قیصر امین پور

قیصر امین پور (Qeysar Aminpour) نویسنده و شاعر ایرانی متولد ۲ اردیبهشت ۱۳۳۸ بود. قیصر امین‌پور بیشتر به شاعری شناخته می‌شود، اما وی تجربه‌ی ترانه‌سرایی، نویسندگی، پژوهشگری، سردبیری و روزنامه‌نگاری هم داشته است. او یکی از شاعران برجسته و نامدار ایرانی، پس از انقلاب ۱۳۵۷ است.

بیوگرافی قیصر امین پور

قیصر امین‌پور در شهرستان گُتوند، یکی از شهرستان‌های استان خوزستان متولد شده است. او دوران کودکی و تحصیلات ابتدایی را در شهرستان محل تولدش، گتوند، سپری کرد و تحصیلات راهنمایی و متوسطه را در شهر دزفول گذراند و در رشته‌ی علوم تجربی دیپلم گرفت.

قیصر امین‌پور در سال ۱۳۵۷ در رشته‌ی دامپزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد. پس از یک سال تحصیل در این رشته از دامپزشکی انصراف داد و در سال ۱۳۵۸ رشته‌ی علوم اجتماعی را برای ادامه‌ی تحصیل انتخاب کرد. پس از مدتی دوباره از دانشگاه انصراف داد.

او در سال ۱۳۶۸ تحصیلاتش را در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی از سر گرفت. قیصر امین‌پور این‌بار تحصیلاتش را تا مقطع دکترا ادامه داد و در سال ۱۳۷۶ موفق به دریافت مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد. او پایان‌نامه‌اش را با عنوان «سنت و نوآوری در شعر معاصر» با راهنمایی دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی دفاع کرد. پایانه‌نامه امین‌پور در سال ۱۳۸۳ با همت انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شد.

او در سال ۱۳۵۸، برای شکل‌گیری فعالیت‌های واحد شعر حوزه‌ی هنری، نهادی زیرمجموعه‌ی سازمان تبلیغات اسلامی، تلاش بسیاری کرد. او همچنین مسئول صفحه‌ی شعر هفته‌نامه سروش بود. اولین مجموعه شعر امین‌پور شامل رباعیات و دوبیتی‌ها با نام در کوچه آفتاب، در سال ۱۳۶۳ منتشر شد.

قیصر امین‌پور در سال ۱۳۶۷ تدریس را در دانشگاه الزهرا آغاز کرد و بعدها از سال ۱۳۶۹ در دانشگاه تهران هم تدریس می‌کرد. امین‌پور در سال ۱۳۶۸ به پاس تلاش‌هایش در حوزه‌ی شعر و ادبیات، موفق به دریافت جایزه‌ی نیما یوشیج شد که به مرغ آمین بلورین موسوم بود. در سال ۱۳۸۲ در فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عنوان عضو پیوسته برگزیده شد.

زیبا اشراقی، همسر قیصر امین‌پور در سال ۱۳۹۶ کتابی با عنوان اصلی این ترانه بوی نان نمی‌دهد و عنوان فرعی سبک‌شناسی ترانه‌های قیصر امین‌پور، نوشته‌ی مهدی فیروزیان (عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران) را منتشر کرد. نویسنده در این کتاب سعی کرده است با بررسی زیر و بم آثار این شاعر و شیوه‌ی ترانه‌سرایی او، تاثیری که او در پیشرفت هنر ترانه‌سرایی در ادبیات فارسی داشته است را مورد توجه مخاطب قرار دهد. نام این کتاب از یکی از اشعار امین‌پور با همین عنوان وام گرفته شده است.

علت مرگ قیصر امین‌پور

او در سال ۱۳۷۸ در یک حادثه‌ی تصادف، از ناحیه‌ی کلیه و قلب به‌شدت مجروح شد. امین‌پور در ادامه‌ی زندگی‌اش، با بیماری دست‌وپنجه نرم کرد و چندین جراحی انجام داد. سرانجام، روز سه‌شنبه ۸ آبان ۱۳۸۶، ساعت ۳ بامداد، بر اثر بیماری قلبی و کلیوی در بیمارستان دی تهران دار فانی را وداع گفت. پیکر این شاعر گران‌قدر، در شهرستان محل تولدش، در کنار مزار شهدای گمنام، به خاک سپرده شد.

