کتاب شارل لویی بارون دو منتسکیو

کتاب شارل لویی بارون دو منتسکیو نوشته احمد علامه فلسفی است که به زندگی، زمانه و آثار منتسکیو، متفکر سیاسی فرانسوی در عصر روشنگری می‌پردازد.

درباره شارل لویی بارون دو منتسکیو

بارون دو مونتسکیو (Baron de Montesquieu)، یکی از متفکران سیاسی فرانسه در عصر روشنگری که در سال ۱۶۸۹ در بوردو از شهرهای فرانسه متولد شد. همه قبیله او از نژادگان و اشراف و در زمره حقوق دانان بودند. حقوق خواند و در سال ۱۷۰۸ به دادستانی پرداخت و در سال ۱۷۵۵ پس از سفرهای بسیار به کشورهای گوناگون جهان در پاریس و در سن ۶۶ سالگی درگذشت.

مونتسکیو حکومت دموکراسی به سبک باستان را مرجع دانسته و اضمحلال حکومت‌های خودکامه را آرزو می‌کند. دیدگاه سیاسی منتسکیو مجذوب مشروطه سلطنتی به سبک بریتانیا است و در عین حال تشکیل حکومت را بر اساس خصوصیت‌های ملی تجویز می‌نماید. تجزیه قوای سه‌گانه یا همان تفکیک قوا (مجریه- قضائیه- مقننه)، مبین آگاهی وسیع حقوقی-سیاسی و بینش عدالت‌خواهی منتسکیو است که در قانون اساسی بسیاری از دولت‌ها به تحقق پیوسته‌است. منتسکیو دارای دو اثر بسیار شناخته شده‌است که عبارتند از: ۱-نامه‌های ایرانی ۲-روح‌القوانین

در سده یازدهم و دوازدهم/ هفدهم و هجدهم، فیلسوفان سیاسی اروپا، بویژه جان لاک و منتسکیو، صورت جدید این نظریه را در واکنش به ادعاهای جدید حق کلیسا مردان و حاکمیت مطلق شاهان فراهم کردند.

هدف آنان مبارزه با تمرکز قدرت و خودکامگی فساد انگیز بود. جان لاک در سده هفدهم باتوجه به نظام سیاسی انگلستان، قوه مجریه و مقننه و ائتلافی را از هم متمایز ساخت اما این قوا را جدا از هم تصور نمی‌کرد. او معتقد بود که قوه مقننه قدرت فائقه است، اما نظام به قوای مجریه و ائتلافی نیز نیاز دارد.

منتسکیو در سده هجدهم، نظریه تفکیک کامل قوای مقننه و مجریه و قضائیه را مطرح کرد. وی معتقد بود در هر کشوری که همه قوا زیر نظر یک تن باشد، آزادی تحقق نمی‌یابد؛ ازینرو، بهترین راه حفظ حکومت و جلوگیری از حاکمیت یک فرد یا یک گروه، آن است که در نظام سیاسی میان قوای حکومت موازنه برقرار شود تا هر قوه بتواند بر قوای دیگر نظارت کند. بنابراین، باید در هر حکومت سه قوه وجود داشته باشد: مقننه و مجریه و قضائیه. اگر قوای مقننه و مجریه در هم ادغام شوند و در اختیار یک شخص یا یک گروه قرار گیرند، و نیز اگر قوه قضائیه از قوای مقننه و مجریه جدا نباشد، آزادی ناممکن می‌گردد. چنانچه قوه قضائیه به قوه مقننه بپیوندد، زندگی وآزادی در معرض نظارت خودسرانه قرار خواهد گرفت، زیرا در این وضع، قاضی قانونگذار هم هست.

اگر قوه قضائیه به قوه مجریه ملحق شود، ممکن است قاضی به عنوان مجریِ حکم، شدت عمل نشان دهد و به حق افراد تجاوز کند. همچنین نباید هر سه قوه در اختیار یک فرد یا یک هیئت قرار بگیرد .

اصل تفکیک قوا، تحت تأثیر نظریه منتسکیو، نخستین بار در ۱۲۰۱/ ۱۷۸۷ در قانون اساسی ایالات متحده امریکا وارد شد و طبق آن، قوه مجریه به رئیس جمهور و قوه مقننه به مجلس نمایندگان (کنگره) واگذار گردید. پس از انقلاب فرانسه (۱۲۰۳/ ۱۷۸۹)، و به پیروی از قانون اساسی امریکا، اصل تفکیک قوا در قانون اساسی فرانسه به رسمیت شناخته شد و از آن‌جا به دیگر کشورهایی که از الگوی قانونی این کشور پیروی می‌کردند، راه یافت.

