کتاب درآمدی بر تحلیل کیفی داده

کتاب درآمدی بر تحلیل کیفی داده نوشتهٔ کارول گربیچ و ترجمهٔ مسعود دارابی و داریوش احمدیان و سیدعلی میرحسینی است و نشر افکار آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب درآمدی بر تحلیل کیفی داده

در دو فصل اول کتاب درآمدی بر تحلیل کیفی داده به برخی مسائل نظری و عملی پرداخته شده که مبنای پژوهش کیفی به شمار می‌روند و هر پژوهش‌گر، پیش از تصمیم‌گیری دربارهٔ روش تحلیل و طراحی پژوهش، باید از این مسائل آگاهی پیدا کند. پژوهش‌گری که مسیری خاص را برای پژوهش انتخاب کرده و برای مثال مردم‌نگاری را به عنوان طرح اصلی پژوهش برمی‌گزیند، باید بداند این شیوه پژوهشی با کدام شکل دانش (معرفت‌شناسی) و کدام برداشت مبنایی (هستی‌شناسی) همخوانی دارد و این انتخاب چه تاثیری بر جمع‌آوری داده و تحلیل آن خواهد داشت.

بخش اول با نام رویکردهای نوین در تحلیل کیفی داده از ۲ فصل تشکیل شده: در فصل ۱ به اشکال اصلی دانش (معرفت‌شناسی) و تاثیر هر یک بر طرح مورد انتخاب پژوهش‌گر نگاهی انداخته می‌شود. با استفاده از پرسش‌هایی فرضی برای پژوهش نشان داده می‌شود که چگونه می‌توان از هر شکل معرفت‌شناسی برای پژوهش بهره گرفت.

در فصل ۲ به موضوعاتی کلیدی پرداخته شده که پژوهش‌گر باید در تصمیم‌گیری برای طراحی و تحلیل مطالعه در نظر بگیرد و گزینه‌های گسترده تحلیلی پیش روی پژوهش‌گر را مشخص می‌کنند. همچنین پژوهش‌گر در این فصل با دو شکل از مفیدترین شیوه‌های تحلیل داده آشنا خواهد شد: تحلیل مقدماتی داده و تحلیل موضوعی.

بخش دوم با نام رویکردهای ویژه تحلیلی، ۱۱ فصل دارد. در ۱۱ فصل آن، ابزارها و روال‌هایی تحلیلی بررسی می‌شود که در رویکردهای خاص شکل گرفته و گسترش یافته‌اند. اگر چه روال‌های مذکور از لحاظ پیشینه ارتباط نزدیکی با رویکردهای طراحی پژوهش داشته و از این رویکردها نشئت گرفته‌اند، اما با توجه به انعطاف‌پذیری این روش‌ها می‌توان آنها را با نیازهای خاص پژوهش‌گر تطبیق داده و برای تشریح ابعاد خاص پرسش پژوهش به کار گرفت. 

بخش سوم با نام تحلیل اسناد به این موضوع می‌پردازد: همه چیز در تحلیل اسناد در حوزه پژوهش کیفی به شکل‌دهی برمی‌گردد. این فرایند نشان می‌دهد که رخدادهای اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی و برداشت‌های فردی و گروهی چه تاثیری بر شکل‌دهی به گفته‌ها و نوشته‌ها داشته‌اند و چگونه می‌توان با بررسی گفتگوها و روایت‌های معمول، که از طریق مشاهده جمع‌آوری شده یا در پیگیری اسناد موجود به دست می‌آیند، این تاثیرات را ردیابی کرد. رویکردهای تحلیلی مثل تحلیل محتوا، تحلیل گفتگو، تحلیل روایت، و تحلیل گفتمان دارای وجوه اشتراک بوده و گاه هر یک تکراری از دیگری است، اما هر یک جهت‌گیری خاص خود را دارد.

بخش چهارم با نام داده‌نویسی به این موضوع می‌پردازد: بعد از جمع‌آوری و گروه‌بندی داده‌ها برای داده‌نویسی، پژوهش‌گر باید تصمیمات مختلفی را اتخاذ کند. 

