کتاب رخصت مرشد (جلد ششم؛ کاشان)

کتاب رخصت مرشد (جلد ششم؛ کاشان) نوشتهٔ خسرو آقایاری است و انتشارات کتاب نیستان آن را منتشر کرده است. رخصت مرشد یا قصه‌های پهلوانی داستان‌هایی از زندگی پهلوانان ایرانی و روایتِ رشادت‌ها و جوانمردی‌هایشان است. این مجموعه ۱۱ جلد دارد و جلد ششم آن دربارهٔ پهلوانان شهر کاشان است.

درباره مجموعهٔ رخصت مرشد

حکایت و روایت از پهلوانی‌های و دلاوری‌های پهلوانان ایران‌زمین، بخشی از تاریخ شفاهی مردمان سرزمین ماست. سال‌های سال مردمان ایران با حضور در قهوه‌‌خانه‌ها و یا مراکز تجمع مردم، پای نقل و صحبت مرشد‌هایی می‌نشسته‌اند که پهلوانی‌های ایرانیان را از دل قصه‌ها و افسانه‌های کهن ایران استخراج کرده و پس از تصویر آن‌ها در قالب نقاشی به روی پرده‌های بزرگ، به نقل سینه‌به‌سینه آن‌ها برای مردم پرداخته‌اند.

قصه‌های پهلوانی در ایران اما تنها در نقل پرده‌ها و افسانه‌ها و حکایت‌های پهلوانی کهن خلاصه نشده است که در بسیاری از حکایات روزمره زندگی مردم نیز ریشه دارد. به ‌عبارت ‌دیگر، ایرانیان در گذر زمان افسانه‌هایشان را با زندگی روزمره خود پیوند زده و سعی کرده‌اند پهلوان‌های افسانه‌ای خود را در قامت مردانی از روزگاران معاصر کشف و پیدا کنند. از گذر این تلاش است که بسیاری از پهلوانی‌ها و جوانمردی‌های قصه‌ها و افسانه‌ها را در قهرمانان سرزمین خود کشف و بازآفرینی می‌کنند.

مجموعهٔ ۱۱ جلدی رخصت مرشد، قصه‌های پهلوانی نوشته خسرو آقایاری نیز با همین هدف و برای بازخوانی حکایت‌هایی از زندگی پهلوانان ایرانی تألیف شده است.

این مجموعه گرچه شکلی داستانی داشته و نمی‌توان از آن در قالب تاریخ شفاهی یکی از سنن فرهنگی و پهلوانی ایران یاد کرد، اما تلاش نویسنده برای جمع‌آوری اطلاعات پیرامون شخصیت‌های این کتاب و نیز تلاش او برای شخصیت‌پردازی حقیقی بر مبنای آن‌ها در این کتاب را می‌توان تلاشی ‌همپایه یک پژوهش برای تدوین تاریخ شفاهی این بخش از فرهنگ ایران یاد کرد.

درباره کتاب رخصت مرشد (جلد ششم؛ کاشان)

کتاب رخصت مرشد (جلد ششم؛ کاشان) ششمین مجلد از مجموعه قصه‌های پهلوانی به داستان‌هایی از پهلوانان کاشان اختصاص یافته است. شهری در حاشیهٔ کویر و در مسیر راه رسیدن به بسیاری از شهرهای جنوبی ایران. کاشان از دیرباز شهری پرتمدن و البته کم حاشیه بوده است. گرچه اهالی این شهر به مانند مردمان کویر سر در گرو آباد کردن دیار و سرزمین خود داشته و نجیبانه از غوغاها و طوفان‌های سیاسی دورش نگاه داشته‌اند؛ اما داستان پهلوانان و عیاران کاشانی از میان سینه‌های مردمان آن، سر به بیرون آورده و راه به کتاب‌ها و حافظه تاریخی مردم ایران برده است؛ تا جایی که نام بسیاری از آن‌ها امروزه نه در کاشان که در بسیاری از منابع تاریخی به نیکی و به عنوان سرآمدان عیاری در تاریخ ایران زمین یاد می‌شود.

