کتاب مقالاتی درباره زیباشناسی هنر

کتاب مقالاتی درباره زیباشناسی هنر نوشتهٔ ژان ژنه و ترجمهٔ مهتاب بلوکی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است.

درباره کتاب مقالاتی درباره زیباشناسی هنر

کتاب مقالاتی درباره زیباشناسی هنر دربردارندهٔ گزیده‌ای از نوشته‌های نظری ژان ژنه است که به لحاظ نوع متن، مضمون و سبک نوشتاری دارای تنوع خاصی است. این اثر چهار نقد هنری مهم ژنه را در بر می‌گیرد، که در دههٔ ۱۳۵۰ میلادی نگاشته شده است. «کارگاه آلبرتو جاکومتی»، «راز رامبراند»، «نامه به لئونور فینی» و «ژان کوکتو»، هر چهار متن، بین سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۵۸ به چاپ رسیده‌اند. ژنه پس از آزادی از زندان و حتی پیش از آن با محافل روشن‌فکری و هنری فرانسه سال‌های پس از جنگ جهانی دوم در ارتباط بود. ژید، سارتر و کوکتو از نویسندگانی بودند که در آن زمان در نامه‌ای به رئیس‌جمهور وقت فرانسه خواستار لغو حکم حبس ابد او شدند. به همین علت، نوشته‌های نظری ژنه نزدیکی خود را به محافل روشن‌فکری و هنری آن دوره همواره حفظ کرده است.

در متن «ژان کوکتو»، ژنه به روش همیشگی خود، در حین نقد فشرده آثار ادبی و هنری او، تصویر قهرمان‌گونهٔ او در آن سال‌ها را می‌شکند. کوکتو در نظر ژنه نابغه، افسونگر یا هنرمندی با انواع استعدادهای برجسته ادبی و هنری نیست، کوکتو انعکاسی است از قهرمانی برتر، از افسونی قوی‌تر از خود کوکتو که او را مجذوب کرده است. نقد ژنه در «نامه به لئونور فینی» سخت‌تر می‌شود تا جایی که حتی می‌توان آن را توهین‌آمیز تلقی کرد. لئونور فینی، از هنرمندان مطرح آن دوره، نه‌تنها در حوزه نقاشی بلکه در مجسمه‌سازی، طراحی لباس و صحنه فعال بود. ژنه تأثیرپذیری لئونور فینی از نقاشان سوررئالیست و نئوامپرسیونیست را در این متن آن‌چنان توصیف می‌کند که گویی حسّ بویایی‌ای که با توده‌های گیاهی تابلوهای فینی فعال می‌شود از ورای نقد ژنه نیز حس می‌شود. نگاه ژنه به آثار رامبراند باز هم عجیب‌تر و نامتعارف‌تر از برداشت او از آثار کوکتو یا لئونور فینی است. ژنه در آثار اولیه رامبراند تأکیدی بر شکوه و جلال در به تصویر کشیدن واقعیت مشاهده می‌کند: تمامی تزیینات یک فرش، یک پارچه، یک لباس، حتی اگر مندرس باشد، در تابلوهای او منعکس است. در آن دوره رامبراند مردی بود ثروتمند که با تمامی اقشار بازرگان و تاجر آن زمان هلند ارتباط داشت. به نظر ژنه، رامبراند رفته‌رفته تمامی مدل‌هایش را یکسان می‌بیند و به همین علت توجه او به زرق و برق ظاهری کم‌کم به ظاهر حقیرترین افراد و اجسام منتقل می‌شود. این فرایند را ژنه در مورد رامبراند این‌گونه جمع‌بندی می‌کند که او نه‌تنها با نقاشی‌هایش متحول شده بلکه خلق آن آثار تغییر بنیادینی در جهان‌بینی او ایجاد کرده است.

خواندن کتاب مقالاتی درباره زیباشناسی هنر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ نقدهای هنری پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مقالاتی درباره زیباشناسی هنر

«یونانی! آراستگی خشک این واژه، ایجاز آن و حتی شکست قدری سریع آن صفاتی است که به‌سرعت می‌توان به ژان کوکتو نسبت داد. این واژه پیش از این نشان‌دهنده تلاش باارزشی برای تمایزگذاری بوده است؛ یعنی نشان‌دهنده شاعری رهاشده، جداشده از ماده‌ای که او تراشه‌های آن را به هوا پرتاب کرده است. شاعر ــ یا اثر او، یعنی خود او ــ قطعه‌ای عجیب، کوتاه، سرسخت، و درخشان باقی می‌ماند که به نحو مضحکی ناتمام است ــ درست مانند واژه یونانی ــ و دارای صفات پسندیده‌ای ــ به‌ویژه صفت نورانیت ــ است که برخواهم شمرد. نورپردازی‌ای که در ابتدا یکدست و بی‌رحم است و بادقت جزئیات منظره‌ای به‌ظاهر بی‌رمز و راز را نشان می‌دهد: سخن از کلاسیسیم یونانی است. در واقع، هوش شاعر اثر او را با نوری آن‌چنان سفید و آن‌چنان تند روشن می‌کند که اثر سرد به نظر می‌رسد. این اثر باظرافت دستخوش پریشانی شده است اما هر کدام از پایه‌ها یا سکوهای آن با دقت بسیار کار شده و به نظر می‌رسد که سپس شکسته و به همان حال رها شده است. امروز گردشگران زیبایی از این اثر دیدن می‌کنند. اثر در فضایی بسیار ناب، بسیار نیلگون شناور است. اگر بخواهیم در مورد ژان کوکتو صحبت کنیم، در مورد او بسط یک استعاره صرفا یک بازی ساده نیست. واژه یونانی را خود او انتخاب کرد و اغلب می‌خواست تمامی یونان را به تصویر کشد یا به آن ارجاع دهد. دلیل این امر آگاهی او از تاریک‌ترین، مخفی‌ترین، سرکش‌ترین و تقریبا جنون‌آمیزترین دلالت‌های یونان است. اما می‌توانیم حدس بزنیم که از اُپرا تا رُنو و آرمید آن ستون‌ها و معابدِ درهم‌شکسته می‌توانند صورت مرئی رنج و ناامیدی‌ای باشند که، با بالندگی خویش در پس ظاهری دلربا و دنیوی، پنهان شدن را به بیان خویش ترجیح دادند، به‌ویژه از زمانی که دریافتیم فروپاشی نجیبانه یونان باستان در محدوده جهان سبکسری و عیاشی بوده است. این جنبه تراژیک شاعر است. انبوه خاک‌شده آدمیان بویی کمابیش ناخوشایند می‌پراکند و از خود توده‌های حرارتی‌ای ساطع می‌کند که گهگاه سرخی شرم را بر گونه‌هایمان می‌نشاند. جمله‌ای، بیتی، رسمِ خطی بسیار صاف و تقریبا پاک میان فاصله واژگان یا در نقطه تلاقی آن‌ها هوایی سنگین، گهگاه متعفن، را به آسمان بر می‌کند که گویای زندگی زیرزمینی پرجنب و جوشی است.»