کتاب هراکلیتوس

کتاب هراکلیتوس نوشته احمد علامه فلسفی است. این کتاب به زندگی هراکلیتوس یکی از فیلسوفان مشهور پیش از سقراط است. این کتاب سعی دارد اطلاعات دقیقی در اختیار مخاطبان قرار دهد.

درباره کتاب هراکلیتوس 

هراکلیتوس،‌ (۴۷۵–۵۳۵ قبل از میلاد) از فیلسوفان ایونیایی دوره پیشا سقراطی است، که بنا بر گفته کاترین آزبورن نویسنده و فیلسوف انگلیسی می‌توان او را تأثیرگذارترین فیلسوفِ این دوره نامید. وی شاهزاده اِفِسوس بود و می‌بایست فرمانر‌وای اِفِسوس می‌شد، اما حق موروثی پادشاهی را به برادرش واگذار نمود و از این سِمَت به نفعِ برادرش کناره گرفت.

هراکلیتوس معتقد بود که آتش ، مایه / اصل و مبدأ همه موجودات بوده و نشانه‌ای کامل از دگرگونی و ناپایداری دنیای فانی است. لذا وی دنیا را به رودی تشبیه کرده که همواره جاری و روان است، و یک آن مانند لحظه‌ای دیگر نیست و هر چه دیده می‌شود، از یک سو هست و از سویی دیگر نیست. نسبت به هیچ چیز نمی‌توان گفت می‌باشد، بلکه باید گفت می‌شود و شدن، نتیجه کشمکش نظام اضداد در جهان است. به عبارت دیگر باید چیزهای ضد هم باشند، تا همواره این کشمکش‌ها همه اجزاء جهان را با هم سازش داده، تا پیوستگی و پدیده‌ای نو به وجود آید. اما این چیزهای ضد هم باید در حال اعتدال و تناسب بمانند. زیرا همین که یکی از آنها از اندازه‌ اعتدال بیرون رود، عدل جهان آن را به جای خود برمی‌گرداند. هراکلیتوس در پیرو دیدگاه فلسفی خود، می گوید: هیچگاه نمی‌توان در یک رودخانه دوبار پا گذاشت از این جهت که بار دوم رود تغییر کرده است و رود قبلی نیست و در ضمن ما هم شخص قبلی نیستیم که پا در رودخانه گذاشته بودیم. این تغییر و تحول دایمی جهان را می‌توان جنبه اول دکترین هراکلیتوس دانست جنبه دوم دکترین او در باره کشمکش اضداد در جهان است او مرگ شخصی را لازمه زندگی شخص دیگر می‌داند.

او از همشهریان عوامش اظهار بیزاری می‌جست، و آنان را مورد بی‌مهری قرار می‌داد. وی حتی هومر و فیثاغورس که پیش از خودش می‌زیستند را نیز از نقد و بی مهری مستثنی نمی‌کرد و معتقد بود هومر را بایستی از میانِ صفحاتِ کتاب بیرون کشید و تازیانه زد. هراکلیتوس به همین دلیلِ بیزاری از مردم، محل اقامتش را ترک کرد و در کوه‌ها و دشت‌ها زندگی‌اش را ادامه داد. وی در این مدت، از گیاهانِ کوهی تغذیه می‌کرد، که همین عمل، باعثِ ابتلایش به بیماری استسقا شد که از همان بیماری نیز درگذشت.

خواندن کتاب هراکلیتوس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب هراکلیتوس

در منابعِ دست اول که زندگی و گفته‌های هراکلیتوس را نقل کرده‌اند، می‌توان به نوشته‌های افرادِ زیر اشاره کرد:

ثئوفراستوس (۲۸۷–۳۷۲ ق. م)، شاگرد ارسطو بود و کتابی به نامِ آموزه‌های طبیعت‌شناسان گردآوری کرده بود. از این کتاب تنها یک فصل به نام «درباره حواس» بازمانده‌است، که بخش‌هایی از آموزه‌های هراکلیتوس را دربردارد.

پلوتارک، (حدود ۴۶–۱۲۷ میلادی) از تاریخ‌نگاران، زندگی‌نامه‌نویسان و مقاله‌نویسان یونانی، که در میان نوشته‌هایش، نوشتاری با نام پیرامونِ باورهای فیلسوفان بازمانده‌است. چندین جمله از هراکلیتوس در این کتاب نقل شده‌است.

همچنین مارکوس اورلیوس، (۱۲۱ میلادی تا ۱۸۰ میلادی) امپراتور رواقیِ روم، نیز در رساله‌اش با نامِ تأملات پاره‌هایی از اندیشه‌های هراکلیتوس را نقل کرده‌است، که به جهتِ هم‌اندیشی‌اش با هراکلیتوس دارای اهمیت است.

سکستوس امپیریکوس، پزشک و فیلسوفِ شکاک، در کتابش با نامِ علیه ریاضی‌دانان اشارتی به هراکلیتوس می‌کند و در کتابِ دیگرش با نام طرحِ شک‌گرایی جملاتی از هراکلیتوس را نقل می‌کند.

کلمنت اسکندرانی، (۱۵۰ تا ۲۱۵ میلادی) از پدرانِ یونانی‌زبانِ کلیسای کاتولیک است. وی در سه نوشتارِ برانگیزاننده، مربی و جُنگ جملاتی از هراکلیتوس را نقل کرده‌است که بسیار سودمند هستند.

دیوگنس لائرتیوس، (نیمه نخست سده سوم میلادی) زندگی‌نامه‌نویس فیلسوفان یونانی، منبع بسیار مهمی برای اندیشه‌ها و باورهای هراکلیتوس است. وی در کتابِ نهم خود، به زندگی و نظراتِ هراکلیتوس اشاره می‌کند؛ که نشان می‌دهد وی به منابعی دسترسی داشته، که آن منابع دیگر امروز در دسترس نیستند.

منابعِ دست دوم

کتابِ هرمان دیلس، با نام پاره‌های پیشاسقراطی، از مهم‌ترین منابعِ دست دوم به حساب می‌آید. وی در این کتاب بر اساس ترتیبِ الفباییِ مأخذها، پاره‌هایی که از اندیشمندانِ پیشاسقراطی گردآوری کرده را شماره‌گذاری کرده‌است.

پس از دیلس، دو مکتب در ترجمه و تفسیرِ آرایِ هراکلیتوس به وجود آمد: «مکتب انگلیسی» و «مکتب آلمانی». مکتب انگلیسی که افرادی همچون اینگرم بایواتر، جان برنت، ویلیام گاتری و جفری کرک در آن جای می‌گیرند، سعی می‌کند اندیشه‌های هراکلیتوس را به همان‌گونه که بوده‌است بیان و ارائه کند. اما مکتب آلمانی که افرادی همچون شلایرماخر، لاسال، هگل و نیچه آن را نمایندگی می‌کنند، به اندیشه‌های هراکلیتوس، رنگی از اندیشه‌های خویش می‌زنند و چندان برای ارائه آراءِ حقیقی هراکلیتوس تلاش نمی‌کنند.