نگاهی به سبک و سیاق اشعار قیصر امین پور

امین‌پور در پرورش شعر خود از جنبه‌ی بلاغی بسیار موفق بوده و در این زمینه به ارتقای شعر فارسی هم کمک شایانی کرده است. همین ویژگی بلاغت، در شعر سراییدن او باعث شهرت و محبوبیت وی شده است. ایهام، متناقض‌نمایی و ایجاز سه عنصر مهم بلاغی و سبکی در شعر امین پور هستند.

او به‌خوبی انتظار مخاطب از شعر و دغدغه‌ی اجتماعی افراد را درک کرده و آن را در آثار خود اعمال می‌کرد. قیصر امین‌پور با مهارت توانسته است عناصر سبکی و بلاغی شعر کلاسیک را با ویژگی‌های نوگرایانه شعر نیمایی درآمیزد. سلوک شعری او را می‌توان به‌نوعی تجلی همدلی و همدردی با مردم در شعرهایش دانست.

یکی دیگر از ویژگی‌های او در خلق آثار نوآورانه و دلنشین، به‌کاربردن واژگانی است که در گفت‌وشنودهای روزانه‌ی مردم رایج است و برای مخاطب ملموس، عینی و قابل‌درک است. ترکیب‌های بدیع و قابل درک در اشعار امین‌پور، به امضای ادبی آثارش تبدیل شده و شناسنامه‌ای منحصربه‌فرد برای اشعار این شاعر خلق کرده است.

از دیگر دلایل مهمی که سبک شعری او را برجسته می‌سازد، گوناگونی موضوعات در آثار قیصر امین‌پور است. او برای کودک، نوجوان و مردم کوچه و بازار شعر سروده و تلاش کرده است که آثارش از تازگی و همدلی سرشار باشد که نشان‌دهنده‌ی میزان دغدغه‌ی او برای مشکلات مردم و معضلات اجتماعی است. او به‌قدری در سرودن شعر کودک توانا بوده و توانسته رسالت خود را در خلق این سبک از ترانه‌ها انجام دهد که انگار شعری که سروده شده از زبان یک کودک جاری شده است.

در اشعار قیصر امین‌پور، موسیقی شعر عمدتاً از طریق وزن عروضی، قافیه، ردیف و انواع تکرار ایجاد می‌شود. قافیه‌ی کناری و درونی نقشی برجسته در ایجاد موسیقی فعال دارند، و گاه ردیف جایگزین قافیه می‌شود. همچنین، او از آهنگ ترکیب و سایر عناصر موسیقی کلام بهره می‌برد. با این حال، موسیقی معنوی همچون تناسب، تضاد و استعاره در اشعارش کمرنگ‌تر است، زیرا به دلیل غنای دیگر انواع موسیقی، کمتر به چشم می‌آید.

از بررسی اشعار این شاعر متوجه علاقه وافر او به کاربرد وزن‌های روان و آسان می‌شویم؛ این نوع قافیه‌ها باعث می‌شود اشعارش در ذهن خواننده ماندگار شود. او در آثارش قالب‌های متنوع و متعددی مثل غزل، مثنوی، رباعی، دوبیتی و شعر آزاد نیمایی را به‌کار گرفته و موفق شده است که طبع روان و زبان ساده و جذابش را در این قالب‌ها جاری کند. قیصر امین‌پور قالب اشعارش را با توجه به محتوای آن‌ها انتخاب کرده است؛ اما مهم‌ترین شعرهای خود را در قالب شعر نو نیمایی سروده است.

همه‌ی اشعار امین‌پور دارای وزن و قافیه هستند، با وجود این، هرگز شعر سپید را زیر سؤال نبرده است.

یکی از نشانه‌های یک جامعه‌ی اندیشه‌ورز وجود ردپای اعتراض به مسائل اجتماعی در ادبیات آن ملت و جامعه است. قیصر امین‌پور یکی از هنرمندانی است که این ضرورت را به‌خوبی درک کرده است و به قلم خود به‌عنوان ابزاری برای تغییر ناهنجاری‌های موجود نگاه کرده است و از ظرفیت‌های قلمش برای بیان اندیشه‌های اعتراضی استفاده کرده است. پژوهش‌ها نشان داده است که قیصر امین‌پور ۶۱ شعر با مضمون اعتراضی در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فلسفی دارد.

