کتاب ستیز و سازش

کتاب ستیز و سازش با عنوان اصلی Conflict and Cooperation نوشتهٔ جمشید کرشاسپ چوکسی و ترجمهٔ نادر میرسعیدی توسط گروه انتشاراتی ققنوس منتشر شده است. نویسنده در این اثر از زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعهٔ ایران در نخستین سده‌های اسلامی سخن گفته است. این کتاب دربردارندهٔ پژوهشی از جمشید کرشاسپ چوکسی است که به بررسی تعاملات پیچیدهٔ میان پیروان دین زرتشتی و مسلمانان فاتح در ایران پس از اسلام می‌پردازد. این کتاب نخستین‌بار در سال ۱۹۹۷ توسط انتشارات دانشگاه کلمبیا منتشر شده است. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب ستیز و سازش

کتاب ستیز و سازش به تحلیل روابط متقابل زرتشتیان و مسلمانان از اولین برخوردها در قرن هفتم میلادی (قرن اول هجری) تا اواخر قرن سیزدهم میلادی (اواخر قرن هفتم هجری) می‌پردازد؛ دوره‌ای که در آن عرف اسلامی در قلمروی ایران سلطه‌ای انکارناپذیر یافت. جمشید کرشاسپ چوکسی در این اثر، با بهره‌گیری از رویکردی مبتنی بر تصور قوی و تحلیل‌های صریح، شرح می‌دهد که چگونه نخبگان نوظهور و طبقات فرودست تازه، تغییرات اجتماعی را دامن زدند و چگونه «ستیز و سازش، سازوکارهایی شدند که پیدایی تشکیلات تازه از بحران اجتماعی را سهولت بخشید». نویسنده در این کتاب به تأثیر عوامل گوناگون اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و حتی جغرافیایی توجه می‌کند تا تصویری دقیق از فتوحات و گسترش اسلام در ایرانشهر ارائه دهد. او معتقد است که این تحول به‌شکلی کاملاً تدریجی روی داده و انگیزه‌های افراد و طبقات مختلف جامعه در مناطق گوناگون ایرانشهر در آن تأثیرگذار بوده است. کتاب دگرگونی‌هایی را شرح می‌دهد که اعتقادات و شیوهٔ زندگی در جامعه ایران را در نخستین سده‌های اسلامی ترسیم می‌کند؛ جامعه‌ای که در آغاز اساساً زرتشتی بود، اما با گذشت زمان به جامعه‌ای اسلامی تبدیل شد.

خلاصه کتاب ستیز و سازش

کتاب ستیز و سازش به بررسی تعاملات میان زرتشتیان و مسلمانان در ایران در قرون اولیهٔ اسلامی، از جدال‌های اولیه تا هم‌زیستی نهایی آن‌ها می‌پردازد. کتاب به پویایی‌های اجتماعی-سیاسی و مذهبی، فرآیندهای تغییر دین و بازسازی روابط اجتماعی می‌پردازد. نویسنده با بررسی اسناد و منابع تاریخی اسلامی و زرتشتی و همچنین شواهد باستان‌شناسی، نظریه‌ای را در مورد نحوه تعامل این دو گروه و تغییر تدریجی دین در نقاط مختلف ایرانشهر مطرح کرده و عوامل مؤثر بر این تغییر را توضیح می‌دهد. از جمله دلایل مسلمان شدن زرتشتیان که در این کتاب به آن اشاره شده، می‌توان به ایمان خالصانه به اسلام، این باور که پیروزی‌های اعراب، اعتبار اسلام را تأیید می‌کند، تلاش برای به دست آوردن آزادی (در مورد اسیران)، تهدید به مرگ، انگیزه‌های مالی و اجتناب از پرداخت جزیه اشاره کرد. با این حال، سقوط تمدن ساسانی به معنای پایان کامل شیوه‌های رفتاری ایرانیان نبود، بلکه این شیوه‌ها در گذار از جامعهٔ زرتشتی به جامعه اسلامی تداوم یافت. به عقیدهٔ نویسنده اکثر ایرانیان، صرف‌نظر از مقام، دین و شغل، با ادامه زندگی سودمندانه در کنار اعراب و تمدن اسلامی، به این حضور واکنش نشان دادند و صلاح را در اتحاد با نظام جدید و تأثیرگذاری بر آن دیدند.

چرا باید کتاب ستیز و سازش را بخوانیم؟ 

کتاب ستیز و سازش برای کسانی که به دنبال درک چگونگی تغییرات اجتماعی و دینی در ایران پس از ورود اسلام هستند، اثری روشنگر است. یکی از خوانندگان این کتاب را برای پاسخ به پرسش «ایرانیان چطور مغلوب شدند... و آیا اسلام به راحتی بر ایرانیان غالب شد؟ آیا نیکان ما در مقابل اسلام و اعراب به راحتی سر فرود آوردند؟» بسیار مفید دانسته است. برخی دیگر آن را کامل‌تر از کتاب «دو قرن سکوت» با توضیحات بهتر ارزیابی کرده‌اند. این کتاب به خواننده کمک می‌کند تا با نگاهی عمیق‌تر و با در نظر گرفتن عوامل متعدد، به تحولات تاریخی ایران در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخی‌اش بنگرد.

