کتاب سربازان ساسانی در جامعه اسلامی

کتاب سربازان ساسانی در جامعه اسلامی نوشتهٔ محسن ذاکری و ترجمهٔ حمیدرضا پیغمبری است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است. این اثر در باب خاستگاه‌های عیاری و فتوت است.

درباره کتاب سربازان ساسانی در جامعه اسلامی

کتاب سربازان ساسانی در جامعه اسلامی (خاستگاه‌های عیاری و فتوت) نوشتهٔ یک پژوهشگر مطالعات ایران و اسلام است. این کتاب چهار بخش دارد؛ «نظام اجتماعی اواخر دورهٔ ساسانی»، «آزادان در جامعهٔ اسلامی اولیه»، «تحولات ادبی و کمالی» و «مقدمه». این اثر از نوعی روش‌شناسی تطبیقی بهره برده است که اساس آن را مقایسهٔ مکرر فتوّت با برخی وجوه فئودالیسم اروپایی فراهم می‌سازد. این روش برخی از ویژگی‌های برجستهٔ ساختار اقتصادی جامعهٔ اواخر دورهٔ ساسانی و سیر تداوم و دگرگونی این ویژگی‌ها در جامعهٔ اولیهٔ اسلامی را آشکار کرده است. نویسنده برای نگارش این کتاب تنها از داده‌های تمام منابع سنتی که می‌تواند در به‌نتیجه‌رساندن بحث کمک کند، بهره گرفته است. او کوشیده است جای خالی بحث‌های دقیق و جامع دربارهٔ تحول فتوت و عیاری از دورهٔ ساسانیان تا اوایل دورهٔ عباسیان را پر کند. فرضیه اصلی کتاب این است که شبه‌نظامیان مشهور به عیاران در جامعهٔ اولیهٔ اسلامی از تبار اسواران یا نیروهای نظامی نخبه ساسانی بوده‌اند. دربارهٔ این موضوع بیشتر بدانید.

خواندن کتاب سربازان ساسانی در جامعه اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب خاستگاه‌های عیاری و فتوت پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب سربازان ساسانی در جامعه اسلامی

«۴. ۱. شعوبیّه آزادمردیه، آزادگی، فتوّت

هر گونه تصوری از اسلام کلاسیک مستلزم در نظر گرفتن پیکره فکری عظیمی است که میراث ایرانی، یونانی و هندی نقش برجسته‌ای در آن داشته است. فتوحات اسلامی به معنای استیلای سطحی بر فرهنگ اواخر عهد باستان بود و هرگز آن را از میان نبرد. جوامع پیش از اسلامِ شرقِ نزدیک مهم‌ترین حافظان مرده‌ریگ شرقی‌یونانی‌مآبی بودند. گرویدن آنان به اسلام این میراث را به جهان اسلام معرفی کرد و یکی از عناصر بنیادین تمدن اسلامی همین سنت عقلانی باستانی است. پژوهش‌های بسیاری درباره ردپای این میراث باستانی در اسلام انجام شده است که الگوی کلیِ تأثیر آن را در جنبه‌های گوناگون فرهنگ و اندیشه اسلامی تأیید می‌کند. ما اکنون در شرایطی قرار داریم که می‌توانیم برخی از این نتیجه‌گیری‌ها را تقویت کنیم.

اسواران ساسانی جبهه مبارز جنبش‌های اجتماعی و سیاسی گسترده‌ای بودند که آزادان در اواخر عهد اموی و اوایل دوره عباسی صورت دادند. آن‌ها, چه آزاد و چه موالی، از این‌که شهروند درجه دوم جامعه اسلامی به حساب می‌آمدند ناراضی بودند و بسیاری از آنان از جنبش‌هایی که به قدرت رسیدن عباسیان را به دنبال داشت حمایت کردند. عباسیان نیز با انتصاب آن‌ها در مناصب دولتی چون خدمات شهری و دیوانی خدمتشان را جبران کردند. این دیوانیان نیز برای حفظ میراث سیاسی، فکری و اداری ایرانیان سخت تلاش کردند و با مشارکت فعال در پیشرفت‌های علمی این دوره پرتلاطم، پلی میان فرهنگ بدوی عربستان و میراث تمدن ایرانی زدند و از راه‌های گوناگون جهت اعتلای «علوم انسانیِ» در حال تکاملِ اسلامی کوشیدند.

علاقه ایرانیان به مساعی فکری جامعه اسلامی بیش از هر چیز در مجادلات ادبی‌سیاسی شعوبیّه و پویش ایدئولوژیکی که معتزله آغازگر آن بودند نمود یافت. این جنبش‌ها اگرچه از لحاظ شکل و غرض تفاوت داشتند, در بسیاری از جنبه‌ها پدیده‌های بسیار مرتبطی بودند. آن‌ها در این برهه به طور فزاینده‌ای فارغ از شرایط سیاسی و اجتماعی متمایزی که موالی عهد اموی را محدود می‌ساخت رشد کردند و از طریق برخی منازعات ایدئولوژیک برای تحقق برابری با عربان جنگیدند. موفقیت نوکیشان غیرعرب در به دست آوردن حق برابری یا برابری تقریبی با عربان، که نماد آن تغییر خلافت «عربی» اموی به خلافت «ایرانی» عباسی است، سابقه و الگویی برای جذب مردمان دیگر به جهان اسلام شد.

من در این‌جا به‌اختصار به نقش مغفول‌مانده آزادان در ظهور مباحثات شعوبی می‌پردازم و در مبحث بعد سهم آن‌ها را در تدوین اندیشه معتزلی بررسی خواهم کرد. قصد من نه کاویدن و توصیف چیستی و چرایی این نهضت‌ها در تاریخ تمدن اسلامی، که پیش از این با موفقیت انجام شده است، بلکه نشان دادن جایگاه آزادان در آن‌ها با توجه ویژه به نقش این مردم در شکل‌گیری نهاد فتوّت است.

گسترش اسلام به عربی شدن همیشگی بین‌النهرین و شمال آفریقا منجر گردید, اما در ایران چنین نشد. این هنوز پرسشی معماگونه است که ایران به‌رغم گروش بازگشت‌ناپذیر و کامل به اسلام و اختصاص دادن بی‌سابقه محافل علمی خود به زبان و ادبیات عربی، چگونه بیشتر میراث فرهنگی و مشخصه‌های ملّی خود را حفظ کرد. ساموئل استرن در توضیح این‌که چرا ایرانیان زبان و هویت ملّی خود را مانند مصری‌ها و سوری‌ها ترک نگفتند، به‌درستی توجه را به سنت‌های باستانی ایرانی همچون حماسه‌های پهلوانی جلب می‌کند که احساس گذشته ملّی ایران را زنده نگه می‌داشت. این سنت‌های پهلوانی را آزادان از طریق ترجمه به زبان عربی و با انتقال شفاهی نسل‌به‌نسل حفظ و جاودانه کردند.»