کتاب ایران در دوره ناصرالدین شاه

کتاب ایران در دوره ناصرالدین شاه نوشتهٔ میسل روستم و ترجمهٔ موسی عبداللهی و سارا خردمند است. انتشارات مروارید این ناداستان را روانهٔ بازار کرده است. این اثر سفرنامه‌ای تحلیلی از سال‌های ۱۸۸۲ تا ۱۸۸۸ در ایران است.

درباره کتاب ایران در دوره ناصرالدین شاه

کتاب ایران در دوره ناصرالدین شاه (Персия при Наср-Эдин-Шахе) حاوی ناداستان است. این کتاب سفرنامه‌ای نوشتهٔ میسل روستم است. نگارنده، کتاب خود را از شرح مسیر سفر به ایران آغاز کرده و در یادداشت اول، احساس اولیهٔ خود از حضور در ایران، شهرهای شمال ایران؛ مسیر سفر تا تهران و جاده‌های ایران در این دوره را تصویر کرده است. یادداشت دوم روستم به توصیف شهر تهران اختصاص دارد. او در این فصل با ذکر جزئیاتی دقیق وضعیت شهر تهران، نحوهٔ تأمین آب، وضعیت اشتغال مردم شهر، وضعیت خیابان‌ها و بازار را توصیف می‌کند. یادداشت سوم به برداشت میسل روستم از ظاهر، شخصیت، خلق‌وخو، رسوم و عادات روزانهٔ ایرانی‌ها اختصاص دارد. آنچه نویسنده در این بخش آورده است، نظرات شخصی او در مورد ایرانی‌هاست که باید در کنار سایر اسناد تاریخی آن دوره مورد صحت‌سنجی قرار گیرد. یادداشت چهارم روستم به بانوان و زنان ایرانی اختصاص دارد. یادداشت پنجم به شخص ناصرالدین‌شاه اختصاص یافته است و در این یادداشت نگارنده به توصیف شخصیت شاه، نوع پوشش، روحیات شاه و مراسم‌های رسمی دیدار با شاه پرداخته است. روستم در این بخش به نوعی تحلیلی روان‌شناسانه از ناصرالدین‌شاه ارائه داده است. روستم معتقد است که شاه ایران بر این باور بود که او اصلاح‌طلبی بزرگ است و تلاش داشت تا به پتر کبیر شبیه باشد. یادداشت ششم به حکمرانی ناصرالدین‌شاه، پسران او، همسران او و نیز تشریح روند زندگی در اندرونی شاه ایران اختصاص یافته است. روستم در این بخش برداشت خود از گرایش سیاسی جانشینان ناصرالدین‌شاه را نیز بیان می‌کند. برای مثال او معتقد است که ظل‌السلطان پسر بزرگ ناصرالدین شاه ضدروس و طرفدار انگلیس بوده است. نگارنده در این بخش تلاش کرده است تا تصویری روشن از اندرونی شاه ایران و نقش اندرونی در روند کشورداری نیز ارائه کند. یادداشت هفتم در مورد «سلام» یا رژهٔ شاه است. یادداشت هشتم که به نوع حکومت، وزارتخانه‌ها، دادگستری، مجازات مجرمان و چند نکتهٔ دیگر اختصاص دارد می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در مطالعات تاریخ سیاسی‌ و اجتماعی این دورهٔ زمانی ایران در اختیار محققین قرار دهد. یادداشت نهم به زندگی اجتماعی و تفریحات ایرانی‌ها در این دوره اختصاص یافته است. یادداشت یازدهم در مورد ارتش ایران؛ زندگی و حقوق سربازان؛ پوشش، تسلیحات، درجه‌ها و مقررات نظامی ایران در این دوره است. روستم در این بخش به بیان مشکلات ارتش ایران از جمله فساد گسترده در ارتش می‌پردازد و به عقیدهٔ او، آنچه تحت عنوان اصلاح و تجهیز ارتش توسط شاه و دربار تبلیغ می‌شود فقط ظاهرسازی است و در عمل چیزی تغییر نکرده است. فصل دوازدهم نیز به ساختار ارتش و واحد توپخانه اختصاص یافته است. در این بخش تصویر روشنی از ساختار نیروهای توپخانهٔ ایران و انواع آن ارائه شده است. یادداشت سیزدهم نیز به سواره‌نظام ارتش شاهنشاهی اختصاص یافته است و شامل اطلاعاتی در مورد ترکیب سواره‌نظام، لباس فرم و درجات این واحد نظامی است. یادداشت چهاردهم به تیپ ایرانی قزاق و تأسیس آن از سوی مشاوران روسی می‌پردازد. در یادداشت پانزدهم روستم به تشریح مکان‌های دیدنی اطراف تهران دورهٔ ناصری می‌پردازد. یادداشت شانزدهم شامل بحث‌های جذابی مانند حضور مشاوران خارجی در ایران؛ نوع تفریحات اروپایی‌ها در تهران؛ تجارت ایران با روسیه و انگلستان و دیگر کشورها است. 