خواندن کتاب شارل لویی بارون دو منتسکیو را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 دانشجویان و علاقه مندان به سیاست و فلسفه.

 بخشی از کتاب شارل لویی بارون دو منتسکیو

پس از بازگشت از سفر انگلیس، منتسکیو به عنوان متنفذترین مبلغ فرهنگ سیاسی انگلیس و یکی از بنیانگذاران فراماسونری فرانسه شناخته می‌شود. اولین سازمان شناخته شده ماسونی فرانسه، که اسناد معتبر تاریخی مؤید وجود آن است، لژی است که قبل از ۷ سپتامبر ۱۷۳۴ در خانه دوشس پورتزموث در پاریس برگزار شد و تعدادی از رجال فرانسه را به عضویت فراماسونری درآورد. این دوشس پورتزموث همان لوییز دوکروال معشوقه دسیسه‌گر چارلز دوم و مادربزرگ دوک دوم ریچموند است. این واقعه کمی پیش از مرگ دوشس ۸۵ ساله رخ داد. در جلسه فوق، دوک ریچموند و منتسکیو حضور داشتند. سایر اعضای انگلیسی این لژ عبارتند از یکی از اعضای خاندان چرچیل (دوک مارلبورو) که در این زمان سرتیپ ارتش بریتانیا بود و با نام «سرتیپ چرچیل» از او یاد شده، ادوارد یونگه  و والتر استریکلند . نام فرانسویانی که به عضویت این لژ درآمدند ذکر نشده است. 

در سال ۱۷۳۵ دکتر دزاگولیه، منتسکیو، دوک ریچموند، ارل والدگریو (سفیر انگلستان در فرانسه) و لرد دارسلی ، لژ دیگری در پاریس تأسیس کردند. به نوشته گولد، در اجلاس این لژ دوک کینگزتون، لرد چیوتون ، کنت سن‌فلورنتین  و تعدادی دیگر به عضویت فراماسونری درآمدند. کنت سن فلورنتین از رجال متنفذ فرانسه و در این زمان وزیر خارجه بود. دربارهٔ دوک کینگزتون اطلاعی در دست نداریم. احتمالاً همان لرد کینگزتون است که در سال ۱۷۲۸ استاد اعظم گراندلژ انگلستان بود. 

گفته می‌شود کتاب روح‌القوانین قبل از چاپ (ژنو، ۱۷۴۸) ابتدا به این لژ عرضه شد و بعدها شوارتس و نویکوف، گردانندگان لژهای ماسونی روسیه، آن را به زبان روسی ترجمه و منتشر کردند. به این دلیل است که هایوود، روح‌القوانین را در زمره آثار کلاسیک فراماسونری می‌داند . در واقع، در نظر منتسکیو، انگلستان الگویی بود فراروی سایر کشورهای اروپایی و روح القوانین او به عنوان یکی از مروجین اصلی اسطوره «دموکراسی انگلیسی» در میان ملت‌های اروپایی شناخته می‌شود.

این کتاب سرشار است از مدح انگلستان و نظام حکومتی آن. مثلاً، منتسکیو عامدانه بر فجایع دربار هانوور و الیگارشی غارتگر بریتانیا علیه جاکوبیت‌های انگلیس و اسکاتلند و کاتولیک‌های ایرلند، که دوست صمیمی‌اش دوک ریچموند از عوامل آن بود، چشم می‌پوشد و مدعی می‌شود که «ملت انگلستان بیشتر از تمام دنیا سه اصل آزادی و تجارت و مذهب را محترم می‌شمارد». منتسکیو، ظاهراً از سر دلسوزی ولی در واقع برای بی‌رقیب گذاشتن الیگارشی لندن در عرصه غارت ماوراء بحار، پیوند اشراف فرانسوی با تجارت را منع می‌کند و می‌نویسد:

بعضی از اشخاص چون می‌بینند نجبا در انگلستان تجارت می‌کنند، می‌گویند بهتر آن است که در فرانسه نیز قوانینی وضع شود که نجبا بتوانند تجارت نمایند. ولی باید دانست که وضع این قوانین در فرانسه باعث از بین رفتن نجبا خواهد شد بدون اینکه کمکی به توسعه تجارت نماید. 

به علاوه، کتاب فوق سرشار است از مطالبی بی‌مأخذ و اغراق‌آمیز در مظلومیت یهودیان. بیهوده نیست که به نوشته دورانت، «انگلیسیان کتاب منتسکیو را چنان پسندیدند که از ملک او شراب فراوان خریدند».