خسرو آقایاری از همین رهگذر و با مرور منابع موجود در این زمینه در ششمین مجلد از کتابش به سراغ هشت پهلوان کاشان رفته است و شرحی از زندگی و سرگذشت آن‌ها را در قالب روایت‌هایی داستانی بازگو کرده است.

پهلوانان آقامیر کاشانی، میرپهلوان، رضا گرجی‌دوز، اکبر رباطی، اکبر دباغ، حسین کلاه‌دوز و محمد رضا نقوی کاشانی افرادی هستند که این کتاب سعی در شرح گوشه‌ای از خصائل و رفتارهای پهلوانی آن‌ها دارد.

کتاب با شرحی از موقعیت ویژه اجتماعی کاشان آغاز می‌شود، دورانی که به روایت راوی، مردمان شهر از ترس ناامنی راه و یکه‌تازی اشرار جرئت خارج شدن از شهر نداشته‌اند و به همین دلیل رفت‌وآمد و مراودات تجاری با شهر از رونق افتاده است. در چنین موقعیتی یکی از پهلوانان کاشانی با حرکت دادن قافله‌ای به مبارزه با راهزنان برمی‌خیزد. این فصل نخست روایت پهلوانی مردمان کاشان در این کتاب است.

نکتهٔ قابل توجه درباره این کتاب شیوه روایت داستانی جذاب آن است که همانند بسیاری از افسانه‌های کهن، دارای تعلیق و فضاسازی داستانی ویژه‌ای است که مخاطب را در طول مسیر داستان همواره با خود نگاه می‌دارد. این اتفاق در مسیر قصه‌های این کتاب به‌خوبی در روایت رویارویی پهلوانی دیگر با شیر ناصرالدین شاه نیز به‌خوبی قابل مشاهده است.

زبان ساده و استخدام کلمات و عبارات امروزینی که متن حکایت‌ها را گاه شبیه داستان‌های نوجوانانه می‌کند در کنار بیان تصویری روایت‌ها که درک و خوانش آن‌ها را بسیار ساده و روان کرده است یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این مجموعه به شمار می‌رود. در کنار این موضوع مرور این دست داستان‌ها تصویری موجز و در عین حال کامل از اوضاع و احوال اقتصادی و سیاسی و اجتماعی دوره‌ای خاص از ایران را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد که شاید مرور آن به صورتی دیگر نیاز به مطالعه چندین و چند کتاب مرجع دارد.

ویژگی دیگر این کتاب را باید در استناد تاریخی دقیق آن و پژوهش‌های میدانی نویسنده برای کشف حقایق تاریخی مرتبط با داستان دانست که در مواردی متعددی بر مبنای مصاحبه‌های انجام شده توسط نویسنده با برخی از بازماندگان نسل‌های پهلوانان این دیار شده است. این سخت‌کوشی در کنار ذوق داستان‌پردازانه خسرو آقایاری از این کتاب در مجموع اثری خواندنی در زمینه عیاری و پهلوانی بخشی از مردمان ایران پدید آورده است.

خواندن کتاب رخصت مرشد (جلد ششم؛ کاشان) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران ادبیات و منش پهلوانی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب رخصت مرشد (جلد ششم؛ کاشان)

«چند ماه بود که هیچ کاروانی از شهر بیرون نرفته بود. هیچ کدام از قافله‌ها جرئت حرکت نداشتند. راه‌ها ناامن بود. راهزن‌ها و گردنه گیرها راه‌ها را بسته بودند و مردم هم از ترس جانشان ترجیح می‌دادند که کار و زندگی را رها کنند و در خانه‌هایشان بمانند. بازارها از رونق افتاده بود. بازرگانان کهنه‌کار که همه عمرشان در سفر و خرید و فروش گذشته بود.»