نگاهی گذرا به یادداشت‌های میسل روستم نشان می‌دهد که اطلاعات کتاب او می‌تواند اطلاعات بسیار جامع و دقیقی را در خصوص جنبه‌های گوناگون زندگی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ایران در دورهٔ ناصری در اختیار محققان و علاقه‌مندان قرار دهد.

در یک تقسیم‌بندی می‌توان ادبیات را به دو گونهٔ داستانی و غیرداستانی تقسیم کرد. ناداستان (nonfiction) معمولاً به مجموعه نوشته‌هایی که باید جزو ادبیات غیرداستانی قرار بگیرد، اطلاق می‌شود. در این گونه، نویسنده با نیت خیر، برای توسعهٔ حقیقت، تشریح وقایع، معرفی اشخاص یا ارائهٔ اطلاعات و به‌دلایلی دیگر شروع به نوشتن می‌کند. در مقابل، در نوشته‌های غیرواقعیت‌محور (داستان)، خالق اثر صریحاً یا تلویحاً از واقعیت سر باز می‌زند و این گونه به‌عنوان ادبیات داستانی (غیرواقعیت‌محور) طبقه‌بندی می‌شود. هدف ادبیات غیرداستانی تعلیم هم‌نوعان است (البته نه به‌معنای آموزش کلاسیک و کاملاً علمی و تخصصی که عاری از ملاحظات زیباشناختی است)؛ همچنین تغییر و اصلاح نگرش، رشد افکار، ترغیب یا بیان تجارب و واقعیات از طریق مکاشفهٔ مبتنی بر واقعیت، از هدف‌های دیگر ناداستان‌نویسی است. ژانر ادبیات غیرداستانی به مضمون‌های بی‌شماری می‌پردازد و فرم‌های گوناگونی دارد. انواع ادبی غیرداستانی می‌تواند شامل این‌ها باشند: جستارها، زندگی‌نامه‌ها، کتاب‌های تاریخی، کتاب‌های علمی - آموزشی، گزارش‌های ویژه، یادداشت‌ها، گفت‌وگوها، یادداشت‌های روزانه، سفرنامه‌ها، نامه‌ها، سندها، خاطره‌ها و نقدهای ادبی.

خواندن کتاب ایران در دوره ناصرالدین شاه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران ناداستان‌های تاریخی و قالب سفرنامه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ایران در دوره ناصرالدین شاه

«اکنون به توصیف خود تعزیه یعنی نمایش مذهبی می‌پردازم. قبل از هر نمایش، در ابتدا سینه‌زن‌ها راهپیمایی می‌کنند. سینه‌زن‌ها کسانی هستند که به سینه‌های عریان خود ضربه می‌زنند و این ضربات گاهی چنان محکم است که در آخر، ورم‌ها و جراحت‌هایی بر روی سینه پدیدار می‌شوند. این راهپیمایی‌ها به‌اصطلاح به‌صورت صنفی انجام می‌شوند در جلوی هریک از آن‌ها پرچم عزا را که تصویر دست خمیدهٔ علی (ع) در بالای آن قرار دارد حمل می‌کنند. هریک از اصناف درحالی‌که رویش به سمت جمعیت است در اطراف زمین «تخته» قرار می‌گیرد. خوانندگان یا شروع‌کنندگان به بالای «تخته» می‌روند. اشعار آن‌ها با ترجیع‌بند «یا حسین، یا حسین» یا «وای حسین، وای حسین» آغاز می‌شود. ضمناً آن‌ها چنان با شدت به سینه‌های خود ضربه می‌زنند که سروصدا در فضا می‌پیچد؛ در این هنگام، جمعیت مردم از الگوی آن‌ها پیروی می‌کنند. مردم هم سینه می‌زنند و گریه‌وزاری می‌کنند. بعد از آن به «سینه‌زنان» شربت می‌دهند و هرکدام از اصناف که خارج می‌شود، جای خود را به صنف دیگری می‌دهد. باید بگویم که خوانندگان و کارگردانان که خلعت‌های گران‌بهایی بر تن دارند، قبل از راهپیمایی اصناف، بر روی «تخته» برنامه اجرا می‌کنند و سرودهایی را به افتخار «ناصرالدین‌شاه» و خاندان او می‌خوانند. راهپیمایی اصناف معمولاً از سوی فراشان یا خدمتکاران شاه که خفتان‌های قرمز و جوراب‌های بلند پوشیده‌اند و سینه‌هایشان عریان است، شروع می‌شود. در ابتدا صنف غلامان و سپس صنف «زنبورکچی‌ها» (مأموران حمل توپ با شتر) جایگزین آن‌ها می‌شود. زنبورکچی‌ها با سنگ‌هایی صاف به سینهٔ عریان خود ضربه می‌زنند. سپس صنف عرب‌ها که تا کمر عریان هستند و شال گردن‌هایی رنگی و راه‌راه به سرهایشان بسته‌اند، درحالی‌که خیز برمی‌دارند حرکت می‌کنند و الی آخر. هریک از اصناف سه مرتبه به دور «تخته» حرکت می‌کند و به قدر کافی با فریادهایی سینه می‌زند و پس از نوشیدن شربت دور می‌شو»