امین‌پور در زمینه ادبيات توصيفی (تصويرسازی)، بسیار موفق بوده و با به‌کارگیری تشبیهات، کنایه‌ها و استعاره‌ها در اشعارش تصویرهای زیبایی می‌آفریند.

قیصر امین‌پور را شاعری صادق در مواجهه با اتفاقات اجتماعی دانسته‌اند؛ به نحوی که تغییر و تحولات جامعه در حال و هوای شعر او به‌خوبی نمود پیدا می‌کند. آثار این شاعر در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند که هر کدام از این دسته‌ها واکنشی از امین‌پور نسبت به اتفاقات جامعه در زمان خلق آن است.

دسته اول آثاری هستند که حدودا از سال ۵۷ تا ۶۷ خلق شده‌اند و عمدتا در زمره‌ی ادبیات پایداری قرار می‌گیرند. امین‌پور از جمله شاعرانی است که در طول جنگ ایران و عراق، در جبهه‌های جنگ حضور داشته است. شعر او در این دوران منعکس‌کننده‌ی صدای مردم عادی است. لحن حماسی، در این دوره از حیات شعری امین‌پور، در سراسر شعرهای او طنین‌انداز است. از مهم‌ترین مجموعه شعرهای او که در این دوران منتشر شده است می‌توان به اثر درخشانی چون تنفس صبح اشاره کرد.

دسته دوم اشعار قیصر امین‌پور از سال‌هایی است که جنگ فروکش کرده و واقعیت‌های زندگی مادی سیلی به صورت مردم می‌زند. آگاهی از درد مردم در شعرهای این دوره از شعرهای او، کاملا پیداست و با سروده‌هایش با مردم همدلی می‌کند. اشعار امین‌پور در این دوره مملو از ناامیدی و یأس از ارتقای جامعه است. او با نمایش اعتراضات خود، در اشعار این دورانش خوش درخشید. آینه‌های ناگهان یکی از مجموعه شعرهای او در این دوره است.

اکثر اشعاری که قیصر امین‌پور در دهه هشتاد و اواخر زندگی خود سروده، مضمون درون‌گرایی دارند. شاعر به درون خود پناه برده و صدای درونی شاعر بیشتر از همیشه به گوش می‌رسد. او در آثارش، تجربه‌های عمیق از آگاهی‌های درونی خود را به نمایش می‌گذارد و به مخاطب، فرصت کاوش در دنیای درونی‌اش را می‌دهد. قیصر امین‌پور در این دوره اشعار عاشقانه‌ای هم سروده که جایگاه و ارزش عشق در نظر این شاعر را به‌خوبی نشان می‌دهد. از جمله آثاری که امین‌پور در این دوره خلق کرده است عبارت‌اند از: گل‌ها همه آفتاب‌گردانند و دستور زبان عشق.

هرچند مرزبندی و تفکیک این دوران در حیات شعری امین‌پور به‌صورت دقیق و شفاف امکان‌پذیر نیست؛ اما می‌توان شروع و پایان این اشعار را با اتفاقات اجتماعی مطابقت داد.

معرفی بهترین آثار قیصر امین پور

کتاب تنفس صبح

تنفس صبح اولین مجموعه شعر قیصر امین‌پور است، این مجموعه نشان‌دهنده‌ی نگاه او به اتفاقات زمانه‌اش، به خصوص جنگ ایران و عراق است که در سال ۱۳۶۳ توسط انتشارات حوزه‌ی هنری منتشر شده است.

منظومه‌ی ظهر روز دهم

منظومه‌ی ظهر روز دهم از مجموعه اشعار امین‌پور درباره‌ی واقعه‌ی عاشوراست که برای نوجوانان سروده است. این منظومه در سال ۱۳۶۵ به چاپ رسیده است. از دیگر مجموعه‌هایی که او برای نوجوانان خلق کرده است می‌توان به چشمه، مثل رود بی‌بال پریدن اشاره کرد.

