

درباره کاوه بیات

کاوه بیات متولد ۱۳۳۳ در تهران، تاریخ‌نگار، پژوهشگر ایرانی و نوهٔ دختری «صولت‌الدوله قشقایی» است. بیات مقالاتی در فصلنامهٔ «گفت‌وگو»، ماهنامهٔ «جهان کتاب» و ماهنامهٔ «اندیشهٔ پویا» نگاشته است. او دبیر مجموعه‌های «تاریخ معاصر ایران» و «آسیای میانه و قفقاز» در شرکت نشر و پژوهش شیرازه (انتشارات شیرازه کتاب ما) است. «روابط ایران و ترکیه»، «سقوط فرقهٔ دموکرات آذربایجان»، «کردها و فرقهٔ دموکرات آذربایجان»، «ارومیه در محاربهٔ عالم‌سوز» و «آذربایجان در موج‌خیز تاریخ» از جمله آثار این نویسنده است.

بخشی از کتاب ایلات و عشایر فارس قشقایی، خمسه، کهگیلویه و ممسنی

«ایل قشقایی

(الف) خاستگاه. قشقایی به ایل ترکمن خلج نَسَب می‌برد که در قرون میانه در آسیای صغیر جای گرفت. در اواخر قرن چهاردهم،‌ هنگامی که تیمور خلج را به بخش‌های مرکزی و شرقی ایران کوچاند گروهی از آنها گریخته و در فارس جای گرفتند. این طوایف «قاچقای» یا «آنهایی که گریختند» (از کلمۀ «قاچماق») نام گرفتند. بعدها تلفظ این نام «قشقایی» تغییر کرد. در روایتی دیگر گفته می‌شود که هلاکوخان آنها را از کاشغر آورد.

زبان قشقایی تا به امروز ترکی باقی مانده و ساکنین فارس معمولاً از آنها به‌عنوان «ترک» یاد می‌کنند.

در طول زمان این گروه به دو قسمت تقسیم شد زیرا بخش بزرگی سنت کوچروی خود را در بهار و پاییز حفظ کرد. یکی وجه تسمیۀ ترکمانی خود، «خلج» را حفظ کرد و دیگری قشقایی خوانده شد، هریک به شعبه‌های متعددی تقسیم شده‌اند که امروزه قشقایی خوانده می‌شود. از میان تیره‌های مختلف، شش‌بلوکی و فارسیمدان را از تیره‌هایی می‌دانند که در اصل خلج بوده‌اند.

(ب) سکونت‌گاه. فاصله‌ای که قشقایی در کوچ سالانۀ خود طی می‌کند از دیگر ایلات ایران بیشتر است. قشلاق آنها در جنوب تا جم و ریز، و گله‌دار می‌رسد و ییلاق آنها نیز در شمال به حدود غربی قمشه. حدود غربی آنها به چند مایلی بهبهان و محدودۀ شرقی‌شان نیز به دشت قیر و کارزین. در جلگۀ قراآقاج از کوار تا تادوان نیستند.

«ایالت فارس از لحاظ اداری به چند حکومت، نیابت حکومت بلوک تقسیم شده است که از میان آنها مقولۀ آخر- [بلوکات]- تعریف دقیقی ندارند. تعداد زیادی از بلوکات و تعدادی از حکومت‌ها در تملک ایل قشقایی هستند و یکجانشینان این شهرها و روستاها، تماماً در ید اقتدار «ایل» قشقایی و رؤسای آن هستند. در خلال چند سال گذشته، مخصوصاً در دورۀ صولت‌الدوله به نحو درخور توجهی بر دامنۀ قدرت ایلخانی و طوایف در این زمینه افزوده شده است.»

«از این‌رو بخش گسترده‌ای از ایالت فارس در دست قشقایی یا در ارتباط با آن است و مردمان یکجانشین این مناطق و کسانی که در اراضی تحت کشتِ ایلات به‌کار مشغولند، افزودۀ مهمی بر تعداد جمعیت خود عشایر محسوب می‌شوند. در بسیاری از موارد یکجانشینان به‌خاطر غارت گلۀ روستا، ستمکاری، نهب محصول و راهزنی عشایر از آنها منزجرند. فریاد "گله را بردند "، فریادی است که به‌کرّات از جانب چوپان‌ها و خطاب به روستاییان، شنیده می‌شود- اما در مجموع، دستۀ‌تازیانه در دست "ترک‌ها "ست.»

(پ) جمعیت. از گزارش‌های مورد وثوقِ اخیر چنین برمی‌آید که ایل قشقایی بیش از ۳۵.۰۰۰ خانوار نیست. قشقایی‌ها خود هر خانوار را پنج نفر گرفته کل جمعیت ایل را ۱۷۵.۰۰۰ نفر تخمین می‌زنند. رقم فوق تنها ایلات را شامل می‌شود و [جمعیت] روستاهایی را که در حوزۀ اقتدار ایلخانی قرار می‌گیرند نیز باید بدان افزود که احتمالاً بین ۲۰ تا ۲۵ هزار خانوار را شامل می‌شود.»