کتاب ویکو و هردر

کتاب ویکو و هردر با عنوان اصلی Vico and Herder : two studies in the history of ideas نوشتهٔ آیزایا برلین و ترجمهٔ ادریس رنجی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ تاریخ فلسفه قرار گرفته، در باب آرای دو اندیشمند ایتالیایی و آلمانی است که در قرن ۱۸ میلادی می‌زیستند. این کتاب شامل یک مجموعه جستار است. هدف اصلی این جستارها بررسی ایده‌های کلیدی این دو فیلسوف است که نقش مهمی در تغییر معیارهای تفسیر تاریخ و واقعیت ایفا کردند. ایده‌های این دو فیلسوف هنوز زنده است و بر مباحث فلسفی معاصر تأثیر می‌گذارد؛ حتی اگر جوامع و زمان‌های مربوط به آن‌ها دیگر وجود نداشته باشد. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب ویکو و هردر اثر آیزایا برلین

کتاب «ویکو و هردر» (دو بررسی در تاریخ اندیشه‌ها) که نخستین‌بار در سال ۱۹۷۶ میلادی و در ایران در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ منتشر شده، آرای دو اندیشمند به نام‌های «جامباتیستا ویکو» (Giambattista Vico) و «یوهان گوتفرید هردر» (Johann Gottfried Herder) و تأثیر نظریات آن‌ها بر فهم و تفسیر واقعیات تاریخی را در قالب یک مجموعه جستار بررسی کرده است. این اندیشمندان در قرن ۱۸ میلادی فعالیت کردند. تأثیرات کامل آن‌ها تا قرن ۱۹ نمایان نشد؛ سپس عمدتاً از طریق پیروانشان آشکار شد. در این کتاب مفاهیمی همچون مفهوم علم از دید ویکو که بر اساس علل توضیح داده می‌شود و تمایزِ هردر بین علم و آگاهی، حقیقت و قطعیت به‌طور عمیق بررسی شده است. این ایده‌ها با مباحث فلسفی معاصری مانند مارکسیسم، پوزیتیویسم و روان‌شناسی در ارتباط هستند. نویسنده معتقد است که مهم‌ترین هدف این جستارها بررسی تفکر ویکو و هردر در زمینهٔ تاریخ و فرهنگ است و نه نقد دقیق تمام آثار فلسفی آن‌ها. ویکو و هردر تأکید بسیاری بر اهمیت درک تاریخی و فرهنگی ایده‌ها دارند و بر این باور هستند که هیچ ایده‌ای نمی‌تواند از زمینهٔ تاریخی و اجتماعی خود جدا شود. «آیزایا برلین»، نویسندهٔ این اثر تأکید کرده که برای فهم دقیق ایده‌ها، شناخت دقیق از زمینهٔ تاریخی و اجتماعی لازم است. او اصیل­‌ترین و زایاترین اندیشه­‌های این دو فیلسوف تاریخ و فرهنگ را بررسی کرده است. جستارهای این کتاب از درس‌گفتارهایی گرفته شده که در سال‌های ۱۹۵۷ تا ۱۹۵۸ میلادی در انستیتوی ایتالیایی مستقر در لندن و در سال ۱۹۶۴ در دانشگاه «جانز هاپکینز» ایراد شد.

بخش نخست کتاب به تشریح اندیشه­‌های فلسفی «جامباتیستا ویکو»، معرفت­‌شناسی او و خاستگاه­‌های آن اختصاص دارد. این فیلسوف ایتالیایی تا دو قرن پس از دوران حیاتش گمنام ماند، اما به‌یمن تلاش­‌های مفسرانی همچون «بندتو کروچه» و استفاده از ایده­‌هایش در آثار هنرمندانی مانند «جیمز جویس» کشف و به‌عنوان یکی از نخستین نقادان عصر روشنگری و نگرش غالب دکارتی شناخته شد. ویکو اهمیتی اساسی برای تاریخ، زبان، اسطوره و هنر قائل بود؛ ازاین‌رو از بنیان‌گذارن فلسفهٔ فرهنگ محسوب می‌­شود. بخش دوم کتاب جستاری در باب «یوهان گوتفرید هردر» است. این اندیشمند آلمانی از پدران جنبش رمانتیک و از مخالفان نگرش نئوکلاسیک غرب بود و در آرایش بازاندیشی مفاهیمی همچون جامعه، تاریخ، فرهنگ و هنر نقشی اساسی داشت؛ آرایی همچون داشتن تعلق به یک اجتماع، احترام به فرهنگ­‌های متنوع و رد برتری یکی از آن‌ها بر دیگری، نقش هنر به‌مثابهٔ ابراز روح زمان و لزوم یگانگی نظریه و عمل.

