کتاب بهلول نامه

کتاب بهلول نامه نوشته اولریش مارزلف و ترجمه باقر قربانی زرین در سال ۱۳۹۳ توسط نشر چشمه منتشر شده است. این اثر به تحلیل تاریخی و اجتماعی شخصیت بهلول، یکی از چهره‌های طنز و حکمت در فرهنگ اسلامی می‌پردازد و مجموعه‌ای از حکایت‌ها و روایات مرتبط با او را براساس کهن‌ترین منابع گردآوری و بررسی می‌کند. کتاب حاضر با رویکردی پژوهشی و مستند تلاش کرده سیمای واقعی بهلول را از میان افسانه‌ها و روایت‌های عامیانه جدا کند و جایگاه او را در ادبیات، عرفان و فرهنگ عامه نشان دهد. افزون‌بر حکایت‌ها، مقدمه‌ها و یادداشت‌های مفصلی درباره‌ی پیشینه‌ی تاریخی، معنای واژه‌ی بهلول، نسبت‌های خانوادگی، ارتباط با امامان شیعه و تأثیر او در ادبیات و فرهنگ‌های مختلف ارائه شده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب بهلول نامه اثر اولریش مارزلف

کتاب بهلول‌نامه (تحلیل تاریخی - اجتماعی شخصیت بهلول به‌همراه حکایت‌های وی براساس کهن‌ترین منابع) پژوهشی در باب شخصیت بهلول، دیوانه‌ی فرزانه‌ی کوفه است. این اثر توسط اولریش مارزلف با همکاری باقر قربانی زرین تدوین شده است. این کتاب با گردآوری بیش از ۲۰۰ حکایت و روایت از منابع عربی، فارسی، ترکی و عبری به بررسی تطور تاریخی و اجتماعی چهره‌ی بهلول در فرهنگ اسلامی پرداخته است. ساختار کتاب شامل مقدمه‌های مفصل، تحلیل‌های تطبیقی و یادداشت‌هایی مستند است که هر حکایت را در بستر تاریخی و فرهنگی خود قرار می‌دهد. نویسنده باتکیه‌بر منابع کهن و بررسی انتساب حکایت‌ها به شخصیت‌های مشابه مانند جحا و ملانصرالدین تلاش کرده است تا مرز میان افسانه و واقعیت را روشن کند. کتاب بهلول‌نامه نه‌تنها به روایت‌های طنزآمیز و حکمت‌آمیز بهلول می‌پردازد، بلکه جایگاه او را در عرفان، ادبیات و فرهنگ عامه‌ی ایران و جهان اسلام بررسی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه این شخصیت در طول قرون، از یک دیوانه‌ی فرزانه به الگویی برای نقد قدرت و بیان حکمت‌های مردمی بدل شده است. عنوان انگلیسی این اثر عبارت است از Ulrich Marzolph.Bohlul-name و عنوان آن در زبان مبدأ برابر است با Der weise Narr Buhlul.

خلاصه کتاب بهلول نامه

کتاب با تمرکز بر شخصیت بهلول، مجموعه‌ای از حکایت‌ها و روایات را گردآوری و تحلیل کرده که هرکدام جنبه‌ای از زندگی، رفتار و اندیشه‌ی او را بازتاب می‌دهد. بهلول در این روایت‌ها گاه به‌عنوان دیوانه‌ای فرزانه، گاه ناصحی بی‌پروا و گاه منتقدی جسور در برابر قدرت و ثروت ظاهر می‌شود. کتاب با بررسی منابع مختلف نشان داده که بهلول نه‌تنها در فرهنگ شیعی بلکه در ادبیات عربی، ترکی و عبری حضوری پررنگ دارد و حکایت‌های او در قالب‌های گوناگون بازگو شده‌اند. بخش‌هایی از کتاب به تحلیل معنای واژه‌ی بهلول، نسبت‌های خانوادگی، ارتباط با امامان شیعه و نقش او در تصوف و عرفان اختصاص یافته است. نویسنده روند تبدیل بهلول از شخصیتی تاریخی به قهرمان افسانه‌ای و عامیانه را بررسی کرده و نشان داده که چگونه حکایت‌های او در طول زمان دچار تغییر و بازآفرینی شده‌اند. کتاب در کنار روایت‌های طنزآمیز به ابعاد اخلاقی، عرفانی و اجتماعی شخصیت بهلول پرداخته و او را به‌عنوان نمادی از نقد اجتماعی، آزادگی و حکمت عامیانه معرفی کرده است.