بخش پنجم و آخر با نام برنامه‌های رایانه‌ای برای پژوهش کیفی به مروری کلی بر بسیاری از بسته‌های نرم‌افزاری کیفی موجود در بازار می‌پردازد. بسته‌های رایانه‌ای برای مدیریت داده‌های کیفی ظرف ۳۰ سال گذشته در اشکال مختلف ارائه شده‌اند. این نرم‌افزارها در سازمان‌دهی و کدگذاری پایگاه‌های بزرگ داده بسیار مفید بوده‌اند. اما استفاده از این بسته‌های نرم‌افزاری مزایا ومعایب خاص خود را دارد و قبل از استفاده از این رویکرد در پژوهش، پژوهش‌گر باید با این نرم‌افزارها آشنا شود.

خواندن کتاب درآمدی بر تحلیل کیفی داده را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دانشجویان و پژوهشگرانی که به تحلیل کیفی داده می‌پردازند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب درآمدی بر تحلیل کیفی داده

«در هر تحلیل محتوا باید به شش پرسش پاسخ داد:

۱ـ آیا اسناد کافی برای استفاده مفید از این روش تحلیل وجود دارد؟ کدام ابعاد این اسناد مورد تحلیل قرار می‌گیرند؟ آیا همه اسناد تحلیل خواهند شد یا بخشی از آنها؟ اسناد مورد بررسی به کدام موضوعات مربوط می‌شوند؟

۲ـ از چه روشی برای نمونه‌برداری استفاده خواهد شد؟ در مواردی که حجم اسناد بالا است، پژوهش‌گر باید درباره فواید روش‌های نمونه‌برداری تصادفی، طبقه‌ای، خوشه‌ای، و غیراحتمالی قضاوت کند و گاه لازم است برخی اسناد کلیدی را از مجموعه داده‌ها انتخاب کرده و برخی را کنار بگذارد.

۳ـ چه سطحی از تحلیل به کار گرفته خواهد شد و چه مفاهیم یا موقعیت‌هایی کدگذاری خواهند شد؟ گاه پژوهش‌گر باید قبلا قراردادی را تدوین کرده و سپس آن را همانند یک ماتریس بر روی اسناد اعمال نماید تا بتواند به داده‌های شمارشی دست یابد. آیا از داده‌های تحت تحلیل موضوعی نیز برای تولید کدها استفاده خواهد شد؟ برای بررسی متقابل چطور؟ برای شناسایی گفتمان‌ها چطور؟ یا برای رسیدن به اطلاعات عمیق و مطالعات موردی؟

۴ـ قرارداد یا کدها به چه شکل تولید خواهند شد؟ آیا این کدها از پایگاه داده و بر اساس تحلیل مقدماتی و موضوعی داده‌ها گرفته خواهند شد یا از یک قالب کدگذاری از پیش تعیین شده (پیشینی) بر مبنای پژوهش‌های قبلی و تجربه‌های پیشین پژوهش‌گر در زمینه مورد نظر استفاده خواهد شد؟ اگر حالت دوم مد نظر است، چه معیاری برای وارد کردن و حذف داده‌ها جهت رسیدن به این کدها به کار گرفته خواهد شد؟

۵ـ چه روابطی بین مفاهیم، کدها، و بافت آنها بررسی خواهد شد؟ مدیریت این روابط چگونه خواهد بود؟ آیا به بافت توجه خواهد شد؟ یا در حیطه دید کلی عددی باقی خواهیم ماند؟

۶ـ پایایی رویکرد یا قرارداد انتخابی چقدر است؟ آیا می‌توان به سطح بالایی از پایایی بین کدگذارها دست یافت و آن را حفظ کرد؟ آیا با ارجاع درون‌متنی به دیگر اسناد یا سه‌وجهی‌سازی (تلفیق) و شمول داده‌های کیفی می‌توان به روایی دست یافت؟

بعد از پاسخ دادن به این سوالات، پرسشی که مطرح می‌شود این است که این فرایند را چطور می‌توان به روندی عملی تبدیل کرد؟»