کتاب قلم رنجه

کتاب قلم رنجه نوشتهٔ بهاءالدین خرمشاهی است. انتشارات لنا این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی ۵۰ مقالهٔ اجتماعی، فرهنگی، ادبی و طنزآمیز.

درباره کتاب قلم رنجه

بهاءالدین خرمشاهی در پیشگفتار کتاب قلم رنجه بیان کرده است که به‌احتمال زیاد خوانندگان کتاب به این فکر افتاده‌اند که کلمهٔ «قلم‌رنجه» که عنوان همهٔ ۵۰ مقالهٔ این اثر است، از روی کلمهٔ «قدم‌رنجه» ساخته شده است. او شرح چرایی انتخاب این عنوان را در اولین مقالهٔ این کتاب به‌تفصیل توضیح داده است. بهاءالدین خرمشاهی نگاشتن مقاله‌‌های کتاب حاضر را به پیشنهاد «علی دهباشی» در سال ۱۳۸۸ آغاز کرد. این روند تا سال ۱۳۹۸ ادامه پیدا کرد. تمامی مقاله‌ها با همان ترتیب و توالی زمان نگارش در این اثر آورده شده‌اند. اغلب مقاله‌های این مجموعه با بیان طنزآمیز نگاشته شده‌اند. عنوان برخی از این قلم‌رنجه‌ها عبارت است از «خوش‌رفتاری با همسر و با دوستان»، «کوشاترین ایران‌شناس؛ و پربارترین»، «واژه‌های نوساخته»، «بی‌اخلاقی‌های پیدا و پنهان»، «خانلری و حافظ‌پژوهی»، «شرح یک غزل حافظ و چند نکته دربارهٔ احمد شاملو، سعید حمیدیان و...»، ««خدا را کی آفریده است؟» [العیاذ بالله]»، «دربارهٔ شعر بی‌معنی»، «کیارستمی از خودش ۳۰ سال جوان‌تر بود»، «زبان فارسی و نقش و نفوذ جهانی آن»، «آب را دریابیم»، «خداشناسی تهرانیان در دو قرن اخیر»، «برای استاد محمّد اِحصایی»، «رباعیاتِ اِخْوانی»، «چند حکایت فراروان‌شناسی»، «مناسب‌خوانی‌های شعر حافظ»،«رفاه و رستگاری» و «ساده‌نگاری، ولی نه ساده‌انگاری».

خواندن کتاب قلم رنجه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ ادبیات و علاقه‌مندان به آثار بهاءالدین خرمشاهی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره بهاءالدین خرمشاهی

بهاءالدین خرمشاهی در سال ۱۳۲۴ در قزوین به دنیا آمد. او نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، طنزپرداز، فرهنگ‌نویس، شاعر و استاد دانشگاهی ایرانی است. خرمشاهی تألیفاتی در حافظ‌شناسی و تفسیر اشعار حافظ شیرازی دارد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در قزوین گذرانده؛ سپس در رشتهٔ پزشکی پذیرفته شد، اما تحصیل در این رشته را در سال سوم نیمه‌کاره رها کرد (۱۳۴۳) و همراه با «کامران فانی» به تحصیل در رشتهٔ ادبیات فارسی پرداخت. او از دانشگاه تهران فوق‌لیسانس کتابداری گرفت (۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲) و در مرکز خدمات کتابداری مشغول به کار شد. از استادان او در رشتهٔ ادبیات فارسی می‌توان به ذبیح‌الله صفا، مهدی محقق، سید جعفر شهیدی، پرویز ناتل‌خانلری، سید صادق گوهرین، آیت‌الله ابوالحسن شعرانی و عبدالحمید بدیع‌الزمانی کردستانی اشاره کرد. خرمشاهی توفیق خود را در مسیر پژوهش‌های قرآنی، مدیون کتاب «قانون تفسیر» و مولف آن، «سید علی کمالی دزفولی» دانسته است. کتاب‌های «قرآن و مثنوی»، «بررسی ترجمه‌های امروزین قرآن کریم»، «پوزیتیویسم منطقی»، «انسانم آرزوست (شرح برگزیدهٔ غزلیات شمس)»، «ترجمه‌کاوی»، «طنز و تراژدی»، «حافظ حافظهٔ ماست»، «از سبزه تا ستاره»، «قلم‌رنجه»، «رستگاری نزدیک» و «اکسیر خوشبختی» از آثار مکتوب بهاءالدین خرمشاهی است. او کتاب‌های بسیاری را به پارسی برگردانده است.

بخشی از کتاب قلم رنجه

«یکی از صاحب‌نظران در فلسفه و کلام می‌گفت: همه‌چیز طبیعی است. بلافاصله گفتم: غیر از خودِ طبیعت و هر دو به‌جای ادامهٔ بحث جا خوردیم و نزدیک به یک دقیقه دچار سکوتی سنگین شدیم. زیرا اگر بگوییم طبیعت هم طبیعی است، غیر از آنکه همان‌گویانه یا تحصیل حاصل است، مشکلات عدیدهٔ منطقی و فکری/فلسفی دارد. ازجمله طبق این گزارهٔ متناقض (نما) طبیعت باید خودآفرین باشد. و این محال است. زیرا هیچ موجودی نمی‌تواند خودآفرین باشد، حتی خداوند. زیرا چیزی برای‌آنکه خودش را بیافریند، قبل از این آفریدن و پدید آمدن، باید وجود داشته باشد و این خُلف (خلاف منطقی/فکری) است. حکمای ما هم در این مسئله اندیشیده‌اید و معتقدند «تقدم شیء بر نفس محال است.» این مسئله بدیهی  یا به قول استاد ادیب سلطانی: خودآشکار  است.

