کتاب جامعه، فرهنگ و تفکر نقاد

کتاب جامعه، فرهنگ و تفکر نقاد نوشته گرگ آر هاسکینز و داگلاس برنر و دیگران است که با ترجمه مریم آقازاده و اکبر سلطانی و پیام یزدانی منتشر شده است. این کتاب سعی دارد روش درست تفکر نقاد را آموزش دهد تا از قضاوت به دور باشد.

درباره کتاب جامعه، فرهنگ و تفکر نقاد

تفکر نقاد، چیزی است آموختنی؛ و مهارت یافتن در آن تمرین بسیار می‌خواهد. ذهن طبیعی ناپروردهٔ ما، ذهن «نامتفکر»، اغلب چیزهایی را درست و بدیهی و طبیعی می‌انگارد در حالی که هرگز درستی یا نادرستی آن‌ها را ارزیابی نکرده‌ایم. قضاوت‌ها و نتیجه‌گیری‌هایی می‌کند که هیچ از ماهیت آن‌ها خبر نداریم. تصمیم‌های ریز و درشتی می‌گیریم و اعمالی از ما «سرمی‌زند» که خیال می‌کنیم ـ فقط خیال می‌کنیم ـ آگاهانه و با هدف معلوم و برنامه‌ریزی مشخصی بوده، و بعد شگفت‌زده و خشمگین می‌شویم که چرا نتیجه دقیقاً برعکس آن بوده که انتظار داشته‌ایم. رنج می‌کشیم و، با اینکه به‌زبان اخلاق‌مندی را ستایش می‌کنیم، دیگران را رنج می‌دهیم؛ و نمی‌فهمیم چرا. انگار ما نه حاکم بر ذهن خود، که بندیِ آن هستیم. 

ما چیزی جز تفکر خود نیستیم. «احساسات» ما (خشم، ترس، اندوه، محبت)، آرمان‌هایمان، تصمیم‌ها و اعمال‌مان، همه محصول فرایندی است که نامش را فکر کردن گذاشته‌ایم. کیفیت زندگی ما مستقیماً تابع کیفیت تفکر ماست. اگر تفکر ما نامتفکرانه و ناآگاهانه باشد، اگر سازوکارش را نفهمیم، نمی‌توانیم تشخیص بدهیم کجایش معیوب است تا اصلاحش کنیم. تفکر نقاد اندیشیدن دربارهٔ خود تفکر را به ما می‌آموزد.

خواندن کتاب جامعه، فرهنگ و تفکر نقاد را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به درست فکر کردن و درست عمل کردن در دنیای مدرن پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب جامعه، فرهنگ و تفکر نقاد

تفکر نقاد به معنای تفکر منفی و جست‌وجو برای یافتن اشتباه‌ها یا عیب‌یابی نیست، بلکه فرایندی است بی‌طرفانه و بدون سوگیری به منظور ارزیابی ادعاها یا عقاید خودمان یا دیگران.

هدف از تفکر نقاد این نیست که همه مانند هم بیندیشند. از جمله به این دلیل که تفکر نقاد فرایندی است مجزا از ارزش‌ها یا اصول فرد متفکر (نمودار ۱)؛ و به همین سبب است که دو نفر ممکن است پیرو ارزش‌ها یا اصول کاملاً متفاوتی باشند، اما هر دو رویکرد تفکر نقادانه را در پیش بگیرند. وانگهی، دریافت‌ها و نیازهای عاطفی اولیهٔ (شکل ۱) انسان‌ها با هم فرق می‌کند، و همین موجب می‌شود که نحوهٔ اندیشیدن ما با هم تفاوت داشته باشد.

تفکر نقاد با فردیت یا شخصیت افراد منافاتی ندارد. ممکن است باعث افزایش بی‌طرفی شما شود، اما در کیستی شما تغییری ایجاد نخواهد کرد.

تفکر نقاد نوعی باور نیست؛ می‌تواند اعتبار باورها را ارزیابی کند اما فی‌نفسه باور نیست، بلکه فرایند است.

تفکر نقاد از احساسات یا تفکر احساسی ممانعت نمی‌کند یا جایگزین آن نمی‌شود. احساسات و عواطف به زندگی ما معنا و لذت می‌بخشند و موجب نوعی هدفمندی در آن می‌شوند. تفکر نقاد نمی‌تواند این نقش را ایفا کند. با این حال در تصمیم‌گیری‌هایی که مرتبط با حیات عاطفی ما و در عین حال مستلزم سنجشگری هستند (مانند تصمیم در مورد ازدواج یا بچه‌دار شدن)، بهتر است از تفکر نقادانه استفاده شود.

تفکر نقاد به معنای پذیرش کورکورانهٔ هر چه وجهی علمی داشته باشد نیست. کمااین‌که فرهنگ ما مملو از دعاوی علمی غیرواقعی به منظور بازاریابی برای انواع و اقسام محصولات است؛ از کورن فلکس صبحانه گرفته تا قرص‌های کاهش وزن.

درک این نکته هم حائز اهمیت است که استدلال‌های مبتنی بر تفکر نقاد لزوماً متقاعدکننده‌ترین استدلال‌ها نیستند. از قضا هیچ بعید نیست استدلال‌هایی که به‌جای بی‌طرفی و عینیت به نیازهای عاطفی/ انسانی اولیهٔ ما متوسل می‌شوند متقاعدکننده‌تر بنمایند. به همین سبب، ادعاهای متقاعدکنندهٔ سیاستمداران، مبلغان تلویزیونی، فروشنده‌ها و کسانی از این دست، به‌عمد از تفکر نقاد عاری است (نگاه کنید به نمونه‌هایی که در این مورد در جدول‌های ۱ تا ۴ آمده).

مرحلهٔ اول: اتخاذ نگرش متفکر نقاد

نخستین قدم برای تبدیل شدن به متفکر نقاد چیره‌دست، دست یافتن به نگرش صحیح است. ویژگی چنین نگرشی عبارت است از:

- آزاداندیشی

- شک‌گرایی سالم

- تواضع فکری

- استقلال فکری

- انگیزهٔ قوی