چرا باید کتاب بهلول نامه را بخوانیم؟

کتاب بهلول‌نامه با رویکردی مستند و تحلیلیْ فرصتی فراهم کرده است تا خواننده با یکی از چهره‌های پررمزوراز و چندلایه‌ی فرهنگ اسلامی آشنا شود. این اثر نه‌تنها مجموعه‌ای از حکایت‌های جذاب و طنزآمیز را ارائه می‌دهد، بلکه با بررسی دقیق منابع و تحلیل‌های تطبیقی، امکان شناخت عمیق‌تری از جایگاه بهلول در ادبیات، عرفان و فرهنگ عامه را فراهم می‌کند. خواندن این کتاب به درک بهتر از نحوه‌ی شکل‌گیری افسانه‌ها، نقش شخصیت‌های طنز در نقد قدرت و اهمیت روایت‌های مردمی در تاریخ اجتماعی کمک می‌کند. همچنین کتاب بهلول‌نامه برای علاقه‌مندان به تاریخ، ادبیات تطبیقی و فرهنگ عامه منبعی آموزنده به شمار می‌آید.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران حوزه‌ی تاریخ و فرهنگ اسلامی، علاقه‌مندان به ادبیات تطبیقی، دوستداران حکایت‌های طنز و حکمت‌آمیز و کسانی که به بررسی ریشه‌های روایت‌های عامیانه و نقش آن‌ها در نقد اجتماعی علاقه دارند، پیشنهاد می‌شود.

درباره اولریش مارزلف

اولریش مارزلف (Ulrich Marzolph) زاده‌ی سال ۱۹۵۳ میلادی در دورماگنِ آلمان، استاد ایرانی‌شناس و اسلام‌شناس آلمانی است که تحصیلات خود را در اسلام‌شناسی، چینی‌شناسی و رومی‌شناسی در دانشگاه کلنِ آلمان و مشهدِ ایران گذرانده و دکترای خود را در رشته‌ی شرق‌شناسی از دانشگاه کلن دریافت کرده است. او که استاد اسلام‌شناسی در دانشگاه Georg-August-University گوتینگن و از اعضای ارشد کمیته‌ی ویرایشگر دانشنامه‌ی افسانه‌ها (Enzyklopädie des Märchens) بوده، رهبری پروژه‌ی تحقیقاتی «خاور با ما: روایت‌های جهان اسلام در سنت‌های شفاهی اروپایی» را بر عهده داشته است. این نویسنده به‌عنوان پژوهشگر در دانشگاه ایندیانا، موزه‌ی ملی قوم‌شناسی اوساکا و بنیاد هنرهای اسلامی در هاوایی فعالیت کرده و مطالعات اصلی او بر فرهنگ داستانی مسلمانان خاورمیانه و خاور نزدیک متمرکز بوده است. تز دکترای او گونه‌شناسی فولکلور ایرانی و Habilitation و دررابطه‌با مطالعات داستان‌های شوخ‌گونه‌ی ادبیات عربی در دوران پیشامغول بوده و به پژوهش درباره‌ی ادبیات عامیانه‌ی ایرانی در قرن نوزدهم و تاریخ هزارویک‌شب پرداخته است. سفرهای سه‌ساله‌ی او به شرق پس از دوران دبیرستان، آغازگر اشتیاقش به مطالعات خاورشناسی و ادبیات فارسی بود. عنوان برخی از کتاب‌های اولریش مارزلف عبارت است از «چاپ مصور؛ پژوهشی در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی»، «طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی»، «تصویرسازی داستانی؛ در کتاب‌های چاپ سنگی فارس»، «هزار و یک روز؛ و ریشه‌های آن در ادبیات ترکی، عثمانی و فارسی»، «قصه‌ی نوش‌آفرین گوهرتاج» و «بهلول‌نامه: تحلیل تاریخی - اجتماعی شخصیت بهلول به‌همراه حکایت‌های وی براساس کهن‌ترین منابع».

