کتاب بومی سازی رئالیسم جادویی در ایران

کتاب بومی سازی رئالیسم جادویی در ایران نوشتهٔ محمد حنیف و محسن حنیف است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است.

درباره کتاب بومی سازی رئالیسم جادویی در ایران

محمد حنیف و محسن حنیف در کتاب بومی سازی رئالیسم جادویی در ایران از طریق بررسی گوشه‌هایی از آثار ارزندهٔ پژوهشگران غیرایرانی و دقت در پایان‌نامه‌ها، تحقیقات و مقالات فارسی و لاتین، ابعاد مختلف رئالیسم جادویی را به مخاطب خود ارائه داد‌اند و سپس ضمن جست‌وجوی عناصر جادویی در باورها، آیین‌ها، قصه‌های عامه و حکایات و قصه‌های کهن ادبیات فارسی و گفت‌وگو با دو تن از صاحب‌نظران این حوزه، راهکارهای انعکاس جبنه‌های جادویی میراث‌های فرهنگ بومی را در داستان‌های رئالیسم جادویی فارسی نشان داده‌اند و همچنین زمینهٔ بومی‌سازی این شیوهٔ داستانی را در ایران بررسی کرده‌اند.

در بخش اول این کتاب با عنوان «شناخت رئالیسم جادویی»، مفاهیم و نظریه‌ها، فنون ادبی رئالیسم جادویی و نویسندگان برجستهٔ غیرایرانی متأثر از سبک رئالیسم جادویی معرفی می‌شوند و در بخش دوم کتاب با عنوان «رئالیسم جادویی و بومی‌سازی در ایران»، داستان‌نویسان ایرانی متأثر از رئالیسم جادویی، باورها، آیین‌ها و ادبیات عامه و کهن عارفانه، عاشقانه، حماسی و اسطوره‌ای ایرانی کندوکاو می‌شوند. 

خواندن کتاب بومی سازی رئالیسم جادویی در ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب سبک‌های ادبی در ادبیات داستانی ایران، به‌ویژه سبک رئالیسم جادویی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب بومی سازی رئالیسم جادویی در ایران

«این عنصر در رئالیسم عرفانی، همانند باورپذیری در رئالیسم جادویی، تابع اعتقاد عمیق جامعه به سحر و جادو، افسانه و خرافات نیست، بلکه مشروط به «ایمان به غیب» است. در رئالیسم عرفانی، همه چیز از ایمان به دنیایی اعجاب‌برانگیز در ورای این جهان است که باورپذیری کرامات و شهودات عرفا را بر همگان هموار می‌سازد. هدف رئالیسم جادویی باورپذیر کردن اموری است که به جهاتی باورناپذیرند. از این رو، رئالیسم جادویی با یکی از شگردهای داستان ارتباطی وثیق دارد و آن چیزی نیست جز عنصر «باورپذیری». رئالیسم عرفانی نیز دقیقاً همین هدف، کارکرد و ارتباط وثیق را دارد، با این تفاوت که باورپذیری در آن به مفهوم دینی «ایمان» است. ایمان و باور دینی غایت رئالیسم عرفانی به حساب می‌آید. باورپذیری رئالیسم عرفانی با مبانی آن گره خورده، مبتنی بر اصولی نظری، عقلی، فلسفی و عرفانی است؛ برخلاف باورپذیری در رئالیسم جادویی و از جمله آثار مارکز که از حوزهٔ تکنیک و ساختار تجاوز نمی‌کند و مبتنی بر توصیف واقع‌گرای وقایع غیرواقعی و اعجاب‌برانگیز است. عطار نیز در تذکرهًْ‌الاولیا از توصیفاتی به‌غایت کوتاه و مختصر استفاده کرده، اجازه می‌دهد خواننده خود در تصویرسازی مشارکت داشته باشد. از این جهت، او نیز از ساختار برای نیل به باورپذیری سود جسته، ولی به آن بسنده نکرده.

اساس باورپذیری رئالیسم عرفانی را باید در مبانی نظری آن جست. نویسنده و شخصیت‌های مطرح در رئالیسم عرفانی به دنیایی موهوم و ساختهٔ ذهن خود تعلق خاطر ندارند، بلکه به عوالمی باطنی اعتقاد دارند که یا آن را از طریق تجربهٔ عرفانی شهود کرده‌اند یا به وجود آن باور و یقین عقلی یا قلبی دارند. ممکن است نویسنده‌ای با بهره‌گیری از خرافات مذهبی، اعتقادات، آرزوهایی موهوم و درآمیخته با واقعیات، تأثیری جادویی ایجاد کند، ولی یقیناً کارش رئالیسم عرفانی به حساب نمی‌آید. از این منظر، رئالیسم عرفانی بسا تأثیرگذارتر از رئالیسم جادویی است؛ یعنی نوع واقع‌گرایی و باورپذیری استفاده‌شده در آن بسیار کاراتر از رئالیسم جادویی است. در رئالیسم جادویی، هرچند نویسنده با جدیت تمام و با اعتقاد مطلق به درستی سخن خود، به توصیف باورپذیر امور خارق‌العاده می‌پردازد، ولی از نظر خواننده امور اعجاب‌برانگیز در آن بهرهٔ چندانی از واقعیت ندارد. آنچه مخاطب را پیگیر این‌گونه آثار می‌کند، همین جدیت اعجاب‌برانگیز نویسنده برای باورپذیر ساختن امور باورناپذیر است. همچنین تجربهٔ تخیلی جدید و دنیایی جادویی و شگفت، فارغ از قوانین معمول، روزمره و تکراری این جهان مادی است که خوانشِ اثر را لذت‌بخش می‌کند. در مقابل، خوانندهٔ تذکره‌های عرفانی و رئالیسم صوفیانه، هرقدر هم که در برابر اعتقادات و باورهای مطرح‌شده مقاومت کند، سرانجام بر سر دوراهی مهمی قرار می‌گیرد: یا باید آن را سمبولیسمی عارفانه بداند که پیش‌تر گفتیم ممکن نیست، یا باید به کلیت وقایع مطرح‌شده ایمان و باور داشته باشد. بی‌شک کسی نمی‌تواند تمام کرامات و خوارق عادات مندرج در تذکره‌های عرفانی را دروغ و خرافهٔ محض بداند.»