خلاصه کتاب ویکو و هردر

«جامباتیستا ویکو» فیلسوف بزرگ، نظریه‌پرداز و از اولین کسانی بود که برخی از موضوعات مدرن را مطرح کرد. او از اینکه فیلسوفان تمام انرژی خود را به مطالعه در باب طبیعت اختصاص می‌دادند، تعجب می‌کرد. ویکو معتقد بود طبیعت، دنیایی است که چون خدا آن را ساخته، تنها خودش می‌تواند آن را بشناسد؛ همچنین باور داشت دنیای مدنی که انسان‌ها آن را ساخته‌اند، توسط آن‌ها می‌تواند شناخته شود. «جامباتیستا ویکو» برخی آرای دکارتی را نقد می‌کرد و سنت افلاطونی را زیر سؤال می‌برد. او مطالعات مقایسه‌ای از اسطوره‌شناسی، انسان‌شناسی، باستان‌شناسی، زبان‌شناسی و فیلولوژی را توسعه داد. ویکو بر زمینه‌های تاریخی و فرهنگی و توسعهٔ دیدگاه چرخه‌ای تاریخ پرداخته است. «سِر آیزیا برلین» به بررسی ایده‌های «یوهان گوتفرید هردر» نیز پرداخته است؛ به‌ویژه باور هردر به نسبیت فرهنگی و این ایده که ملت‌ها و مردم جهان‌بینی‌های خود را می‌سازند. تأثیر اندیشه‌های هردر بر ناسیونالیسم، رمانتیسم و پوپولیسم در این کتاب مورد بحث قرار گرفته؛ زیرا افکار او تأثیر ماندگاری بر این جنبش‌ها گذاشته است.

چرا باید کتاب ویکو و هردر را بخوانیم؟

این کتاب به‌دلیل تفسیر دقیق و شفاف از میراث فکری دو اندیشمند، مورد ستایش قرار گرفته است. خودِ نویسنده به‌عنوان فیلسوف و تاریخ‌نگار اندیشه‌ها شناخته می‌شود. این اثر را نشان‌دهندهٔ درک عمیق و احترام «سِر آیزایا برلین» به مشارکت‌های «ویکو» و «هردر» در تفکر فلسفی دانسته‌اند. آثار آیزایا برلین در مطالعهٔ تاریخ اندیشه و توسعهٔ تفکر اجتماعی و سیاسی مدرن تأثیرگذار بوده است.

کتاب ویکو و هردر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران تاریخ فلسفه و افرادی که مایلند دو نفر از مهم‌ترین و مؤثرترین فیلسوفان قرن ۱۸ میلادی را بشناسند، پیشنهاد می‌کنیم.

