کتاب موسیقی ملی ایران

کتاب موسیقی ملی ایران نوشتهٔ داریوش صفوت و نلی کارن و ترجمهٔ سوسن سلیم زاده است. انتشارات کتاب‌سرای نیک این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی در باب موسیقی ایرانی.

درباره کتاب موسیقی ملی ایران

کتاب موسیقی ملی ایران دومین کتاب از مجموعهٔ ده‌جلدی کتاب‌هایی است که مؤسسهٔ بین‌المللی مطالعات تطبیقی موسیقی برلین، تحت عنوان «سنت‌های موسیقایی» منتشر کرده است. داریوش صفوت با بیش از ۷۰ سال فعالیت در حوزهٔ موسیقی، برای جامعهٔ موسیقی و اهل فن، نامی آشناست. کتاب حاضر با همت و پیگیری نلی کارن موسیقیدان مشهور فرانسوی در زمان تحصیل داریوش صفوت در دانشکدهٔ حقوق پاریس و تدریس هم‌زمان موسیقی در انستیتو موسیقی‌شناسی شرقی وابسته به دانشگاه سوربن به رشته تحریر در آمده است. کتاب اصلی در سال ۱۹۶۷ میلادی (۱۳۴۶ شمسی) در پاریس به زبان فرانسه منتشر شد. اثر حاضر در ۱۷ فصل نگاشته شده و نویسندگان در آن از موضوعاتی همچون تاریخ، ویژگی‌ها، فواصل، آوازها و دستگاه‌ها، گوشه‌ها و ردیف، ریتم‌ها، فرم‌ها و سازهای موسیقی ایرانی سخن گفته است.

خواندن کتاب موسیقی ملی ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران موسیقی ایرانی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب موسیقی ملی ایران

«دربارهٔ فرم‌های موسیقی ایرانی، به جز در چند مقالهٔ مختصر و پراکنده، هیچ بحث و بررسی خاصی به عمل نیامده بود، تا این که موسیقی‌شناس و موسیقیدان ایرانی، محمد بهارلو، برای اولین بار به این مسئله توجه کرد و دریافت که در موسیقی کلاسیک کنونی ایران پنج فرم ریتمیک (ضربی) مشخص و رایج وجود دارد. بهارلو دربارهٔ هر یک از این پنج فرم ضربی، یک جلد کتاب تحقیقی مستقل تدوین نمود که در دههٔ ۱۳۳۰ منتشر شد. ما برای تشریح فرم‌های موسیقی ایرانی، از کتاب‌های مزبور بهرهٔ بسیار گرفته‌ایم؛ ولی از بحث دربارهٔ فرم‌هایی از ردیف که میزان‌بندی نداشته و مشخص نشده‌اند خودداری می‌کنیم و فقط به بررسی فرم‌های ریتمیکی که به طور کلاسیک در قالب‌های تک‌نوازی و یا با ارکستر، به صورت هم صدایی (اونیسون) نواخته می‌شوند، می‌پردازیم.

البته تعداد فرم‌های ضربی موسیقی ایرانی، از این پنج فرم مشهوری که استاد بهارلو بر شمرده بیشتر است. مثلاً گوشه‌های « کرشمه » (سه ضربی) و « چهار باغ » (هفت ضربی) را نیز می‌توان جزو فرم‌های ریتمیک به حساب آورد، ولی بررسی آنها بسیار دشوار است و نیاز به تحقیقی گسترده‌تر دارد، به ویژه در زمینهٔ رابطهٔ میان موسیقی و شعر. ولی به هر حال شناخت فرم‌های پنجگانه مزبور برای بررسی فرم‌های ریتمیک ایرانی ضروری است.

ضمناً به این نکته نیز باید اشاره کرد که پس از رواج نت‌نویسی در ایران، این فرم‌ها را نیز به خط نت درآوردند و همین امر سبب رواج و ترقی روز افزون آنها شد (گرچه موجب نقصان توان بدیهه‌پردازی گردید).

نکته دیگر این که این پنج فرم ریتمیک، قبلاً ساختار مشخص و تثبیت‌شده‌ای نداشته‌اند و در واقع اغلب قسمت‌هایی از ردیف هستند که موسیقیدانان قرن گذشته آنها را گسترش داده، به صورت آهنگ‌هایی مستقل درآورده‌اند تا نیاز غیرمنتظرهٔ اجتماع به برگزاری کنسرت‌های عمومی را که پس از استقرار مشروطیت (۱۹۰۵ م / ۱۲۸۴ ش) به وجود آمده بود، برآورده کنند. تا آن زمان فقط ردیف یکپارچه و بدون جرح و تعدیل را موسیقی کلاسیک ایرانی می‌دانستند.

چرا « کلاسیک »؟ زیرا اگر بپذیریم که « کلاسیک » یعنی آنچه در دورهٔ معینی رسمیت یافته، و پس از آن، اساس و الگو (سرمشق) شده، در می‌یابیم که « ردیف » کاملاً منطبق بر این دو محک و معیار بوده و با ارزش‌ترین بیان زیباشناختی موسیقی ایرانی است، که دستاوردِ مشترک استادان بزرگ گذشته است.

پیشتر اشاره کردیم که « ردیف » تشکیل شده است از:

- مِلُدی‌هایی که با شعر قدما و با وزن آزاد خوانده می‌شوند. شماری از این مِلُدی‌ها از تعزیه گرفته شده و حالت حزین و حتی تأثر برانگیز دارند.

- اجراهای‌سازی که مهارت (تکنیک) را می‌نمایانند و از اجزای اصلی ردیف شده‌اند.

البته فرم‌های پنجگانه مورد بحث این فصل هم که عمدتاً برگرفته از ردیف‌اند، امروز کلاسیک به شمار می‌روند. ما این فرم‌ها را به ترتیب زیر مورد بررسی قرار خواهیم داد:

۱- تصنیف

۲- پیش‌درآمد

۳- رنگ

۴- چهارمضراب

۵- ضربی

۱- تصنیف

تصنیف اساساً آهنگی است که معمولاً بر روی شعر یکی از شاعران معروف، در قالب موسیقی و در فرمی مشخص و معین ساخته می‌شود.»