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

اولریش مارزلف، پژوهشگر برجسته در مطالعات اسلامی، جوایز و تقدیرهای قابل‌توجهی دریافت کرده است، ازجمله جایزه‌ی دستاورد عمر حرفه‌ای (۲۰۲۴) از سوی انجمن مطالعات ایران (AIS) به‌خاطر مشارکت‌های گسترده‌اش در پژوهش‌های ایرانی. کتاب او با عنوان ۱۰۱ داستان خاورمیانه و تأثیر آن‌ها بر سنت شفاهی غرب در جوایز جهانی کتاب ایران (۲۰۲۲) مورد تقدیر قرار گرفت. همچنین او در تهران به‌خاطر دهه‌ها فعالیتش در زمینه‌ی ادبیات فارسی مورد تجلیل قرار گرفت.

نظر افراد یا مجله‌های مشهور درباره این کتاب چیست؟

باقر قربانی زرین، مترجم کتاب حاضر معتقد است که ویژگی برجسته‌ی این کتاب، مستندبودن مطالب و حکایت‌های آن است. او گفته منابع هر حکایت به زبان‌های مختلف و به‌ترتیب تاریخی تنظیم شده‌اند و در مواردی که حکایتی به چند قهرمان طنز نسبت داده شده، این انتساب‌ها در مقابل هر منبع مشخص شده است.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

کتاب بهلول‌نامه: تحلیل تاریخی - اجتماعی شخصیت بهلول به همراه حکایت‌های وی بر اساس کهن‌ترین منابع با مقدمه، تحقیق، تکمیل و ترجمه‌ی حكايت‌های عربی توسط باقر قربانی زرین توسط نشر به نگار‏‫ در سال ۱۳۹۲ منتشر شد.

بخشی از کتاب بهلول نامه

«متن‌های مذهبی اهل حق: مقام منیعی که بهلول در ادبیات مذهبی اهل حق کردی (و فارسی) زبان احراز کرده است مطلقاً غیرعادی است. اهل حق گروهی از شیعیان هستند که برای یافتن منشاء آن‌ها حداقل تا قرن شانزدهم میلادی می‌توان به عقب بازگشت. دفتر خزانهٔ پردیوری که مجموعه‌ای است از ۲۶ منظومهٔ عرفانی و هم‌چنین کتاب سرانجام، تاریخ عرفانی اهل حق، که به زبان کردی گورانی است، ازجملهٔ نوشته‌های مهم مذهبی آنان محسوب است. اثر اساسی مجدّد اهل حق، حاج نعمت‌اللّه جیحون‌آبادی، یعنی شاهنامهٔ حقیقت نیز بر پایهٔ همین کتاب به زبان فارسی تألیف شده است که آن هم تاریخ اهل حق است با دیدی سنتی. از بهلول در این اثر و سایر آثار ادبیات مذهبی اهل حق به کرات نام برده می‌شود. علاوه بر آن دفتر خزانهٔ پردیوری دارای متن کوتاهی است به نام دورهٔ بهلول (تحقیق دربارهٔ بهلول) که جوهر مذهبی مقام بهلول را شامل می‌شود. این رسالهٔ کوچک قبلاً در سال ۱۹۷۴ یک‌بار توسط محمد مکری در پاریس با چاپی انتقادی به همراه ترجمه و تفسیر و با مقدمه‌ای مشروح صورت نشر یافت. با این همه صدیق صفی‌زاده که خود را متخصص کار اهل حق می‌نامد در سال ۱۹۸۴ تقریباً متنی را که کلمه به کلمه با چاپ قبلی مطابق است بر پایهٔ نسخهٔ خطی دیگری، که مختصر تفاوتی در آن مشهود است، مجدداً ویرایش کرده است. ترجمه‌ها و تفسیرهای ممکن هردو نفر از هر حیث جسورانه است، امّا مکری در توضیحات مربوط به بهلول لااقل به اطلاعات عمیق مندرج در چند مأخذ دیگر متکی است.»