درباره آیزایا برلین

سِر آیزایا برلین (Isaiah Berlin) در ۶ ژوئن ۱۹۰۹ به دنیا آمد و در ۵ نوامبر ۱۹۹۷ درگذشت. او فیلسوف سیاسی، نظریه‌پرداز اندیشه‌های سیاسی، استاد دانشگاه و جستارنویس برجستهٔ بریتانیایی بود. آوازه‌اش در سراسر زندگی مرهون دفاع پیگیرانه‌اش از لیبرالیسم، مشارکت در گفت‌وگوهای فکری درخشان، نقد بی‌امان تحجر، تعصب و افراط‌گرایی سیاسی و نگارش متونی روشن و قابل‌فهم در زمینهٔ تاریخ اندیشه‌ها بوده است. در خانواده‌ای متمول و یهودی در شهر ریگا، پایتخت لتونی به دنیا آمد. پدرش، «مندل برلین» تاجری ثروتمند در صنعت چوب بود. خانوادهٔ برلین در سال ۱۹۱۵ به شهر آندره‌اپل در روسیه و سپس در ۱۹۱۷ به پتروگراد (سن‌پترزبورگ) نقل‌مکان کردند و در جریان هر دو انقلاب آن سال در آنجا حاضر بودند. با وجود آزار و محدودیت‌هایی که از سوی بلشویک‌ها متحمل شدند، در سال ۱۹۲۰ موفق به بازگشت به ریگا شدند. در سال ۱۹۲۱ به بریتانیا مهاجرت کردند و در حومهٔ لندن ساکن شدند. آیزایا برلین تحصیلات متوسطه را در دبیرستان سنت‌پل گذراند و سپس وارد کالج کورپوس‌کریستی در دانشگاه آکسفورد شد. آنجا به تحصیل در رشته‌های تاریخ، زبان‌های باستانی، سیاست، فلسفه و اقتصاد پرداخت. در سال ۱۹۳۲ به‌عنوان مدرس در نیوکالج آکسفورد برگزیده شد و به فاصله‌ای کوتاه، عضو هیئت‌علمی کالج معتبر آل‌سولز شد؛ جایگاهی که در محیط آکادمیک بریتانیا افتخاری کم‌نظیر به شمار می‌رفت. در جریان جنگ جهانی دوم مسئولیت‌هایی در سفارت بریتانیا در واشینگتن و نیویورک بر عهده گرفت و سپس سفری به اتحاد جماهیر شوروی کرد. در آنجا با شماری از روشنفکران روس که از تصفیه‌های استالینی جان سالم به در برده بودند، از جمله دو شاعر نامدار، «آنا آخماتوا» و «بوریس پاسترناک» آشنا شد. این دیدارها بر دیدگاه سیاسی او تأثیر عمیقی گذاشت و موضعش را علیه کمونیسم سخت‌تر و استوارتر کرد. پس از پایان جنگ، به آکسفورد بازگشت.

تا اوایل دههٔ ۱۹۵۰ به تدریس فلسفه ادامه داد، اما تمرکز فکری‌اش رفته‌رفته به‌سوی تاریخ اندیشه‌ها به‌ویژه تاریخ روشنفکری روسیه، نظریه‌های مارکسیستی و سوسیالیستی و نهضت روشنگری معطوف شد. او همچون بسیاری از فیلسوفان مهاجر قرن ۲۰ میلادی، تجربه‌ٔ ترک وطن را از سر گذرانده بود، اما برخلاف چهره‌هایی همچون «هانا آرنت»، «هربرت مارکوزه»، «فریدریش فون هایک» و «کارل پوپر» در سنین بسیار پایین‌تر، یعنی چهارسالگی به سرزمین جدیدش وارد شد. هرچند از بلشویسم گریخته بود و نه از نازیسم، خانواده‌اش در طول جنگ جهانی دوم در لتونی قربانی جنایات نازی‌ها شدند. تجربهٔ این اندیشمند از خشونت سیاسی و نظام‌های توتالیتر، امری شخصی و ملموس و تأثیرگذار بود. از سوی دیگر، تحصیلات و پرورش فکری‌اش در بستر فرهنگ بریتانیایی، بر شکل‌گیری اندیشه‌های سیاسی‌اش تأثیری ماندگار گذاشت. او به‌جز دو سال اقامت در واشینگتن و چهار سال زندگی در مسکو باقی عمر خود را در آکسفورد گذراند. در سال ۱۹۵۷ به استادی کرسی چیچلی در نظریات اجتماعی و سیاسی رسید و در همین دوره از سوی ملکه بریتانیا به لقب «سِر» (Sir) مفتخر شد. در سال ۱۹۶۷ به ریاست کالج وولفسون رسید و بالاترین نشان افتخار کشوری بریتانیا را دریافت کرد. او در قطعهٔ یهودیان گورستان «والورکوت» در آکسفورد آرمیده است. از آثار مکتوب او می‌توان به کتاب‌های «ویکو و هردر»، «کارل مارکس»، «قدرت اندیشه»، «خارپشت و روباه؛ در باب نگاه تولستوی به تاریخ» و «سرشت تلخ بشر» اشاره کرد.