پس بلافاصله این سؤال یا مسئله پیش می‌آید که طبیعت از کجا آمده یا چگونه طبیعت شده است. این سؤال دو پاسخ بیشتر ندارد: ۱) آفریدهٔ خداوند است. ۲) قدیم و بلاخلق است. پاسخ اوّل چه کلامی باشد چه فلسفی، ازآنجاکه خداوند طبق تعریفْ خلّاق و بر هر امر غیرمحالی توانا و داناست، معقول است؛ اگرچه عدّه‌ای از فلاسفه و غیرفلاسفه منکر وجود خداوندند که ناگزیر باید پاسخ عقل‌وعلم‌پسند بدهند که طبیعت چگونه پدیدار/موجود شده است. لاجرم پاسخ دوم را می‌دهند (و پاسخ سوم به نحوی که معقول یعنی عقل‌وعاقل‌پسند یا علم‌وعالم‌پسند باشد وجود ندارد). اینکه بگویند مِهبانگ (Big Bang) طبیعت را پدید آورده حرف معقولی است، اما این پاسخ فرار از باران به زیر ناودان یا جارو کردن اشیای خرد و ریز به زیر فرش است، زیرا این پاسخْ این پرسش را پدید می‌آورد که بیگ‌بنگ چگونه پدید آمده. علم، به‌ویژه کیهان‌شناسی، می‌تواند به تقریب قابل‌قبولی داستان رخداد عظیم بیگ‌بنگ را شرح دهد؛ اما ما به دنبال علت بیگ‌بنگ که خود علت پیدایش طبیعت می‌شود هستیم. اگر بگوییم بیگ‌بنگ بی‌علت بوده است، نه عقل فرد و فنّی آن را می‌پذیرد و نه علم، زیرا بنیاد علم بر رابطهٔ عِلّی (علت و معلولی) استوار است که استثناناپذیر است مگر یک استثنا و آن وجود خداوند است که نه علت خود است و نه معلول خود، زیرا مقولهٔ وجود واجب خداوند مانند مقولهٔ وجود ممکنات (سراسر کیهان) نیست و ما دو دلیل/برهان بر اینکه طبیعت [= جهان/کیهان] نمی‌تواند قدیم (بلاعلت و ازلی یا بلازمان) باشد داریم. یکی قول حکمای اسلامی است که می‌گویند: طبیعت متغیّر است و هر متغیّری حادث (پدیدآمده) است. اگر بپرسند چرا هر متغیّری حادث است؟ پاسخش این است که موجود/رخداد متغیّر لاجرم از یک گرفته تا صدها میلیارد تغییر به خود دیده و در نفس‌الامر [به معنای کانتی آن] تعداد تغییرات موجود «میم» (یا با هر اسم دیگر) شمارش‌پذیر است و می‌توان با تفکر و حتی تخیّل قهقرایی چندان به عقب رفت که به اوّلین تغییر یا رخداد/حادثهٔ آن رسید و پیش از اوّل هم که صفر است و صفر برابر با عدم است و این بدیهی است که عدم نمی‌تواند علت وجود باشد. به‌قول‌معروف «ذاتِ نایافته از هستی‌بخش/نتواند که شود هستی‌بخش». یک پاسخ دیگر را که حتی مادی‌اندیشان و طبیعت‌گرایان، و به‌ویژه آن‌ها، انکار نمی‌توانند کرد قول علم و حکم علمی و اجماع کیهان‌شناسان است که برای طبیعت [برابر با جهان/کیهان] عمر یا سن قائل‌اند: آن را حدود ۱۲ تا ۱۵ میلیارد سال می‌دانند. در معترضه بگویم که قطر کیهان را هم به حدود ۱۵ میلیارد سال نوری می‌انگارند. اگر بگویند امکانات علمی (در اینجا کیهان‌شناسی) محدود و تابع رصدها و ابزارهای رصدگر بشر است، می‌گوییم به‌قول‌معروف این مسئله و مشکل شماست یا مشکل علم است. علم که نمی‌تواند ناگهان جهش کند و بگوید سن یا عمر طبیعت [جهان/کیهان] بی‌نهایت است. به این دلیل که اوّلاً سخن به دلیل نمی‌گوید. ثانیاً چاهشان همین‌قدر آب دارد. ثالثاً اینکه مسلّم است که هزارها یا بگویید میلیاردها سال از عمر طبیعت گذشته که به این روزگار (سال ۲۰۱۵) رسیده است. و لاجرم طبیعت عمر یا سن دارد، اگر از طرف آغاز بی‌نهایت یا ازلی بود به روزگار ما نمی‌رسید، زیرا بی‌نهایت [= موجود ازلی و ابدی] از بی‌نهایت سال تشکیل شده و طبیعت چگونه می‌تواند از بی‌آغازی زمانی/مکانی به‌سوی بی‌پایانی زمانی و مکانی حرکت کند و امروزه بخشی مثلاً یک از میلیارد (ها) سال را طی کرده باشد. بی‌نهایت اجزا و ابعاض ندارد. آنچه قدیم انگاشته می‌شود ازلی، نه‌فقط بی‌آغاز، باید ابدی (بی‌انجام) هم باشد.»