کتاب آینه‌های ناگهان

آینه‌های ناگهان شامل سروده‌های سال‌های ۶۷ تا ۷۱ امین‌پور است. مضمون اشعار او در این مجموعه نسبت به اشعار قبلی او، تغییر کرده است. در میان سروده‌های این کتاب، یأس و ناامیدی شاعر از اتفاقات اجتماعی دیده می‌شود.

کتاب گل‌ها همه آفتاب‌گردانند

قیصر امین‌پور در مجموعه گل‌ها همه آفتاب‌گردانند، درباره مسائلی همچون ناامیدی، روزمرگی، عشق، خلقت، مرگ‌اندیشی، امیدواری و بسیاری از موضوعات دیگر شعر سروده است. انتشارات مروارید این مجموعه را در سال ۱۳۸۰ منتشر کرده است.

کتاب دستور زبان عشق

کتاب دستور زبان عشق، حاصل اشعار این شاعر پرتلاش در دوران بیماری است. این مجموعه آخرین مجموعه‌ای است که قیصر امین‌پور در دوران حیاتش منتشر کرده است و شامل اشعار او از سال ۸۰ تا ۸۵ است.

سایر آثار

همان‌طور که گفته شد قیصر امین‌پور علاوه بر شعر دستی در نوشتن نثرهای ادبی هم داشته است که عبارت‌اند از:

طوفان در پرانتز شامل ده داستان کوتاه است که با نثری ساده و روان نوشته شده است، این کتاب اولین بار در سال ۱۳۶۵ منتشر شد و سال‌هاست که تجدید چاپ نشده است.

بی‌بال پریدن که مجموعه‌ای از ۱۱ قطعه از نثرهای ادبی است که با نگاه طنزآلود به مسائل اجتماعی نوشته شده است. قیصر امین‌پور این کتاب را که در سال ۱۳۷۰ منتشر شده است به پدر و مادرش که پیش از بال گشودن او، پر کشیده بودند، تقویم کرده است.

آثار اجراشده‌ی قیصر امین‌پور

بسیاری از شعرهای امین‌پور توسط هنرمندان اجرا شده است که مشهورترین آن‌ها به شرح زیر است:

قطعاتی از آلبوم نیلوفرانه از جمله کوی بی‌نشان، حکایت دل، نیلوفرانه و... با صدای علیرضا افتخاری از اشعار قیصر امین‌پور هستند. این آلبوم پرفروش‌ترین آلبوم موسیقی سنتی در ایران است.

علیرضا افتخاری خواننده آثار دیگری از امین‌پور بوده است که عبارت‌اند از:

قطعه شبان عاشق که در آلبومی با همین نام و در سال ۱۳۷۹ منتشر شد و آهنگسازی آن به عهده‌ی عباس خوشدل بوده است.

اثر تنها تو می‌مانی که در آلبومی هم‌نام با همین قطعه در سال ۱۳۸۷ منتشر شده و آهنگسازان آن امیر رحیمی‌آذر و علی خشتی‌نژاد هستند.

محمد اصفهانی از دیگر خوانندگانی است که بعضی از آثار قیصر امین‌پور را اجرا کرده است. آثاری که توسط این خواننده اجرا شده‌اند عبارتند از:

آهنگ بوی بارون از آلبوم نون و دلقک با آهنگسازی همایون خرم که در سال ۱۳۸۱ منتشر شد.

ترانه به یادت از آلبوم فاصله با آهنگسازی علیرضا کهن‌دیری که در سال ۱۳۷۹ عرضه شد.

ناصر عبداللهی غزل سربلند این شاعر را در آلبوم دوستت دارم اجرا کرد.

قیصر امین پور چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

انتخاب به‌عنوان چهره ماندگار در همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۷، یک سال پس از وفاتش

برگزیده‌ی اولین دوره‌ی جشنواره‌ی بین‌المللی شعر فجر در بخش آئینی

دریافت جایزه‌ی ویژه‌ی نیما یوشیج (مرغ آمین بلورین) در سال ۱۳۶۸ از سوی مؤسسه گسترش هنر

از شاعران برتر دفاع مقدس دهه‌ی ۶۰ و ۷۰ در سال ۱۳۷۸ از سوی وزارت ارشاد