کتاب دولت و فرودستان

کتاب دولت و فرودستان نوشتهٔ جمعی از نویسندگان و ترجمهٔ آرش عزیزی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است. تورج اتابکی یکی از نویسندگان و گردآورندهٔ مقاله‌های کتاب حاضر است. نویسندگان در این اثر از فراز و فرود تجدد آمرانه در ترکیه و ایران سخن گفته‌اند.

درباره کتاب دولت و فرودستان

کتاب دولت و فرودستان دربردارندهٔ ۱۱ مقاله در باب فراز و فرود تجدد آمرانه در ترکیه و ایران است. عنوان مقاله‌های این اثر عبارت است از «زمان، انضباط کاری و مدرن‌سازی در ترکیه و ایران: برخی ملاحظات تطبیقی»، «کارگران و دولت در اواخر امپراتوری عثمانی»، «مهمانان ناراضی: فرودستان ایران در حاشیه‌های امپراتوری تزاری»، «مدرن‌سازی امپراتوری عثمانی و «امتیازات ویژه»: واکنش ارتدوکس‌های یونانی به سیاست‌های ترک‌های جوان»، «اصلاحات از بالا، مقاومت از پایین: مخالفان نظم نوین در ایران، ۱۹۲۷ تا ۱۹۲۹»، «میراث عثمانی جمهوری کمالیستی»، «در کنار، یا برکنار از کارگران ایران: آبادان، اردیبهشت ۱۳۰۸»، «واکنش‌های صوفیان به اصلاحات در پی مبارزه ملی در ترکیه»، «واکنش به تجدد آمرانه در ترکیه: واقعه منمن و پیدایش یک اسطوره و نزاع بر سر آن (۱۹۳۰ ـ ۱۹۳۱)»، «اقتدار و عاملیت: بازنگری کنشگری زنان در دوره رضاشاه» و «چندهمسری پیش و پس از اجرای قانون مدنی سویس در ترکیه». دونالد کواترت، ونجلیس کچ‌ریوتیس، اریک یان زورخر و کاوه بیات از جمله نویسندگان این مقالات هستند.

خواندن کتاب دولت و فرودستان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران حوزه‌های علوم سیاسی و جامعه‌شناسی، به‌ویژه در باب ایران و ترکیه پیشنهاد می‌کنیم.

درباره تورج اتابکی

تورج اتابکی متولد ۲۳ فوریهٔ ۱۹۵۰ و پژوهشگر ارشد در پژوهشکدهٔ تاریخ اجتماعی و استاد تاریخ اجتماعی خاورمیانه و آسیای مرکزی در دانشگاه لیدن هلند است. اتابکی فارغ‌التحصیل فیزیک نظری از دانشگاه ملی ایران و دانشگاه لندن است. او با رویکرد به تاریخ به تحصیل در این رشته در دانشگاه لندن و دانشگاه اوترخت هلند پرداخت. تورج اتابکی در کنار تدریس و پژوهش در کارنامهٔ خود، ریاست انجمن اروپایی مطالعات آسیای مرکزی، عضویت در شورای سردبیری نشریاتی همچون «مطالعات ایران‌شناسی»، «مطالعات آسیای مرکزی» و «مطالعات تاریخ بین‌المللی کار و کارگری» را دارد. تورج اتابکی سازمان‌دهندهٔ کنفرانس دوسالهٔ انجمن بین‌المللی مطالعات ایران‌شناسی در شهر استانبول در سال ۲۰۱۲ و رئیس برگزیدهٔ انجمن بین‌المللی مطالعات ایران‌شناسی برای سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ بود. حوزهٔ مطالعات دانشگاهی تورج اتابکی تاریخ اجتماعی، تاریخ فرودستان، تاریخ کار و کارگری، تجدد و نوسازی در قلمرو جغرافیایی خاورمیانه، قفقاز و آسیای مرکزی است. «تاریخ فرودستان»، «تجدد آمرانه»، «آذربایجان در ایران معاصر» و «ایران و جنگ جهانی اول» از جمله آثار منتشرشدهٔ این نویسنده هستند.

بخشی از کتاب دولت و فرودستان

«در اردیبهشت سال ۱۳۰۸ در آستانه یک رویارویی مهم و طولانی میان دولت ایران و شرکت نفت انگلیس و ایران که بیش از نیم قرن بر تاریخ معاصر ایران تأثیر نهاد، در پالایشگاه آبادان ــ قلب امپراتوری شرکت نفت، در خوزستان ـ یک اعتصاب گسترده کارگری رخ داد. این اعتصاب که در نوع خود نخستین اعتصاب کارگری مهم بود که در ایران رخ می‌داد، دولت ایران را در موقعیت دشواری قرار داد. با توجه به تلاش‌های جاری دولت ایران برای پایان نهادن به موقعیت برتر شرکت نفت در خوزستان که در آن دفاع از حقوق پایمال شده کارگران ایرانی نقش سیاسی و اخلاقی مهمی را احراز کرده بود از یک سو، و نگرانی ذاتی نظام رضاشاهی از هرگونه عمل مستقل که می‌توانست چیرگی مطلق نظام مزبور را زیر سؤال برد، از سوی دیگر، رویه‌ای که می‌بایست اتخاذ شود به هیچ وجه روشن نبود.

اگرچه در نهایت بنا به دلایلی چند، از جمله ماهیت استبدادی نظام پهلوی و توانایی دولت بریتانیا در تفسیر کل ماجرا به یک توطئه خطرناک بلشویکی، دولت ایران بر سرکوب قهرآمیز تظاهرات کارگران تصمیم گرفت ولی به گونه‌ای که تحولات بعدی نیز نشان داد، در این عرصه فقط کارگران ایرانی صنعت نفت سرکوب نشدند، بلکه ناسیونالیسم نوپای ایرانی هم بخشی از تحرک و توانایی خود را از دست داد.

با حذف کارگران از مبارزه‌ای که با شرکت نفت جریان داشت، نقش این عامل در تاریخ‌نگاری ایران معاصر نیز جنبه‌ای مجمل و حاشیه‌ای یافت. در بسیاری از بررسی‌های اساسی و مهمی که در مورد تاریخ صنعت نفت منتشر شد، حتی یک پاورقی جزئی نیز به این موضوع اختصاص نیافت. این بی‌توجهی به انضمام تلاشِ پیش‌گفته مراجع و منابع انگلیسی در توصیف اعتصاب آبادان به یک «توطئه بلشویکی»، با گرایش دیگری که بعدها شکل گرفت، یعنی تعبیر کل این تغییر و تحول به یک واقعه کارگری محض نیز در تثبیت وجه حاشیه‌ای و مکتوم آن مؤثر واقع شد.»