نظر افراد یا مجله‌ها درباره این کتاب چیست؟

«ادریس رنجی» (نویسنده و پژوهشگر) در نقدی بر این کتاب تأکید می‌کند که «ویکو» و «هردر» از پیشگامان تفکر مدرن بوده‌اند و اندیشه‌هایشان تأثیرات عمیقی بر بافت اندیشهٔ غرب و جهان پس از آن داشته است. او معتقد است که آیزیا برلین با دقت و دانش، خاستگاه‌ها و تأثیرات پایدار اندیشه‌های این دو فیلسوف را در اثر حاضر بررسی کرده است.​

بخشی از کتاب ویکو و هردر

«هردر, به یک معنا, علامتی شوم است, مرغ طوفان پیش از دررسیدن طوفان. انقلاب کبیر فرانسه بر پایۀ تصور حقایق بی‌زمانِ اعطاشده به نیروی عقل که همۀ انسان‌ها از آن برخوردارند بنا شد. این انقلاب وقف آفریدن یا احیای جامعه‌ای ایستا و هماهنگ بر پایۀ اصول دگرگونی‌ناپذیر بود، رؤیای کمال کلاسیک، یا اقلاً نزدیک‌ترین تقریب امکان‌پذیر به آن روی زمین. انقلاب کبیر فرانسه جهان‌شمول‌گرایی آشتی‌جویانه و انسان‌باوری عقلانی را ترویج می‌کرد. اما پیامدهای آن ناپایداری نهادهای انسانی را به نحوی ویژه برجسته کرد؛ پدیدۀ دردسرسازِ تغییرِ ظاهراً مقاومت‌ناپذیر؛ رویاروییِ ارزش‌ها و ایده‌های آشتی‌ناپذیر؛ نارسایی فرمول‌های ساده؛ پیچیدگی انسان‌ها و جوامع؛ شعرِ کنش، ویرانی، قهرمانی و جنگ؛ تأثیرگذاری عوام و مردان بزرگ؛ نقش حیاتی بخت؛ ضعف عقل در برابر قدرت آموزه‌های متعصبانه؛ پیش‌بینی‌ناپذیر بودن رخدادها؛ نقش پیامدهای ناخواسته در تاریخ؛ بی‌خبری از کارکرد دوسومِ زیر آبِ کوه یخ عظیم انسانی که دانشمندان صرفاً بخش قابل دیدنش را بررسی کرده و ایدئولوژیست‌های انقلاب کبیر صرفاً همان را به حساب آورده بودند. می‌توان همین را دربارۀ انقلاب روسیه هم گفت. آرمان‌های آن آشناتر از آن‌اند که نیاز به بازگو کردن داشته باشند؛ و نتایج آن نیز تردیدهایی (چه موجه چه ناموجه) دربارۀ کارایی آن نوع دموکراسی که لیبرال‌ها و تندروهای قرن نوزدهم از آن پشتیبانی کرده بودند به همراه داشته‌اند؛ دربارۀ توانایی انسان‌های خردمند برای پذیرش و کنترل نیروهای بی‌خردی؛ و دربارۀ انقلاب چونان ابزاری برای ارتقای آزادی، فرهنگ و عدالت اجتماعی فراگیرتر. این امر انسان‌ها را شدیداً نسبت به تأثیرگذاری دسیسه‌های تبهکارانۀ احزاب منضبط؛ نابخردیِ توده‌ها؛ ضعف نهادهای لیبرال و دموکراتیک در غرب و نیروی هیجانات ملی‌گرایانه هشیار کرد.»