خواندن کتاب ستیز و سازش را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

درباره جمشید کرشاسپ چوکسی

جمشید کرشاسپ چوکسی متولد ۱۹۶۲ در بمبئی از استادان ایران‌شناسی و مطالعات دین زرتشتی است. او در سال ۱۹۹۱ دکترای خود را در رشتهٔ «تاریخ و ادیان خاورنزدیک» از دانشگاه هاروارد دریافت کرد و از سال ۱۹۹۳ در دانشگاه ایندیانا به تدریس و پژوهش مشغول است. چوکسی همچنین رئیس بخش زبان‌ها و فرهنگ‌های خاور نزدیک و سرپرست برنامه‌های مطالعاتی خاورمیانه در این دانشگاه بوده است. پژوهش‌های او بر توسعه جوامع فرقه‌ای در آسیا و خاورمیانه متمرکز است و از رویکردهای میان‌رشته‌ای مانند انسان‌شناسی، باستان‌شناسی و سکه‌شناسی بهره می‌گیرد. از دیگر آثار او می‌توان به «شر، خیر، جنسیت: سویه‌های زنانه در تاریخ دینی زرتشتی» (۲۰۰۲) و «پاکی و آلودگی در دین زرتشت: غلبه بر شر» (۱۹۸۹) اشاره کرد. او جوایزی همچون «National Endowment for the Humanities Fellow» و «Guggenheim Fellow» را نیز دریافت کرده است.

فهرست کتاب ستیز و سازش

پیشگفتار، اختصارها و قراردادها، مقدمه: این بخش‌ها به معرفی کتاب، روش تحقیق و چارچوب کلی بحث می‌پردازند. مقدمه به‌طور خاص به تعاملات اولیه، درگیری‌ها و هم‌زیستی نهایی بین زرتشتیان و مسلمانان و همچنین پویایی‌های اجتماعی-سیاسی و مذهبی و فرآیندهای تغییر دین اشاره دارد.

فصل ۱: از جدال تا هم‌زیستی

این فصل به چگونگی شروع جنگ‌ها، مقاومت‌ها، شکست یا پیروزی ایرانیان و نحوه پایان درگیری‌ها در نقاط مختلف ایرانشهر می‌پردازد و تأثیر این فرایندها را بر شکل‌گیری همزیستی خصمانه یا دوستانه در دوره‌های بعدی بررسی می‌کند.

فصل ۲: نقش ادبیات پیشگویانه

این فصل به نقش ادبیات آخرالزمانی و پیشگویانه در شکل‌دهی به نگرش‌ها و تعاملات دو گروه می‌پردازد. گفته شده که این ادبیات با ایجاد مشابهت‌هایی میان زندگی‌نامه پیامبر اسلام (ص)، زرتشت و شاهان ایرانی، برقراری روابط اجتماعی میان دو گروه را آسان‌تر کرد و پیروزی مسلمانان را تجلی لطف الهی و هر شکست زرتشتیان را گامی به سوی آخرالزمان توصیف می‌نمود.

فصل ۳: شیوه‌های تغییر دین

در این فصل، نویسنده به بررسی روش‌ها و انگیزه‌های مختلفی که منجر به تغییر دین زرتشتیان به اسلام شد، می‌پردازد.

فصل ۴: نوسازی روابط اجتماعی و اقتصادی

این بخش به چگونگی بازسازی و تغییر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی جامعه ایران تحت حاکمیت مسلمانان و تأثیر آن بر هر دو گروه اختصاص دارد.

فصل ۵: نتیجه

در این فصل پایانی، چوکسی به جمع‌بندی یافته‌های خود و تحلیل پیامدهای بلندمدت تعامل میان زرتشتیان و مسلمانان در ایران می‌پردازد. او اشاره می‌کند که با آشکار شدن پیامدهای این ارتباط، زرتشتیان شروع به مهاجرت به غرب هندوستان کردند تا آینده‌ای نوین و موفقیت‌آمیز برای خود رقم بزنند.

بخشی از کتاب ستیز و سازش

«زمانی که تسخیر خطه ایران آغاز شد، تعدادی سرباز بنا به عللی سودجویانه از جامعه زرتشتی به جامعه مسلمان پیوستند. نمونه واضح آن حمراء ــ یک لشکر پیاده نظام ساسانی ــ بود که بعضی از نفرات آن پیش از نبرد قادسیه در سال ۶۳۷ م / ۱۶ ه. ق داوطلبانه اسلام آوردند (عربی: اسلمه، «پذیرفتن اسلام یا تسلیم به اسلام») و به صورت تابعان یا موالی قبیله عرب تمیم در آمدند. آن‌ها از جهتی روی پیروزی مهاجمان بخت‌آزمایی کردند و به این ترتیب آزادی فردی خود و سهمی از غنیمت را به دست آوردند. بقیه پس از شکست ساسانیان، در آن‌جا به عنوان تابع به خدمت اعراب درآمدند. پس از آن، سربازان بسیاری از لشکر حمراء در کوفه به مسلمانان عرب پیوستند و در پایان سده هفتم م / اواخر سده نخست ه. ق نقش مهمی در امور سیاسی شهر ایفا کردند. یکی از آن سربازان به نام کواد که اهل خراسان بود و نامش در سالنامه‌ها به صورت عربی آن یعنی قُباذ بن عبدالله الخراسانی ذکر شده است، پس از مسلمان شدن در نواحی جلولا و حلوان حاکم شد. نمونه پر تفصیل‌تر در زمینه تغییر دین مربوط به فردی از بزرگان به نام روزوِهِ (روزبه) وُزرگمهر بود که پس از منازعه‌ای با خاندان سلطنتی ساسانی از همدان فرار کرد و به روم شرقی پناهنده شد. پس از تسخیر غرب ایران به دست اعراب، روزوه به میهن بازگشت، به جرگه موالی در آمد و برای اثبات بی‌علاقگی خود به حکومت قبلی به اسلام گروید. با وجود این، برخلاف لشکر حمراء و روزوه، همه گروندگان نخستین به اسلام، به صورت موالی قبایل عرب در نیامدند. البته دیگران با قبول وضعیت خود به عنوان موالی، بدون قبول اسلام آزادی و شغل خود را حفظ کردند.»