کتاب ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی

کتاب ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی نوشتهٔ پیتر جیلت و ترجمهٔ پگاه خدیش است. انتشارات علمی و فرهنگی این پژوهش ادبی را منتشر کرده است.

درباره کتاب ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی

پگاه خدیش، مترجم کتاب ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی در پیشگفتار این اثر بیان کرده است که قصه‌ها دریچهٔ ورود به جهانی رنگارنگ و جذاب‌ هستند که انسان را فریب می‌دهند و افسون می‌کند. به عقیدهٔ او اندیشهٔ آدمی در جهان قصه پر و بال می‌گیرد و مرزهای غیرممکن و ناشدنی را درمی‌نوردد. بررسی منطق حاکم بر پیدایش و شکل‌گیری قصه‌ها شاید اندکی از افسون آن‌ها بکاهد، ولی به‌یقین پرده‌هایی را که حقیقت در پشت آن‌ها پنهان شده است را نیز کنار می‌زند.

کتاب ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی ماجرای کشف حقیقتِ پنهان در قصه‌ها است. پیتر جیلت سال‌ها در حوزهٔ قصه‌ها و افسانه‌ها مطالعه و تحقیق کرده است. او در جست‌وجوی ساختار قصهٔ شفاهی، به خصوص قصهٔ شگفت و همچنین پیوند میان متن و بافت این قصه‌ها، از الگوی «ولادیمیر پراپ» در ریخت‌شناسی قصه‌های پریان روسی بهره گرفته و با تعدیل و دستکاری الگوی او، ساختاری جامع طراحی کرده که به ادعای او، می‌توان تمام قصه‌های شفاهی جهان را با آن مطابقت داد.

خواندن کتاب ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران پژوهش‌های پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی

«کمبودهای گوناگون در موقعیت نخستین، دیر یا زود قهرمان را وادار به ترک خانه و رفتن به سفری می‌کند؛ غالباً سفر به برهوتی که یا آبی است (رودخانه یا دریا: ۶، ۱۴) یا خاکی (جنگل: ۱، ۵، ۱۴، ۱۵؛ زیرزمینی: ۲، ۱۱؛ آن سوی کوه‌ها: ۱۳)، ولی در هر حال در میانهٔ جهان معمولی و جهان دیگر واقع است. در واقع قهرمان معمولاً بلافاصله پس از بروز کمبود اولیه یا خطایی که سبب این کمبود شده، دنیای انسانی را که عمیقاً او را تنها گذاشته ترک می‌کند و به قلمرو طبیعت وارد می‌شود. این قلمرو طبیعی و حد فاصل که شاید مثل همان فاصله‌هایی است که قهرمان در سفرش گرفتار آن‌ها می‌شود، جهان معمولی را از جهان دیگر جدا می‌کند. گاه وقتی که جهان دیگر شامل دو بخش یا دو سطح است، قهرمان باید از یک مانع طبیعی دیگر نیز بگذرد تا به بخش دوم جهان دیگر وارد شود؛ به این طریق، نمادهای مرتبط تکرار می‌شوند (۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳). معمولاً در این قسمت قصه، یعنی ورود به برهوتی در فاصلهٔ زمانی میان آسیب پدیدآمده در موقعیت نخستین و رویارویی با دشمن یا شاهزاده/ شاهبانو، قهرمان برای اولین بار با یاریگر دیدار می‌کند؛ موجودی که برای دوستی با قهرمان یا کمک به او در ماجراهای بعدی وارد داستان می‌شود و ممکن است پیرمرد یا پیرزنی، کاهنی پیر، زاهدی گوشه‌نشین، حیوانی، پرنده‌ای، ماهی‌ای، عروسکی، انسانی با توانایی‌های مافوق بشری یا یک صدای نامرئی باشد (۱، ۲، ۶، ۷، ۹، ۱۲، ۱۳، ۱۵). یاریگر به هر شکلی که باشد معمولاً می‌تواند به زبان آدمیان سخن بگوید یا به هیئت انسانی درآید، ولی نیروهای خارق‌العاده‌ای دارد و به دلیلی در حاشیهٔ جامعهٔ انسانی ساکن است؛ مثلاً حیوان است، در بیابان زندگی می‌کند، گوشه‌نشین یا پیر یا ناقص یا بدریخت است (یا ترکیبی از این حالت‌ها با هم). یاریگر دربارهٔ سرنوشت قهرمان، جهان دیگر و خطرات موجود در آن آگاهی‌های خاصی دارد (ویژگی دیگری که او را از جهان معمولی جدا می‌کند) و بخش عمده‌ای از کمک او به قهرمان، دادن رهنمودهایی بر اساس این آگاهی‌هاست (۱، ۳، ۶، ۹). جدای از این موارد، ممکن است یاریگر کمکی ماورای طبیعی یا یک شیء سحرآمیز به قهرمان بدهد یا او را نزد شاهزاده/ شاهبانو یا به جهان دیگر ببرد.

گاه یاریگر، در جهان معمولی یا در برهوتی که دو دنیا را از هم جدا می‌کند و گاه در جهان دیگر، با قهرمان روبه‌رو می‌شود، اما چنان که اشاره شد، نخستین دیدار یاریگر و قهرمان معمولاً میان موقعیت نخستین و رویارویی‌های قهرمان با سایر موجودات (شاهزاده/ شاهبانو، دشمن) در قلب جهان دیگر رخ می‌دهد؛ به این ترتیب معمولاً در مسیر حرکت قهرمان به سوی شاهزاده/ شاهبانو، پای یاریگر به میان می‌آید و گرچه ممکن است پس از آن هم به کمک‌هایش ادامه دهد (۷)، ولی عملکرد او در مراحل بعد غالباً تحت‌الشعاع کارهای شاهزاده/شاهبانو قرار می‌گیرد.»